„C ჰეპატიტის პროგრამაში ყველაზე სერიოზულ დაბრკოლებად კვლავ რჩება ფინანსური და გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობა. ეს უკანასკნელი, ასევე იწვევს პაციენტისთვის ფინანსური ტვირთის ზრდას", - ამის შესახებ „ზიანის შემცირების საქართველოს ქსელის" მიერ მომზადებულ ანგარიშშია აღნიშნული, რაც C ჰეპატიტის ელიმინაციის სახელმწიფო პროგრამის პირველი ფაზის შეფასებას ითვალისწინებდა. ორგანიზაციის თქმით, პროგრამის წამოწყება მნიშვნელოვან პოზიტიურ მოვლენა იყო, პაციენტების და, ზოგადად, საზოგადოების კმაყოფილება ამ პროგრამის მიმართ უკვე საყოველთაოდ დეკლარირებულია, თუმცა მაინც რჩება გარკვეული პროგრამული ან სისტემური ხარვეზები, რომლებიც ამ კვლევის ფარგლებში იქნა იდენტიფიცირებული.
ანგარიშში აღნიშნულია, რომ კვლევაში მონაწილეობდნენ პირები, რომლებიც ან თავად ვერ ახერხებენ, ან პირადად იცნობენ C ჰეპატიტით ინფიცირებულ ადამიანებს, რომლებიც უარს ამბობენ პროგრამაში ჩართვაზე ან ფინანსური პრობლემების, ან მგზავრობასთან დაკავშირებული პრობლემების, ან ერთდროულად ორივე მიზეზის გამო, რაც საფრთხეს უქმნის ინფექციის ელიმინაციის ამბიციური მიზნის მიღწევას.
გაცილებით რთული აღმოჩნდა ფინანსური ტვირთი რეგიონებში (დიაგნოსტიკური კვლევების ანაზღაურება). თავდაპირველ ნაკადში, ხშირი იყო C ჰეპატიტის ინფიცირებულთა მცდელობა, გაეკეთებინათ თბილისში ჩაწერა ახლობლების ბინაში, თბილისის მერიიდან თანადაფინანსების მიღების მიზნით. რეგიონის პაციენტებიც აღნიშნავდნენ, რომ ამჟამად რეგიონებში, ადგილობრივი მერიებიც/ადგილობრივი მუნიციპალიტეტები გამოყოფენ გარკვეული ტიპის თანადაფინანსებას. თუმცა, პაციენტები აღნიშნავდნენ, რომ დაფინანსების დამტკიცების პროცედურა შედარებით ხანგრძლივია (მერყეობდა 1-დან 2 თვემდე).
„აღმოჩნდა, რომ თვითმმართველ ქალაქებში და რაიონულ დონეზე განსხვავებული ფინანსური ტვირთი ჰქონდათ პაციენტებს. მაგ., თელავის რაიონში გამოკითხულებმა აღნიშნეს, რომ თელავის მერია, შეზღუდული ბიუჯეტის გამო, პაციენტებს სთავაზობდა თანადაფინანსებას 100 ლარის ფარგლებში. ერთი პაციენტისთვის წლის განმავლობაში ერთჯერადი დახმარების გაცემა შეუძლია მერიას. რაც შეეხება რაიონის მუნიციპალიტეტს, ის 4-ჯერ მეტ თანხას უხდიდა პაციენტებს (400 ლარამდე წლის მანძილზე). სწორედ ამიტომ, თელავის მაცხოვრებლებს შორის ფინანსური ტვირთი ძალიან დიდია. ისინი აღნიშნავდნენ, რომ ხშირად ოჯახის წევრების, მეგობრების და ნათესავების დახმარებას ითხოვენ, რომ გადასახადების გადახდა შეძლონ. ამას ემატება ის ფაქტი, რომ კახეთის რეგიონში არ არსებობს C ჰეპატიტის მკურნალობის მიმწოდებელი დაწესებულება და ისინი იძულებულები ხდებიან თბილისში იმკურნალონ. საწყის ეტაპზე თბილისში დაახლოებით 5 ჯერ მაინც უწევთ ჩასვლა, სანამ პროგრამაში ჩართვისათვის საჭირო ყველა გამოკვლევას და საბუთებს მოაგროვებენ. მკურნალობის პროცესში კი თვეში სულ მცირე 2-ჯერ მგზავრობენ კახეთიდან თბილისში", - წერია კვლევაში.
მსგავსი პრობლემების სიმწვავე აღიარა ასევე ოზურგეთის და ბათუმის რესპონდენტებმა.
„რესპონდენტთა უდიდესმა უმრავლესობამ აღნიშნა, რომ მკურნალობის ბოლოსათვის, პაციენტის მიერ გადახდილი თანხა მიუხედავად თანადაფინანსებისა, ზოგჯერ 1000 ლარამდე აღწევს, ან შესაძლოა ამ თანხასაც აჭარბებდეს. აქედან გამომდინარე, მათი უმრავლესობა აღნიშნავს, რომ პროგრამას აქვს სერიოზული ფინანსური ბარიერები განსაკუთრებით მათი თემისთვის, გამომდინარე იქიდან, რომ მათი უმრავლესობა დასაქმებული არაა", - ვკითხულობთ კვევაში.
„ზიანის შემცირების ქსელი" აღნიშნავს, რომ დაფინანსების მოდელები თვითმმართველობიდან არ არის ადეკვატური; თვითმმართველობიდან მიღებული თანადაფინანსება არ არის გამყარებული რამე ოფიციალური რეზოლუციით, და დაფინანსების გადაწყვეტილება განიხილება ინდივიდუალური შემთხვევების განხილვის გზით.
„ეს მექანიზმი შესაძლებელია შეიცვალოს ქვეყანაში პოლიტიკური და ეკონომიკური მდგომარეობის ცვლილებების შესაბამისად: იგი შესაძლოა შემცირდეს ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების არასაკმარისი დაფინანსების პირობებში, ან საერთოდ შეწყდეს თანადაფინანსების პრაქტიკა. გარდა ამისა, თანადაფინანსების სქემები განსხვავებულია და თანხის მოცულობა სტანდარტიზებული არაა, რაც ხელს უშლის პაციენტს, წინასწარ ზუსტად დაგეგმოს მისი ფინანსური მონაწილეობის ტვირთი მკურნალობის მთელი კურსის მანძილზე", - ვკითხულობთ ანგარიშში.
ანგარიშში განსაკუთრებული ყურადღება ასევე ეთმობა ნარკოტიკის ინექციურ მომხმარებლებს (ნიმ) და იმ სოციალურ-სტრუქტურულ ბარიერებზე, რომლებსაც ისინი აწყდებიან.
„პაციენტთა ამ ჯგუფში ხშირია სტიგმა, იდენტიფიკაციის შიში, კამერის მეთვალყურეობის ქვეშ მედიკამენტის მიღების წესის მიმართ უნდობლობა (მათი კრიმინალიზებული სტატუსიდან გამომდინარე)“, - ნათქვამია ანგარიშში.
კვლევის ავტორები ასევე აღნიშნავენ, რომ სტიგმის დაძლევა მნიშვნელოვანი წინაპირობაა პროგრამის განხორციელებისთვის. მათივე თქმით, ნიმ-ების პროგრამაში სრულფასოვანი ჩართვისთვის აუცილებელია, გადაიხედოს მომხმარებლების კრიმინალიზებული სტატუსი და მკურნალობის პროგრამების პილოტირება მოხდეს ზიანის შემცირების (როგორც ჩანაცვლებითი თერაპიის, ისე ნემსებისა და შპრიცების) პროგრამებში.
ქსელი ყურადღებას ამახვილებს ჩანაცვლებითი თერაპიის პროგრამაში ჩართული პაციენტების პრობლემებზე და აღნიშნავს, რომ მათთვის დამატებითი ბარიერები იქმნება კლინიკაში ყოველდღიური ვიზიტის აუცილებლობის გამო.
„არსებული გვერდითი მოვლენების გამო, პაციენტებს უჭირთ მეთადონის პროგრამაში ვიზიტები და მკურნალობის პერიოდში მედიკამენტის გარკვეული მარაგის ბინაზე გატანის რეკომენდაციას აჟღერებენ", - წერია ანგარიშში.
ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ გვერდითი მოვლენები ზღუდავს მათ უნარს, მივიდნენ ჩანაცვლებითი თერაპიის პროგრამაში ყოველდღიურად: ყველაზე მწვავე საკითხად იყო წამოჭრილი გვერდითი მოვლენების მართვა მეთადონის პროგრამაში ჩართული პაციენტებისთვის. ბევრი აღნიშნავდა, რომ ჩანაცვლებით თერაპიაზე მყოფ პაციენტებში გვერდითი მოვლენები უფრო დიდი სიმწვავით ხასიათდებოდა. რ
„ასეთი დისკომფორტის, და ზოგჯერ მძიმე ფიზიკური მდგომარეობის ფონზე, მეთადონის პროგრამის პაციენტს არა აქვს საშუალება, დარჩეს ბინაზე და ის იძულებულია, წავიდეს მეთადონის პროგრამაში მედიკამენტის მისაღებად. ეს ზოგჯერ გაუსაძლისი და პრობლემური ხდება. ასეთი გამოცდილების მქონე რესპონდენტების უმრავლესობა აღნიშნავს, რომ მათთვის სერიოზული ხელშეწყობა იქნებოდა, თუ C ჰეპატიტის მკურნალობაში და მეთადონის პროგრამაში ერთდროულად ჩართულ პაციენტებს მისცემენ უფლებას, მეთადონის რამდენიმე დღიანი დოზა გაიტანონ ბინაზე. თუ ასეთი შეღავათი იქნება დამტკიცებული, პაციენტებს მძიმე გვერდითი მოვლენების დროს, შეეძლებათ სახლიდან გაუსვლელად მიიღონ მეთადონი, რაც მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს პროგრამებით კმაყოფილებას", - ვკითხულობთ კვლევაში.
მათივე თქმით, პროგრამის ნაკლოვანებად იქნა დასახელებული ექიმების გადატვირთული გრაფიკი, რომელიც ზღუდავს მათ უნარს, უფრო გულისხმიერად მოექცნენ პაციენტებს. თუმცა ეს არ არის სისტემური პრობლემა, მაგრამ ერთეულ შემთხვევებში ექიმების მხრიდან გამოხატულია არასასურველი დამოკიდებულება და დამამცირებელი დამოკიდებულება პაციენტების მიმართ.
რესპონდენტები ეჭვობენ, რომ სამედიცინო მომსახურების ხარისხი გაუარესდება, თუ არ მოხდება მკურნალობის პროგრამაში ჩართული კლინიკების ქსელის გეოგრაფიული გაფართოება და პაციენტების ნაკადის გაზრდის შემთხვევაში თუ არ მოხდება როგორც კლინკების, ასევე ექიმების რიცხოვნების ადეკვატური ზრდა.
რეკომენდაციები:
- „ზიანის შემცირების საქართველოს ქსელის" რეკომენდაციებით, ფინანსური ბარიერები სრულად უნდა მოიხსნას ყველა პაციენტისთვის, განსაკუთრებით კი ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფისთვის, მათ შორის ნარკოტიკის მომხმარებელთა თემისთვის. სრული დაფინანსება უნდა მოიცავდეს პროგრამაში ჩართვამდე გამოკვლევების, მკურნალობის პროცესში ყველა ლაბორატორიული კვლევის, და ასევე მკურნალობის შემდგომი მონიტორინგისათვის ლაბორატორიული კვლევების დანახარჯების სრულ დაფინანსებას.
- თუ თანადაფინანსების ნაწილი კვლავ გაიცემა თვითმმართველობიდან, უნდა შეიქმნას დაფინანსების მოდელების გარკვეული სტანდარტული რეგულაციები, პროცესი უნდა გახდეს გამჭვირვალე და თანადაფინანსების მოცულობა მკაფიოდ პროგნოზირებადი.
- სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს გეოგრაფიული ბარიერების შემცირებაზე კლინიკების ქსელის გაფართოების გზით.
- მათი თქმით, პაციენტების ნაკადის გაზრდის შემთხვევაში უნდა მოხდეს კლინიკების, ასევე ექიმების რიცხოვნების ადეკვატურა ზრდა, რომ თავიდან აცილებული იქნეს ექიმების ისედაც გადატვირთული გრაფიკის ზედმეტად გადატვირთვა, რომელიც ნეგატიურად აისახება მკურნალობის სერვისის ხარისხზე.
- თითოეულ კლინიკაში, სასურველია, დამატებული იქნეს სულ მცირე ერთი ფსიქოლოგის შტატი, რომელიც პაციენტს საშუალებას მისცემს, მიიღოს პროფესიონალის რჩევები, როდესაც განიცდიან ფსიქოლოგიურ დისკომფორტს, ან იმყოფებიან მკურნალობის დამყოლობის დარღვევის საფრთხის წინაშე.
- ყველაზე ხშირად მოსალოდნელი გვერდითი მოვლენების მართვისათვის მოწყვლად პაციენტებს უნდა მიეწოდოთ მედიკამენტური საშუალებები, რომ პაციენტებს გაუმარტივდეთ გვერდით მოვლენებთან ბრძოლა, რაც გაზრდის მკურნალობის დამყოლობას და შეამცირებს გვერდითი მოვლენების გამო მკურნალობის შეწყვეტის ალბათობას.
- ექიმების მხრიდან მასტიგმატიზებელი და არაეთიკური მოპყრობის ფაქტები უნდა გამოაშკარავდეს და კლინიკების ადმინისტრაციიდან რეაგირება უნდა იქნეს დოკუმენტირებული. ასეთი ფაქტების გამომჟღავნების მიზნით შესაძლებელია დაინერგოს პაციენტების კმაყოფილების გამოკითხვა, ან შესაძლოა კლინიკების გასასვლელში (შედარებით პრივატულ გარემოში) მოეწყოს წერილების და მოსაზრებების ყუთები.
- შემუშავდეს სტანდარტი ერთდროულად მიმდინარე C ჰეპატიტის და ჩანაცვლებითი პროგრამების სამკურნალო რეჟიმების დახვეწის მიზნით და ა.შ.
