ყველას გვსმენია მოსაზრება, რომ სეკულარიზმი ქრისტიანობის მტერია, ხოლო სეკულარისტები ადამიანები, რომელნიც შეთქმულან და განიზრახავენ მართლმადიდებელი ეკლესიის დასუსტებასა და დამხობას. სინამდვილეში, ქრისტიანობა არსებითად სეკულარული რელიგიაა, ხოლო სეკულარიზმი, როგორც მოწყობის პრინციპი, დღეს უპირველეს ყოვლისა სწორედ ქრისტიანობის ინტერესებშია.
ქრისტიანობა, ქრისტეს აზრებისა და ქმედებების ნაკრებია და არა მათი, ვინც საკუთარ თეოლოგიას ქმნის. სწორედ ქრისტემ თქვა: „მიაგეთ კეისარს კეისრისა, ხოლო ღმერთს - ღმრთისა“ (მარკოზი, 12:17). ამ მოკლე განცხადებით, იესო ქრისტემ ერთმანეთისგან გამოჰყო ორი სამყარო: ღვთაებრივი და მიწიერი. მან ერთმანეთისგან გამიჯნა ერთი მხრივ მამა ღმერთი, მეორე მხრივ კი - კეისარი, როგორც მიწიერი პოლიტიკური ლიდერი და შემოიტანა ძალაუფლების შესაბამისი დანაწილებაც.
მარკოზის სახარების ამ ცნობილ ფრაზას ნაკლებად ცნობილი, თუმცა არანაკლებ მნიშვნელოვანი ფრაზა მოსდევს: „და უკვირდათ მისი“. მაგრამ, ვის უკვირდა? ფარისევლებსა და ჰეროდელებს, რომლებიც ქრისტესთან მიეგზავნათ, „რათა სიტყვის მახე დაეგოთ მისთვის“ (მარკოზი, 12:13) და რა უკვირდათ? უკვირდათ ის, რომ ადამიანმა, ვინც თავი ღმერთის ძედ გამოაცხადა, მამას, თვით ღმერთს, რაღაც დააკლო და კეისარს მიანიჭა. ფარისევლები ამან გააოცა; მათი გაოცება ჩვენთვისაც უდავოდ ნაცნობია.
თუმცა, რაც არ უნდა თქვან ფარისევლებმა, სინამდვილე მაინც ისაა, რომ სეკულარული აზრი არათუ ქრისტიანობის წინააღმდეგ არ არის მიმართული, არამედ თვითონ არის ქრისტიანული. მეტიც, ის ფუნდამენტია ქრისტიანული ფილოსოფიისა, რომელიც სეკულარულ აზროვნებასთან ერთად დაიბადა და განვითარებითაც მასთან ერთად და მისი საშუალებით განვითარდა. პირველ რიგში, უნივერსალური კათოლიკე ეკლესია სწორედ მაშინ დაიბადა, როდესაც იქამდე ებრაული კულტი, რომელიც ახლა უკვე პავლეს დოქტრინებით ხელმძღვანელობდა, გამოეყო იუდაიზმის სჯულის კანონს. საკუთრივ სჯულის კანონი ყოვლისმომცველი იყო და თანაბრად ეხებოდა რწმენის საკითხებს ისე, როგორც ყოველდღიური ცხოვრების ასპექტებს. ქრისტიანობა კი, ამისგან განსხვავებით, მიჯნავდა ამქვეყნიურსა და იმქვეყნიურს, ღვთაებრივსა და მიწიერს. შესაბამისად, ქრისტიანობას მისი დაბადების მომენტში სხვა მონოთეისტური რელიგიებისაგან ყველაზე მეტად სწორედ „ღმრთისა“ და „კეისრის“ ძალაუფლების სივრცეთა ერთმანეთისგან გამიჯვნა განასხვავებდა.
ამასთანავე, შემდგომში ქრისტიანობის იმპერიულ რელიგიად ქცევაც ზუსტად სეკულარულობისადმი მისმა შინაგანმა მიდრეკილებამ გახადა შესაძლებელი. რელიგია, რომელიც კეისარს ან უფლებებს შეუზღუდავდა, ან საკუთარ სამოქმედო სივრცეს არ დაუტოვებდა, ვერ გახდებოდა იმპერიის რელიგია. მაგრამ ქრისტიანობა არც ერთ პოლიტიკურ ცოდვაში იყო შემჩნეული და არც მეორეში. ის არათუ პოლიტიკურად პრობლემური არ იყო, არამედ პირიქით, ნათლად მიჯნავდა მმართველობისა და მორჩილების ორ სივრცეს. ერთი მხრივ, ის ღმერთს ანიჭებდა საკუთარ იმპერიუმ-ს, ხოლო მეორე მხრივ - კეისარს საკუთარ დომინიუმ-ს. ამიტომ, თუმცა კი თვითონ სეკულარულობისადმი მიდრეკილი, ქრისტიანობა ყოველთვის იყო ძალაუფლების მეგობარი, რადგან ძალაუფლების ლოგიკას ის ყოველთვის აწყობდა.
ქრისტეს კვალდაკვალ, სეკულარული პრინციპის ადვოკატები იყვნენ პავლე მოციქული, ეუსები კესარიელი, პაპი გელასი, ისე როგორც ნეტარი ავგუსტინე, თომა აქვინელი და მარტინ ლუთერი. პავლე მოციქულის პოლიტიკური ამოცანა ქრისტიანობის ისე წარმოჩენა იყო, რომ რომაელი წარმართი ავტორიტეტები ზედმეტად არ დაშინებულიყვნენ. ეს ის დრო იყო, როდესაც რომაელთა ჰეგემონიას ისედაც უკვე საფრთხეს უქმნიდა ებრაელთა პარტიკულარიზმი და ამბოხება. ამავე დროს, იმდროინდელი ელიტებისათვის არც ადრეული ქრისტიანობის გზავნილები იყო სახარბიელო. სხვა თუ არაფერი, ქრისტიანობა დაიწყო, როგორც ურბანული ღარიბი კლასების მოძრაობა და პავლეს დროსაც ადრინდელი ებრაელი ქრისტიანები ქადაგებდნენ ეგალიტარიანულ პრინციპებს, რომელიც არა მარტო მორალურ და სულიერ ცხოვრებას ეხებოდა, არამედ მატერიალისტური ღირებულებების წინააღმდეგაც ილაშქრებდა. პავლეს მიერ არჩეული ახალი ორიენტირები კი ყველასთვის სახარბიელო იყო, მათ შორის, ფინანსური და მმართველი ელიტებისთვის, ისე როგორც რომაული იმპერიის საერო უნივერსალიზმისათვის. სწორედ ამან შეუწყო ხელი ქრისტიანობის გადარჩენას და მომავალში კაცობრიობის ისტორიაში ერთ–ერთ ყველაზე გავლენიან ფილოსოფიად ქცევას.
პავლე მოციქული ქრისტიანულ და სამოქალაქო იდეალად სახავს სეკულარული ძალაუფლებისადმი აბსოლუტურ მორჩილებას. როგორც პავლე რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში აცხადებს: „დაე, ყოველი სული უზენაეს ხელმწიფებას დაემორჩილოს, რადგანაც არ არსებობს ხელმწიფება თუ არა ღვთისაგან; ყოველი ხელმწიფება ღვთის მიერ დადგენილია... ამიტომ, ვინც ეწინააღმდეგება ხელმწიფებას, ღვთის განჩინებას ეწინააღმდეგება; ხოლო წინააღმდგომნი თავიანთ თავზე თვითონვე მოიწევენ სასჯელს (ეპისტოლე რომაელთა მიმართ, 13:1-2).
რადგან სეკულარული ძალაუფლება ღვთაებრივად იყო დადგენილი, ის იყო განსახიერება ღვთაებრივი ნებისა, რის გამოც მასთან დაუმორჩილებლობა ღვთაებრივ ნებასთან დაუმორჩილებლობას უტოლდებოდა. მსგავსად ამისა, ევსები კესარიელიც, პირველი ქრისტიანი იმპერატორის, კონსტანტინეს დასაცავად დაწერილ სიტყვაში სეკულარულ ლიდერს წარმოაჩენდა, როგორც ღმერთის წარმომადგენელს სეკულარულ დროში, თუმცა პავლე მოციქულის თეოლოგია ამითაც არ კმაყოფილდებოდა და სეკულარულ ლიდერს არა მარტო ღმერთის წარმომადგენლად, არამედ ცოდვით დაცემული მსოფლიოს ლიდერადაც წარმოაჩენდა. ამიტომ მის თეოლოგიაში მორჩილება სეკულარული ძალაუფლებისადმი არა მარტო შიშის, არამედ სინდისის საკითხიც იყო; შესაბამისად, ეს იყო არა მარტო პოლიტიკური, არამედ მორალური ვალდებულებაც.
პავლე მოციქულის მსგავსად, სწორედ ცოდვის თეოლოგიაზე იდგა აგრეთვე ნეტარი ავგუსტინეს ხედვა „ორი ქალაქისა“. ამ დოქტრინით, ნეტარი ავგუსტინე გარკვეულწილად ორი სფეროს, მიწიერისა და ზეციურის, განცალკევების ქრისტესეულ და პავლესეულ იდეას ავითარებს. თუმცა „ორი ქალაქის“ ავგუსტინური დოქტრინა გაცილებით უფრო კომპლექსური რამაა, ვიდრე უბრალოდ მიწიერისა და ზეციურის ერთმანეთთან დაპირისპირება. ავგუსტინეს მიხედვით, საღმრთო ქალაქი წმინდა, სპეტაკი, ღვთაებრივი, რჩეული და სამართლიანია, ხოლო მიწიერი ქალაქი - უწმინდური, უღვთო, უსამართლო და დაცემული. სხვათა შორის, ნეტარ ავგუსტინეს მიხედვით, ეკლესიაც მიწიერი ინსტიტუტია, რომელშიც ისევე გვხვდება კონფლიქტი სიწმინდესა და უწმინდურებას შორის, როგორც სხვაგან, გარდა საღმრთო ქალაქისა.
თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ავგუსტინური ორი ქალაქი ერთმანეთისაგან რადიკალურად განსხვავებულ სიტუაციებს გვთავაზობს, ისინი ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირში არიან. უფრო კონკრეტულად, მიწიერი ქალაქი, როგორც ისტორიული პერიოდი, შემადგენელი ნაწილია საღმრთო ქალაქისა, როგორც მომავალი პერიოდისა. ავგუსტინეს მიხედვით, ისტორიის დასასრულამდე, როდესაც საღმრთო ქალაქი გაიმარჯვებს, ყველამ უნდა იცხოვროს მიწიერ ქალაქში და იყოს თანაზიარი მისი დაცემული ყოფისა.
ავგუსტინე ადამიანურ ისტორიაში არაფერს ელის, გარდა უსამართლობისა და მარადიულად განშლადი ტრაგედიისა, რომელიც, სხვა სიტყვებით, სეკულარული ისტორიაა. სიწმინდე და სამართლიანობა მხოლოდ მაშინ დაივანებს, როდესაც დასრულდება დრო და ისტორია, დადგება მარადიულობა და საბოლოოდ იზეიმებს საღმრთო ქალაქი. ისტორიული დროის დასასრულისა და საღმრთო ქალაქის მომლოდინეს, ქრისტიან ადამიანს ისღა დარჩენია, შეინარჩუნოს სოციალური წესრიგი და საყოველთაო მიწიერი მშვიდობა. სწორედ ამიტომ, ყველა პიროვნება და ყველა ინსტიტუტი, მათ შორის ეკლესია, მიწიერ ძალაუფლებას უნდა დაემორჩილოს.
პავლე მოციქულის მსგავსად, ნეტარი ავგუსტინეც იცავდა ქრისტიანობას კრიტიკოსებისაგან, რომელთა აზრითაც, იმპერიის საზღვრებში სოციალურ და პოლიტიკურ ჰარმონიას საფრთხეს სწორედ ქრისტიანული აზრები და ენერგიები უქმნიდა. ამის საპასუხოდ, ავგუსტინეს არგუმენტი აქცენტს სწორედ იმაზე აკეთებდა, რომ ქრისტიანულ დოქტრინაში არაფერია ისეთი, რაც სახელმწიფოს ნების წინააღმდეგ წასვლას ახალისებს. პირიქით, ავგუსტინე არაქრისტიანულ სახელმწიფოს სავსებით არ მიიჩნევდა ნაკლებად კარგ სახელმწიფოდ, ხოლო ქრისტიანულ სახელმწიფოს მიწიერი სფეროს ისეთივე ნაწილად აღიქვამდა, როგორც ეკლესიას და ყველაფერს სხვას, რაც ისტორიულ დროში გვხვდება. მისი აზრით, არც ქრისტიანული სახელმწიფო და არც ეკლესია არ არის განსაკუთრებულად წმინდა, რადგან ერთიცა და მეორეც ნაწილია დაცემული ისტორიული დროისა, რომელიც ელის ერთადერთ წმინდა და სუფთა დროს - საღმრთო ქალაქს.
ამრიგად, ქრისტიანობა ბუნებრივად მიდრეკილია სეკულარულობისადმი, რასაც მოწმობს როგორც თვითონ ქრისტეს, ასევე ქრისტიანობის ფუძემდებლის, პავლეს და ერთ-ერთი უმთავრესი ქრისტიანი მამის, ავგუსტინეს, პოზიცია. მეტიც, კეისრისა და ღმრთის უფლებამოსილების არეების გამოყოფა იმთავითვე დასავლური ქრისტიანობის განმსაზღვრელ პრინციპად იქცა, რადგან სხვა მიმდინარეობებისაგან ქრისტიანობას სწორედ მისი სეკულარულობა განასხვავებდა. ამავე დროს, ზუსტად სეკულარული პრინციპის თანმიმდევრულმა ერთგულებამ განაპირობა ქრისტიანობის გადარჩენა განსხვავებულ ისტორიულ კონტექსტებში.
თუმცა სწორედ ქრისტიანობის ამგვარი არსებითი მიდრეკილების გამო სეკულარულობისადმი, საკმაოდ მარტივი და მეტად ხელსაყრელი გახდა ქრისტიანობის მითვისება პოლიტიკის მიერ. როდესაც რომის იმპერიის დაშლის შემდგომ უკვე ფრაგმენტირებული სუვერენული ერთეულები აღმოცენდა, დასავლურმა მონარქიებმა და სამთავროებმა ეკლესია საკუთარი პოლიტიკური მიზნების სამსახურში ჩააყენეს. მაგალითად, ქრისტიანობა პოლიტიკური ძალაუფლების გამყარებისა და ეფექტიანი მმართველობის შესანიშნავი მექანიზმი აღმოჩნდა კაროლინგურ სამფლობელოში, როგორც ის დღემდე არის პუტინის რუსეთშიც, სადაც მართლმადიდებელი ეკლესია, რეალურად, სახელმწიფოებრივი წესრიგის ერთ-ერთი სააგენტოა. მსგავსად თანამედროვე რუსეთისა, რომელიც ტერიტორიულად დიდია და, შესაბამისად, რთულად კონტროლირებადი, კაროლინგური მონარქიის გამოწვევაც ეფექტიანი კონტროლის დამყარებაში მდგომარეობდა. სწორედ ამიტომ, მონარქმა მის წინააღმდეგ განწყობილ სეკულარულ არისტოკრატიას დაუპირისპირა ახალი, არასეკულარული არისტოკრატია - საეკლესიო პირები, რომლებიც ახლა უკვე მთელ რიგ სახელმწიფო თანამდებობებზე მოგვევლინნენ.
შესაძლოა, ადრეული ქრისტიანი თეოლოგებისათვის, რომლებიც იმპერიულ კონტექსტში წერდნენ, მარტივი ყოფილიყო ღმრთისა და კეისრის არეების გამოყოფა და განცალკევება, თუმცა ეს უკვე უაღრესად რთული იყო ფეოდალურ ეპოქაში, სადაც პოლიტიკური და სამართლებრივი კონტექსტის უმთავრესი მახასიათებელი იყო დანაწევრებული სუვერენულობა და თანმდევი კონკურენცია პოლიტიკურ კონტროლსა და იურისდიქციაზე. შუა საუკუნეების სეკულარული აზრის კლასიკად პაპი გელასის მიერ იმპერატორ ანასტასიუს მიმართ წერილში დაფიქსირებული აზრი მიიჩნევა. როგორც პაპი წერდა, „არსებობს ორი ძალა, დიდებულო იმპერატორო, რომელთა მიერ ეს სამყარო უმთავრესად იმართება. კერძოდ, მღვდელთა წმინდა ძალაუფლება და სამეფო ძალაუფლება“. პაპი გელასი უპირატესად სასულიერო ძალაუფლებას აღიქვამდა, თუმცა აღიარებდა ძალაუფლების ორპირობას ისევე, როგორც პავლე. თუმცა, პოლიტიკური კონტექსტის–და მიხედვით, შემდგომში რომის კათოლიკური ეკლესია სწორედ ეკლესიის სულიერი და მორალური უპირატესობის თეზისს გამოიყენებდა პაპების საერო პოლიტიკური ძალაუფლების გასამყარებლად.
მიუხედავად რომაული ეკლესიის ბუნებრივი ინსტიტუციური მიდრეკილებისა ძალაუფლებისა და ფინანსური სარგებლის მოხვეჭისადმი, თეოლოგიური არგუმენტი მაინც უმთავრესად პავლესეული და ავგუსტინური პოზიციის კვალდაკვალ ვითარდებოდა. იმავეს მაგალითია თომა აქვინელიც, რომელმაც მოახერხა, კოსმიური წესრიგის მისეულ სურათში ეკლესიისთვისაც და სეკულარული მთავრობებისთვისაც შეენარჩუნებინა საკადრისი ადგილი. ავგუსტინესი არ იყოს, თომისტური პრინციპების მიხედვითაც, ქრისტიანთა უმთავრეს ამქვეყნიურ საზრუნავად სეკულარული მმართველობის მორჩილება და ერთგულება ცხადდებოდა.
თუმცა, თეოლოგიური აზრის პარალელურად, ყოველთვის არსებობდა ეკლესია, როგორც ორგანიზებული ინსტიტუტი, საკუთარი პოლიტიკური და ფინანსური მიზნებით. სწორედ ეკლესიის გარდაუვალმა მიდრეკლებამ მეტი და მეტი გაპოლიტიკურებისადმი წარმოშვა ყველაზე სერიოზული კრიზისები ქრისტიანობის ისტორიაში. სწორედ მაშინ, როდესაც ქრისტიანობა პოლიტიკურობის აპოთეოზსს აღწევდა, ის უმალ განიცდიდა შიდა კრიზისს, რომელიც მასვე აზარალებდა. საბოლოოდ, ისევ ზუსტად მაღალი პოლიტიკურობის მომენტში, და მის გამო, უკვე ისედაც დაყოფილი ქრისტიანული ოჯახი კიდევ უფრო მეტად დაიყო და დაიქსაქსა და დღემდე ასეა. ეს შემთხვევით სულაც არ მომხდარა.
გაპოლიტიკურება ქრისტიანობის პირველი მტერია, რადგან თვითონ ქრისტიანობა, ერთი მხრივ სეკულარულია და ორი სფეროს გამიჯვნის იდეას ემყარება, მეორე მხრივ კი, იმიტომ, რომ პოლიტიკურობა ამქვეყნიურობასთან ერთგვარ კავშირს გულისხმობს, მიწიერთსა და ყოველდღიურთან შეთამაშებას. ეს კი არ არის ქრისტიანობის, როგორც ფილოსოფიის არც საქმე და არც კომპეტენცის არე. როდესაც ქრისტიანული პოლიტიკური ფორმა პოლიტიკურდება, ის ინგრევა; რაც უფრო მეტად პოლიტიკურდება ის, მით უფრო ცუდად ასრულებს ცხოვრებას, რადგან ამ პროცესში ის ქრისტიანობის არსებით ხასიათს უარყოფს. ქრისტიანობა იმთავითვე უკვე სხვა რამეა, ვიდრე სუბლუნარულ სამყაროზე, მასში არსებულ წარმავალ დროსა და უმნიშვნელო საკითხებზე კონცენტრირებული დოქტრინა.
იგივე საფრთხე ემუქრება ქრისტიანობას საქართველოში, სადაც რელიგია მეტად და მეტად გაპოლიტიკურებულია. ხშირად ვისმენთ, რომ საქართველოში „სეკულარიზმის კრიზისია“. თუმცა, ვფიქრობ, სინამდვილეში საქართველოში სხვა კრიზისი უფრო მეტად გვხვდება, ვიდრე სეკულარიზმის. ეს რელიგიურობის კრიზისია, რომელიც განპირობებულია არა მაღალი რელიგიურობით, არამედ პირიქით, რელიგიურობის დაკნინებითა და გაპოლიტიკურებით. თანამედროვე საქართველოში რელიგია პოლიტიკაში შეჭრას კი არ ცდილობს, არამედ - პოლიტიკად ქცევას. იგი ცდილობს პოლიტიკური კატეგორიების, ცნებებისა და იდეების მითვისებას და, ქრისტიანული ფილოსოფიის ნაცვლად, მათით გაძლიერებას.
ამდენად საქართველოში არსებული კრიზისი უპირველეს ყოვლისა კრიზისია რელიგიური აზრისა და შინაარსისა, რომელიც ძალასა და სიმყარეს შიგნით ვეღარ პოულობს და ეძიებს სხვაგან. როგორც აღვნიშნეთ, ქრისტიანობას მისი დაბადების დროს ორი რამ გამოჰყოფდა სხვა რელიგიებისგან: ეს იყო ამქვეყნიურისა და იმქვეყნიურის ქრისტესეული და შემდეგ პავლესეული გამიჯვნა, ისე როგორც ტომობრივი (იმ დროს კატეგორია „ეროვნული“ ჯერ კიდევ არ არსებობდა), პარტიკულარისტული ფილოსოფიებისაგან განდგომა და უნივერსალისტურის გამოცხადება.
საქართველოში კი, ვფიქრობ, ქრისტიანული აზრი სავსებით საპირისპირო პრეტენზიას ეფუძნება, რომელიც არის, ერთი მხრივ, პრეტენზია მიწიერი სახელმწიფოს პოლიტიკური კონტროლისა, მეორე მხრივ კი, ქრისტიანობის „გაეროვნულებისა“. მართლაც, უკვე დიდი ხანია, რაც ქრისტიანობა ჩვენში „ნაციონალიზებულია“, თითქოს სინამდვილეში არსებობდეს, ან ოდესმე ეარსება ქრისტიანობის ქართულ ეროვნულ ვერსიას. ამიტომ ჩვენში გავრცელებული ქრისტიანული აზრი ხშირად პოლიტიკურ იდეოლოგიას ემსგავსება, რომელიც უმოწყალოდ არის განძარცვული ქრისტიანული ფილოსოფიური შინაარსისგან. ის ხშირად გვიმტკიცებს, რომ ქრისტიანობა ის არის, რადაც მას ზოგიერთი აცხადებს ქრისტიანული ფილოსოფიის საწინააღმდეგოდ, აქ და ახლა, ეროვნულად, ადგილზე.
ნამდვილი ქრისტიანობა კი ერთია, დოქტრინული განსხვავებების მიუხედავად. ის არის არა ეროვნული, არამედ კოსმოპოლიტური ფილოსოფია, რომლის არც პრივატიზაცია და არც ნაციონალიზაცია არ შეიძლება, რადგან ქრისტიანობა არ არის საწარმო, რომელსაც გაყიდი კერძო ინვესტორზე, ვინც შემდეგ მას თავისი გემოვნების თუ პოლიტიკური პრეფერენციების მიხედვით გადააწყობს თუ შეალამაზებს, ან რომლის „ნაციონალიზაცია“ და ეროვნულ, კოლექტიურ საკუთრებად ქცევაც შესაძლებელია. უფრო სწორედ, ეს ყველაფერი შესაძლებელია, მაგრამ საბოლოო პროდუქტი იქნება არა ქრისტიანობა, არამედ რაღაც სხვა: მის საძირკველზე აღმოცენებული პოლიტიკური იდეოლოგია, ეროვნული მოძრაობა თუ საპროტესტო ჯგუფი.
როგორც ვნახეთ, ისტორიულად ქრისტიანობას ასე საერთოდ არ გაუმარჯვია. არც პავლეს და არც ნეტარ ავგუსტინეს არ უცდიათ, მიეღწიათ წარმატებისათვის ქრისტიანობის გაპოლიტიკურებით. პირიქით, მათი გამარჯვების მთავარი არსი სწორედ ქრისტიანობის მიწიერი პოლიტიკისაგან განცალკევებაში მდგომარეობდა, ისე როგორც ქრისტიანობის იმგვარ ძალად წარმოჩენაში, რომელსაც სახელმწიფოს დახმარება და ლეგიტიმაცია არაფერში არ სჭირდება. ხოლო ქრისტიანობის გაპოლიტიკურებით წარმატების მიღწევას საკუთარ ფინანსურ და პოლიტიკურ სარგებელზე ორიენტირებული სასულიერო ლიდერები ცდილობდნენ.
პავლემ უარი განაცხადა სახელმწიფოს მიერ რელიგიის ლეგიტიმაციის საჭიროებაზე, რადგან „სიმართლე ღვთისა“, პავლეს აზრით, კანონისაგან დამოუკიდებლად არსებობს. იგი თავისთავადია და არ საჭიროებს პოლიტიკურ მხარდაჭერას, ან რაიმე სახის კანონით გამყარებას, იქნება ის სჯულისა თუ საერო - „მართალი რწმენით იცოცხლებს“ (ეპისტოლე რომაელთა მიმართ, 1:17). თუმცა პავლემ გაიმარჯვა იმიტომაც, რომ მან ქრისტიანობა უნივერსალურ, კოსმოპოლიტურ ფილოსოფიად წარმოაჩინა და არა ვიწრო ეთნიკურ თუ ტომობრივ მიმდინარეობად, რამაც საბოლოოდ ქრისტიანობის იმპერიულ რელიგიად ქცევა და მისი გაძლიერება გახადა შესაძლებელი.
ავგუსტინემ კი განაცხადა, რომ საღმრთო ქალაქია უპირატესი და არა ეკლესია, ან თუნდაც ქრისტიანული სახელმწიფო, რომელთაგან ერთიცა და მეორეც მიწიერია და წარმავალი. პავლემაც და ავგუსტინემაც, და ბევრმა სხვამ მათ კვალდაკვალ, უპირატესად დასახა საღმრთო არე, ხოლო მიწიერი და ცოდვით დაცემული არე სეკულარულ ლიდერს გადააბარა, მშვიდობისა და სოციალური წესრიგის გადასარჩენად. არც პავლე და არც ავგუსტინე არ ელოდნენ და არ აშენებდნენ ქრისტიანულ სახელმწიფოს ამქვეყნად, არამედ ემხრობოდნენ სეკულარულ წესრიგს, რომლის ნაწილიც იყო ეკლესია, როგორც მიწიერი ინსტიტუტი, რომელსაც უნდა ეზრუნა ინდივიდუალურ ხსნაზე და არა ამქვეყნიურ მმართველობაზე.
ვფიქრობ, ქრისტიანობის ბედი საქართველოში სწორედ პოლიტიკასთან მიმართების ახლებურ გააზრებაზეა დამოკიდებული. რაც უფრო მეტად გაპოლიტიკურდება ქრისტიანობა, მით უფრო მეტია საფრთხე მისი დასუსტებისა და მასთან ერთად, მართლმადიდებელი ეკლესიის დაკნინებისა. სეკულარული პრინციპის ერგულება, რომელმაც თავის დროზე ქრისტიანობა გადაარჩინა, ერთადერთი გზაა ქრისტიანობისა და ეკლესიისთვის საქართველოშიც, თუკი მას სურს გადარჩენა, განვითარება და ძლიერების შენარჩუნება.
მნიშვნელოვანია, ქრისტიანობის თანამედროვე მესვეურებმა საქართველოში ჯეროვნად დააფასონ პატრიარქ ამბროსი ხელაიას აზრი, რომ „რელიგია არ არის სახელმწიფოსაგან წარმოშობილი და დაწესებული. მას აქვს თავისი დამოუკიდებელი საფუძველი არსებობისა [და] მათ აქვთ სხვადასხვა სფერო მოქმედებისა.“ როგორც შემდეგ სიტყვებში პატრიარქი ამბობდა, გინდ ეკლესიისთვის ყველანაირი პოლიტიკური და იურიდიული სტატუსი ჩამოერთმიათ, „მას მაინც დარჩება ერთი სფერო თავისუფალი მოქმედებისა, ერთი კუთხე, თავისი წმიდათა წმიდა... ეს არის მისი შინაური რელიგიური ცხოვრება, რომელიც ექვემდებარება ღვთისაგან დაწესებულ ნორმებს.“ ქრისტიანი მამების კვალდაკვალ, პატრიარქი ამბროსი აფასებდა სწორედ იმას, რომ ქრისტიანობას არ უნდა სჭირდებოდეს პოლიტიკური თუ სამართლებრივი ლეგიტიმაცია სახელმწიფოსაგან, იმისათვის რომ ინარჩუნებდეს არსებით ხასიათსა და თვითმყოფადობას. და თუ სჭირდება, ესე იგი, მას პრობლემა აქვს საკუთარ თავთან. სწორედ ასეთი პრობლემის გამოხატულებაა კრიზისი რელიგიურობისა, რომელიც სიმყარეს თავის თავსა და ქრისტიანულ ფილოსოფიაში ვეღარ პოულობს, რის გამოც საკუთარი თავის პოლიტიკური ცნებებითა და კატეგორიებით, ანაც სახელმწიფოს მხარდაჭერით ლეგიტიმაციას განიზრახავს. ამ პრობლემის გადაჭრა მხოლოდ საქართველოს ქრისტიან მესვეურებს ხელეწიფებათ. ამისათვის კი, ვფიქრობ, ქრისტიანმა ლიდერებმა პირველ რიგში მრევლის ქრისტიანობის უმთავრეს ფილოსოფიურ და დოქტრინულ პირველსაწყისებთან დაბრუნება უნდა მოახერხონ.
ეჭვგარეშეა, რომ მრავალი ფარისეველი კვლავ განაგრძობს სეკულარულობის არსებითად ანტიქრისტიანულ ფენომენად წარმოჩენას. ამიტომ, წერილის ბოლოს, მათ იესოს სიტყვებს დავუტოვებ. მარკოზის სახარების იმავე თავში, სადაც იესო ქრისტე სეკულარულ პრინციპს აყალიბებს, იგი კითხვას მიუგებს ფარისევლებს: „იმიტომ ხომ არ სცდებით, რომ არც წერილს იცნობთ და არც ღმრთის ძალას?“ (მარკოზი, 12:24).
