როგორ შეაფასებდით ეკლესიაში დღეს მიმდინარე პროცესებს? მეტწილად სისტემური ანალიზი რომ მოახდინოთ - რა სახის კრიზისია დღეს ეკლესიაში და რა სისტემურმა მიზეზებმა განაპირობა ის?
პირველ რიგში, როდესაც ეკლესიაში მიმდინარე პროცესებზე ვსაუბრობ, ამას ჩემი ქრისტიანული მოვალეობიდან გამომდინარე, კეთილისმყოფელისა და ეკლესიის სხეულის განუყოფელი ნაწილის, მისი მსახურის განზრახულობით ვაკეთებ. დღეს ვისაუბრებ იმაზე, რაზეც გული შემტკივა და რასაც ჩემი ფიქრების და ემოციების დიდი ნაწილი მიაქვს. როდესაც ეკლესიაზე ვსაუბრობ, მის ღვთაებრივ, ქრისტეს სხეულს არ ვგულისხმობ და არსებითად მის სოციალურ და პოლიტიკურ განზომილებაზე ვლაპარაკობ. სამწუხაროდ, ეკლესიაში კრიზისი ნამდვილად არის და ჩვენი ქვეყნის ისტორიული განვითარებისა და პოლიტიკური კრიზისების გათვალისწინებით, ეს პროცესი კანონზომიერი და გარდაუვალიცაა. ამის მიუხედავად, ჩემი მოლოდინი ერთგვარად მაინც ოპტიმისტურია.
ჩვენი პრობლემა უპირველეს ყოვლისა არის ის, რომ რუსმა ოკუპანტმა წაგვართვა სახელმწიფოებრიობა, გაგვიუქმა ეკლესიის ავტოკეფალია... შემდეგ გავხდით რუსეთის პროვინცია... შემდეგ, 1921 წელს საქართველოს წითელი არმია შემოესია და საბჭოთა კავშირი გააფთრებით ებრძოდა სწორედ ეკლესიას, მის მსახურთ, რადგან ის განათლების უპირველესი კერა იყო. საბჭოთა კავშირის დროს ათეისტურმა პროპაგანდამ, აჩქარებულმა სოციალურმა ცვლილებებმა და ტოტალიტარულმა წესრიგმა, რომელიც ადამიანის გასაგნებას, მის სრულ ინსტრუმენტალიზებას ახდენდა, ადამიანი ნიჰილიზმში ჩააგდო და მისი დეჰუმანიზება გამოიწვია. საწყის ეტაპზე საჯარო სივრციდან სრულად განდევნილი რელიგია, შემდგომში ადგილობრივ ფოლკლორს და კულტურას შეერწყა და ეთნიკური და ნაციონალური იდენტობის ნაწილი გახდა. რელიგიური ორგანიზაციები კი თვითგადარჩენას ხელისუფლებასა და პოლიტიკურ ესტებლიშმენტთან კონფორმისტული ურთიერთობებით ახერხებდნენ. 1990 წლებში ეროვნულ-გამათავისუფლებელი საპროტესტო ტალღების შემდეგ, საბოლოოდ გაფორმდა საბჭოთა კავშირის რღვევა. ამ პროცესებში მძლავრობდა რელიგიურთან შეზრდილი ეთნონაციონალისტური იდეოლოგია, რომელმაც ჩვენს ქვეყანაში მტკივნეული პოლიტიკური და სოციალური პროცესები განავითარა.
ყველა ეს პროცესი დაილექა ჩვენს კოლექტიურ ცნობიერებაში. წარსულმა და პოლიტიკურმა კატაკლიზმებმა გავლენა მოახდინა ეკლესიის სოციალურ და პოლიტიკურ სხეულზე. წარსული ტრავმები მისი გაუაზრებლობის გამო, კვლავ გავლენას ახდენს ჩვენზე და მეორდება კიდეც. სწორედ ამიტომ, უნდა გავიაზროთ, რომ დღეს არსებული პრობლემების სათავე სწორედ წარსულიდან მოდის და მისი დაძლევის გზებიც სისტემური ანალიზით უნდა დაისახოს.
სამწუხაროდ, ქართული ეკლესია გარკვეულწილად პარალიზებული და თვითმმართველობისთვის უუნარო აღმოჩნდა. ის გადაეჩვია ავტოკეფალიის აღქმას, გააზრებას. ჩვენს ეკლესიას არ გააჩნია სეკულარულ, დემოკრატიულ საზოგადოებაში შრომისა და მოღვაწეობის გამოცდილება, ამიტომ მისი საჯარო საქმიანობა ხშირად არ შეესაბამება სახელმწიფოსა და საზოგადოების თანამედროვე საქმიანობას, მოკლებულია სოციალურ მგრძნობელობასა და პასუხისმგებლობას.
დღეს ეკლესიაში მიმდინარე კრიზისი ცალმხრივად ვერ შეფასდება. გამოვყოფდი რამდენიმე ჩემთვის მტკივნეულ და სისტემურ გამოწვევას: 1. მოყვასის სიყვარულის, უბრალოების, პიროვნული თავისუფლების შესახებ ქრისტიანული საწყისებიდან დაშორება და იერარქიული და კონფესიური მოდელის გაფეტიშება; 2. ზოგადად ადამიანის, როგორც ღვთაებრივი საწყისის, პიროვნების უგულებელყოფა. დეჰუმანიზაციის ეს პროცესი ყველაზე მძიმედ სასულიერო პირების ერთმანეთთან კომუნიკაციაში გამოჩნდა, რაც, მათ შორის, საპატრიარქოში სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფების ერთმანეთისადმი დამამცირებელ ლექსიკაში გამოიხატა; 3. საპატრიარქოში დამყარებული წესრიგის, ანუ რამდენიმე მმართველის მიერ დამყარებული არაცივილიზებულობა, "მორჩილების", "დუმილის" იმპერატივი მისი ყველა შედეგით; 4. მთავრობის (სავარაუდო) არაჯანსაღი ჩარევები, ინტერესები და გაცვლები; 5. ყველაზე მთავარი: ხალხი და საპატრიარქო თითქოს სხვადასხვა დროით და ცნობიერ კაფსულაში ცხოვრობს. საპატრიარქოს არ აინტერესებს თანამედროვეობა (გარდა ტექნიკური სიკეთეებისა); არათუ ზოგადად ქრისტიანობას, არამედ თვით მართლმადიდებლურ სამყაროსაც კი გაეთიშნენ და მთელი ძალები მთავრობაზე ზეგავლენისა და ამ გზით ძალაუფლების დაგროვებისკენ მიმართეს.
გავიხსენებდი ჩვენთან ახლო მყოფ ცარისტულ რუსეთს. თვით არაერთი დიდი რუსი მწერალი და მოაზროვნე (დოსტოევსკი, ბერდიაევი და სხვ.) აცხადებს, რომ მათი ბევრი თანამედროვე მართლმადიდებლობას, ფაქტობრივად, რუსული იმპერიის, რუსი „ცარის“ მსახურებასთან აიგივებდა.
იქ, სადაც აღარ არის ნამდვილი ქრისტიანობა, ქრისტეს ადგილს „ქრისტიანი ხალხი“, „ნაციონალური მესიანიზმი" იკავებს.
ადამიანი სუსტია, როცა მიწაზეა მიჯაჭვული. განსაკუთრებით ჩვენ, სასულიერო პირებს, მიწიერ ფასეულობებზე მიჯაჭვულობა გვასუსტებს. დღეს კი საპატრიარქოს როლი ქართულ საზოგადოებაში ცოტა გაურკვეველია. ის ხედვებს მეტწილად ნაციონალიზმთან შერწყმულ რელიგიურობაზე, აპოკალიფსურ შიშებსა და ერის კოლექტიური გადარჩენის რიტორიკაზე აფუძნებს. ინტერესთა ორიენტირი, იდეა, საზრისი თუ არ არის მყარად განსაზღვრული, თუ გარკვევით არ განისაზღვრა, საით მივდივართ, რა ღირებულებებს ვემსახურებით, ჩვენი განვითარების ტრაექტორია ბუნდოვანია.
იდეალურ შემთხვევაში როგორ წარმოგიდგენიათ მართლმადიდებელი ეკლესიის როლი თანამედროვე საზოგადოებაში? თქვენი დაკვირვებებით, რა სახის საუკეთესო გამოცდილებები არსებობს სხვა ქვეყნების მართლმადიდებელ ეკლესიებში?
ეკლესიას ვხედავ ისეთს, როგორიც პირველი საუკუნის ქრისტიანული საკრებულო იყო - ქრისტეს სახე, რომელიც არასდროს ძველდება. მართლმადიდებელი ეკლესია უნდა იყოს ძალიან უბრალო, ამავე დროს საკრალური და თანალმობითი. ეს როლი გულისხმობს კულტურაში, სოციალურ ცხოვრებაში ჩართულობას. ამ კუთხით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ევროპასთან დიალოგი, ევროპელ თეოლოგებთან დიალოგი, საუკეთესო თეოლოგიური ლექსიკონების თარგმნა და იმის კეთება, რასაც ადრე ჩვენი ათონელი მამები აკეთებდნენ. ეკლესიაში (ზოგადად საზოგადოებაში) პრობლემაა სამი კატეგორიის ადამიანები: 1. მშიშრები; 2. კონფორმისტები; 3 გაუნათლებლები. რელიგიური განათლების პრობლემა ეკლესიაში სისტემურ ხასიათს ატარებს. საპატრიარქოს დიდ ძალისხმევას არ წევს ამ მიმართულებით. ამიტომ, მაგალითი უნდა მივცეთ მათ, რომ ჩვენ შეგვიძლია ფუფუნების მსხვერპლად გაღება, არ ვუშინდებით მუქარას და განათლებისაკენ სწრაფვით ვიკვლეთ გზას ქრისტესკენ. ასეთი მაგალითები დღეს ეკლესიასაც სჭირდება და ერსაც. ვიდრე ეს პრობლემები მიუხედავია, ეკლესიას ვერ შეასრულებს საზოგადოებაში სულიერი და სოციალური განვითარებისთვის მნიშვნელოვან როლს. აი, ეს კრიზისია დღეს ეკლესიაში და მისი დაძლევა უპირველეს ამოცანად მიმაჩნია. ეკლესიამ უნდა შეძლოს სოციალური როლის განსაზღვრა იმ საზოგადოებაში, რომელსაც ის ემსახურება. როგორც კირიონ II ამბობს, „ეკლესიამ უნდა იზრუნოს, რათა ქართველმა ერმა კაცობრიობის ფერხულში ჰპოვოს შესაფერი და დამსახურებული ადგილი”.
ოფიციალური საპატრიარქოს მისამართით ხშირად ისმის შენიშვნები, რომ ის ჩაკეტილია, რომ მას ხალხის არ ესმის და მის ტკივილს ვერ გრძნობს. ეს კითხვა მკაფიოდ უნდა დაისვას - რამ განაპირობა რეალობასთან ასე დაშორება? და რა ფუნქცია აქვს უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე ერის ხმის გაგონებაა? მისი სიდუხჭირის შესამსუბუქებლად ის ნაბიჯებს არ დგამს და არც ფარავს საკუთარ მიწიერ კეთილდღეობას ამ დასტრესილი ადამიანების თვალთაგან. ნუთუ მაძღარ მშობელს შეუძლია გულგრილად უყუროს შვილის შიმშილს?... ქრისტიანობაზე, ზნეობრიობაზეა დამყარებული თავისუფლების, თანასწორობისა და დემოკრატიის იდეები. როგორც მეუფე ანანია აცხადებს, „დემოკრატია-კაცობრიობის უდიდესი მონაპოვარია, რომლის დაცვა უცხო არ იყო ქართული ეკლესიისათვის“. როგორც ივანე ჯავახიშვილის კვლევა გვიჩვენებს, ჯერ კიდევ ათასი წლის წინ ექვთიმე და გიორგი მთაწმინდელები მიზნად ისახავდნენ ეკლესიისა და სახელმწიფო აპარატის რეფორმას დემოკრატიული პრინციპების შესაბამისად. სამწუხაროდ, ამ ეტაპზე მსგავსი მუშაობა ჩვენს ეკლესიაში არ ხდება.
თქვენი ხედვით, როგორი შეიძლება იყოს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სოციალური და პოლიტიკური როლი ჩვენს საზოგადოებაში? მათ შორის, რა შეიძლება ეკლესიამ გააკეთოს სხვადასხვა ჯგუფის ჩაგვრის, სოციალური უთანასწორობის წინააღმდეგ ბრძოლის პროცესში?
რაც მთავარია, უნდა იყოს ღიაობა, მიმდინარეობდეს ხალხთან საუბარი და არ იყოს ჩაკეტილობა, როგორც დღესაა. ეკლესია უნდა გახდეს მისიონერული. სოციალურ უსამართლობასთან, ჩაგვრასთან, ძალადობასთან ბრძოლაში უნდა გამოჩნდეს, რომ ის ცოცხალია, კაცთმოყვარე და სახარების მიმდევარი. ქრისტე პიროვნული ღმერთია და ჩვენი მსახურებაც პიროვნული შეიძლება იყოს. თანამედროვე პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემა ადამიანის გაუცხოებას, დეჰუმანიზებას უწყობს ხელს. უიმედობასა და სასოწარკვეთაშია ჩავარდნილი ადამიანების უმრავლესობა. ვფიქრობ, რომ ეკლესიას მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლია სოციალური სამართლიანობის, თანასწორობისა და ჰუმანისტური ღირებულებებისთვის ბრძოლაში. ეკლესიები ადამიანების მეგობრად და თანამებრძოლად უნდა იქცნენ მათივე გათავისუფლებისა და განვითარების გზაზე.
თუ შეიძლება, გაგვიზიარეთ ინფორმაცია თქვენი რელიგიური სტატუსისა და მსახურების შესახებ. როგორ ხედავთ მონაზვნის სოციალურ/საჯარო როლს?
ჩართულობის აუცილებლობა ვიგრძენი, როდესაც მონასტერში მთხოვეს მეზრუნა უპოვრებსა და დაუცველებზე, ასევე, აღსაზრდელებზეც. ჩემი „ხელსაქმეც“, რომლითაც თავს ვირჩენ, ქრისტეს სიტყვის ქადაგების მცდელობაა; სხვების დახმარებასაც ვახერხებ და კულტურული მემკვიდრეობის განვითარებაშიც შეგვაქვს წვლილი. ამ ნაკეთობების ირგვლივ უამრავი ადამიანი იკრიბება და არაერთი კარგი საქმე კეთდება. მცდარია მოსაზრება, თითქოს ასკეტებს არ უყვარდათ ბუნება და გარემომცველი სამყარო, თითქოს ქრისტიანობის ეტალონი მაინცდამაინც სენაკში გამოკეტილი ანაქორეტია. მთელი ჰაგიოგრაფია სწორედაც რომ საპირისპიროზე მეტყველებს. ეკლესიის მოძღვართა თანახმად, ქრისტიანული ასკეზა თანაბრადაა შესაძლებელი ქალაქშიც და უდაბნოშიც, რადგან ის თითოეულ ქრისტიანს მოეთხოვება.
ისტორიულად არაერთი მონაზონია საზოგადოებრივად აქტიური. ასეთია, მაგალითად, XVI-XVII საუკუნეების ქართველი საეკლესიო მოღვაწე მონაზონი მართა იერუსალიმში. ის ცნობილია კათალიკოსისადმი მიწერილი წერილით. მონაზონი ქალი კათალიკოსს წერილში შექმნილი მძიმე მდგომარეობიდან გამოსავალს სთავაზობს.
ასევე ცნობილია წმინდა დედა მარიამ სკობცოვას ცხოვრება. ის იმდენად ღია იყო ურთიერთობისთვის, რომ მას მონაზვნური ცხოვრების შებღალვაშიც კი ადანაშაულებდნენ, რადგან საეჭვო და საზოგადოებისგან გარიყულ ადამიანებთან ურთიერთობას არასდროს ერიდებოდა. ის დღენიადაგ მოყვასის სამსახურში იყო და საკონცენტრაციო ბანაკში აღესრულა.
მე არ მაქვს არავითარი კონკრეტული ინტერესი! არც არავის ვუპირისპირდები პიროვნულ დონეზე! ვისი უდანაშაულობის პრეზუმციაც არ უნდა დაერღვიათ, მათ მიმართ ჩემი პოზიცია ანალოგიური იქნებოდა.
ჩემთვის, როგორც სამონაზვნო წესით მცხოვრები ადამიანისთვის (მონაზონიც სამონაზვნო წესია) ბევრად კომფორტული იქნებოდა პირადი დროის დიდი ნაწილი ლოცვისა და მყუდროებისთვის დამეთმო, ვიდრე საზოგადოებრივ საკითხებზე საჯარო მსჯელობისათვის. მაგალითისათვის დავიმოწმებ წმინდა ბასილი დიდს, რომელსაც თავისი ასკეტური განწყობისა და სუსტი ჯანმრთელობის გამო არანაირი სურვილი არ ჰქონდა ერეტიკოს ევნომიოსთან პაექრობაში ჩაბმის, ვიდრე იძულებული არ გახდა ეკლესიისავე საჭიროების გამო. და ფუნდამენტური დოგმატური ნაშრომები დაგვიტოვა.
რამდენადაც ჩემსა და საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს შორის ჩამოყალიბდა გულწრფელ მეგობრობაზე დაფუძნებული ნდობა, არ შემიძლია გულგრილი დავრჩე იმ საკითხებისადმი, რომელიც მათ აწუხებთ. ეს საკითხი ჯერ კიდევ 23 წლის წინ ჩემი სამონაზვნო ცხოვრების დასაწყისში გავარკვიე საკუთარ სულიერ მოძღვართან - თუ მეკითხებიან და მაქვს პასუხი, თავმდაბლად ვუპასუხო.
ჩემი პოზიცია დროდადრო მძაფრი, დროდადრო კი ნეიტრალურია.
აღნიშნული სიტუაცია ხელსაყრელი აღმოჩნდა ჩემ მიმართ ანტაგონისტურად განწყობილი პიროვნებებისთვის. რა თქმა უნდა, მათ არ დააყოვნეს და დაიწყეს იაფფასიანი ინტრიგები, კერძოდ - დეზინფორმაციების გავრცელებით ჩემი მიზანმიმართული დისკრედიტაცია!
ეს იმდენად არ მაწუხებს, რამდენადაც მიწოდებული ინფორმაციის გაუფილტრავად და უკონტროლოდ მიღება-დაჯერება საზოგადოების ნაწილის მიერ!
სიმართლის თქმა ეკლესიის მტრობას არ ნიშნავს. კეთილგანწყობილი კრიტიკა ეკლესიისა და საზოგადოების განვითარების წინაპირობაა და მნიშვნელოვანია, რომ საპატრიარქომ თვითრეფლექსიის ეს პროცესი დაიწყოს.
თქვენი აზრით, რა მნიშვნელოვანი ღონისძიებები უნდა გატარდეს საპატრიარქოს რეფორმირებისთვის და გამოვლენილი კრიზისის პოზიტიური ცვლილებებისკენ ტრანსფორმაციისთვის? საიდან უნდა დაიწყოს ეს პროცესი? არსებობს თუ არა რეფორმირების პერსპექტივა? რატომ შეიძლება ეშინოდეს საპატრიარქოს რეფორმის?
ინსტიტუციურ სახეს იღებს ჩვენში საზოგადოებრივი ღირებულებებიც, სარწმუნოებაც და ეს მაშინებს, იმიტომ, რომ ინსტიტუცია, ნამდვილი, ცოცხალი და პიროვნული რწმენისგან განსხვავებით, ყოველთვის კონტროლსა და შიშზეა დამყარებული...
მე კი ნაკლებად მინდა, რომ შიშის და თითის ქნევის პოლიტიკა ჩვენს ცნობიერებაში ეკლესიური ცნობიერების ნორმალურ გამოვლინებად ჩაითვალოს.
ცოტა ხნის წინ ამ ყველაფერმა გახმაურებული და მასშტაბური სკანდალის სახე მიიღო. სინოდმა არცერთი რეალური პრობლემა არ გაიტანა განსახილველად. არც ბრალდებული დეკანოზის გახმაურებული წერილის საკითხები და არც მიტროპოლიტ პეტრეს განცხადებები. ცხადია, ამ საკითხების განხილვა ამ პრობლემების არსებობის აღიარებასაც ნიშნავდა...
აქცენტების ისე დაყენება კი, როგორც დააყენეს, ყველაფრის ძველებურ კალაპოტში (ილაპარაკებს მასა და გაჩუმდება საბოლოოდ) წარმართვის საშუალებას იძლევა. აქ სინოდის რომელიმე ცალკეულ წევრს ვერ დაადანაშაულებ... სისტემაა ასე აწყობილი. საიდან აეწყო ასე, როდიდან დაიწყო ეს პროცესები - ძნელი სათქმელია. ასეთი გაგებებით აღიზარდა მთელი თაობები. და ახლა ეშინიათ, რომ საკითხის სხვანაირად დაყენებით წლობით ნაშენები წარმოდგენები ჩამოექცევათ თავზე.
რეფორმები ისეთივე აუცილებელია, როგორც სუნთქვა. საქართველოს ეკლესიაში რეფორმები ჩატარდა ამბროსი ხელაიას დროს, ის რეფორმები უნდა ამოქმედდეს და შემდეგ ახალზეც უნდა ვიფიქროთ. ძნელია, მაგრამ ამ ყველაფერზე თუ არ ვისაუბრეთ, არასოდეს არაფერი გაკეთდება. ეკლესიას მომავალი არ აქვს რეფორმების გარეშე.
მე არაერთხელ მიცდია რიგი საკითხების დასმა საპატრიარქოში, მაგრამ ვერ ვიპოვე ადამიანი, ვინც პასუხისმგებლობით მოეკიდებოდა, პასუხს გასცემდა და მოაგვარებდა საკითხს.
ამის შემდეგ შეიცვალა ფორმა: იყო მცდელობა სატელევიზიო გამოსვლებით მაინც მიგვეწვდინა ხმა, რომ რაღაც გვაწუხებს, რაღაც ისე ვერ არის.
რაც შეეხება რეფორმას, ეს უნდა შევძლოთ ეკლესიის ისტაბლიშმენტთან გულწრფელი და ქრისტიანულ ცოდნაზე დაფუძნებული დიალოგით.
ხაზი უნდა გაესვას რეგიონულ ეკლესიებსა და მონასტრებში მოღვაწე სასულიერო პირების, დედებისა და მამების შრომას, რომლებიც საკუთარი და გარშემო მყოფი ადამიანების სულიერი განვითარებისა და გათავისუფლებისთვის ბევრს შრომობენ. ჩემი ოპტიმიზმის საფუძველს სწორედ ისინი იძლევიან.
