დასაწყისისთვის თუ შეიძლება ორი სიტყვით მოგვახსენეთ საქართველოში იუდაური თემის უახლეს ისტორიაზე. როგორია თქვენი დაკვირვება საქართველოში ებრაელების ყოფა-ცხოვრებაზე და როგორი სტატისტიკური ინფორმაცია გაქვთ თქვენ, განსხვავდება ის ოფიციალური მონაცემებისგან?

ცნობილია, რომ ებრაელები ძალიან დიდხანს ცხოვრობენ საქართველოში და როდესაც 26 საუკუნე ცხოვრობ ქვეყანაში, გარკვეული აზრით, ამ ერის ისტორიის, კულტურის ნაწილი ხდები. აქ, რასაკვირველია, არ შევუდგები საქართველოში ებრაელების ისტორიაზე საუბარს,... რაც ეხება საბჭოთა პერიოდს, მართალია, ამ რეჟიმის დროს სინაგოგების ნაწილი დაიხურა, მაგრამ რამდენიმე სინაგოგა მაინც ფუნქციონირებდა ამ ქვეყანაში.

თბილისში ორი სინაგოგა ყოველთვის ფუნქციონირებდა. რეგიონებშიც იყო მოქმედი სინაგოგები, მაგ., ახალციხეში. რასაკვირველია, საბჭოთა რეჟიმის პირობებში ხელისუფლებას ჰქონდა სურვილი, რაც შეიძლება მეტი სინაგოგა დაეხურათ, მაგრამ ზოგჯერ ამის გაკეთების საშუალებას თავად ხალხი ანუ იუდაური თემი არ აძლევდა. იქ სადაც სინაგოგა არ იყო, ქართველი ებრაელები მაინც ინარჩუნებდნენ თავის ტრადიციებს და არასრულებდნენ რელიგიურ წეს-ჩვეულებებს. პროვინციებში ეს უფრო ადვილი იყო, ვიდრე თბილისში, რადგან დიდ ქალაქებზე ხელისუფლებას უფრო დიდი გავლენა ჰქონდა.

მიუხედავად ამისა, დედაქალაქში ორი სინაგოგის დახურვა მაინც ვერ შეძლო კომუნისტურმა მთავრობამ...

დიახ, მაგრამ გასაბჭოებამდე უფრო ბევრი სინაგოგა მოქმედებდა თბილისში. იყო მცდელობა ცენტრალური სინაგოგის გაუქმებისაც, მაგრამ როგორც ამბობენ, მორწმუნეები სინაგოგაში შევიდნენ და იატაკზე დაწვნენ. მაგ., 1949 წლის საარქივო მონაცემებით 27 სინაგოგა იყო დარეგისტრირებული მთლიანად საქართველოში.

და მთლიანად ებრაელთა რიცხვი რამდენია საქართველოში თქვენი ინფორმაციით?

საქართველოში ებრაელთა მაქსიმალური რაოდენობა, როგორც ვიცი, ასი ათასამდეც დაფიქსირებულა. ამჟამად კი ცოტა რთულია ამ ციფრის ზუსტად დასახელება. შესაძლოა, დღეს 5-6 ათასი ებრაელიღა ცხოვრობს საქართველოში. რთულია დათვლა... ჩვენ მხოლოდ იმ ქართველი ებრალების შესახებ ვიცით, ვისაც ებრაულ შესაკრებელთან (სინაგოგასთან) აქვთ კავშირი.

სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემებს არ იცნობთ?

არა, არ ვიცნობ... ამასთან მათი დათვლის მეთოდი შეიძლება ცოტა განსხვავებული იყოს. მაგ., ებრაელს შეიძლება არ ჰქონდეს არავითარი კავშირი სინაგოგასთან, მაგრამ ჩვენი რჯულის მიხედვით ის მაინც იუდაური თემის წევრად ითვლება. ის მაინც იუდეველი ანუ ებრაელია. 

ზოგიერთი რელიგიათმცოდნე აღნიშნავს, რომ სხვა რელიგიებისგან განსხვავებით, იუდაიზმში რელიგიურ პრაქტიკას უფრო მეტი მნიშვნელობა ენიჭება, ვიდრე დოქტრინას ანუ თეორიულ სწავლებას: მაგ., იუდეველს შეუძლია არ იზიარებდეს იუდაისტური დოქტრინიდან რომელიმე მნიშვნელოვან იდეას, მაგრამ ის აუცილებლად უნდა იცავდეს ცხოვრებაში იუდაური რჯულის წესებს იმისათვის, რომ იუდეველად ითვლებოდეს. ამის საწინააღმდეგოდ, თუ, მაგ., ქრისტიანი განაცხადებს, რომ არ სწამს, ქრისტეს აღდგომა, ის ვეღარ ჩაითვლება ქრისტიანად. 

ებრაელად ანუ იუდეველად ითვლება ადამიანი თუ ის დაბადებულია ებრაელად. თუ ამ ადამიანს ცხოვრების მანძილზე არ ექნება კავშირი სინაგოგასთან და არც იუდაურ წეს-ჩვეულებებს აღასრულებს, ამას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს - ის მაინც იუდეველად ითვლება, რადგან დაბადებულია იუდეველად. სხვა საკითხია მას როგორი დამოკიდებულება აქვს რჯულის აღსრულების საკითხისდადმი. დოქტრინას რაც შეეხება: შეუძლებელია სწორად აღასრულო პრაქტიკაში რელიგიური წესები და რიტუალები, თუკი არ გაქვს სრული და სწორი თეორიული ცოდნა. ეს ერთმანეთთან კავშირშია. რასაკვირველია, ყველა იუდეველი ვალდებულია აღასრულოს რჯულის მოთხოვნები, მაგრამ ერთია მოვალეობა და მეორეა - კონკრეტული იუდეველის დამოკიდებულება ამ მოვალეობისადმი.

აქვე ლოგიკურად გადავდივართ საკითხზე, რომელიც არანაკლებ გაუგებრობას იწვევს. თქვენ ბრძანეთ, რომ თუ ადამიანი დაბადებულია ებრაელად, ის ებრაელად ითვლება მიუხედავად ყველაფრისა... ცნობილია, რომ ებრაელად ითვლება ადამიანი თუკი მას დედა ჰყავს ებრაელი და არა მამა. რატომ არსებობს ასეთი წესი იუდაიზმში და საიდან წარმოიშვა ის? რა არის საკითხისადმი ასეთი მიდგომის მოტივი და მიზანი?

დიახ, ასეა. პირველ რიგში, იმიტომ, რომ ასე დაუდგინა ღმერთმა ებრაელებს, რომ დედის ხაზით უნდა გადადიოდეს იუდეველობა.

უკაცრავად მაგრამ ვერ ვიხსენებ ებრაულ ბიბლიაში (ქრისტიანული ტერმინოლოგიით - ძველ აღთქმაში) მსგავსი რამ თუ წერია.

ეს პირდაპირ არ წერია ბიბლიაში, მაგრამ არსებობს თანმხლები ინფორმაცია თუ როგორ უნდა გავიგოთ სწორად ბიბლიის ესა თუ ის ადგილი. არსებობს ზეპირი გადმოცემა, ზეპირი თორა იმის შესახებ თუ როგორ უნდა გავიგოთ წერილობითი თორა. სწორედ ჩვენი მამების ერთ-ერთ ასეთ გადმოცემაშია ამ წესზე საუბარი. კონკრეტულად არ შემიძლია თქმა თუ სად წერია ამის შესახებ... ნებისმიერ შემთხვევაში, ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ადამიანის სულიერი არსი უფრო მეტად დაკავშირებულია ქალურ საწყისთან...

კარგით, დავუბრნდეთ ჩვენს ძირითად თემას. დღესდღეობით რამდენი სინაგოგა ფუნქციონირებს საქართველოში და რამდენი ღვთისმსახური გყავთ?

დღესაც ორი სინაგოგა მოქმედებს თბილისში (ორივე ლესელიძის მიმდებარე ტერიტორიაზე), ერთი გორში და ერთიც ქუთაისში. ამ სინაგოგებში ღვთისმსახურება დღესდღეობით  რეგულარულად მიმდინარეობს. ახალციხეში, ონში, ქარელსა და ბათუმშიც არსებობს სინაგოგები, ოღონდ იქ იშვიათად ტარდება მსახურება იმ მიზეზით, რომ ამ ადგილებში მლოცველთა საკმარისი რაოდენობა არ არსებობს.

როგორც ვიცი, სინაგოგაში ღვთისმსახურება ვერ დაიწყება თუ 10 მამაკაცი არ შეიკრიბება, თუნდაც 100 ქალი იყოს შეკრებილი. ეს არქაული წესი თანამედროვე იუდაიზმშიც მოქმედებს?

დიახ, დღესაც მოქმედებს ეს წესი პრაქტიკაში... კვლავ აღვნიშნავ, ეს სინაგოგები მოქმედია, მაგრამ ხსენებული მიზეზით იქ რეგულარულად ვერ ტარდება ღვთისმსახურება. ქუთაისში, მაგალითად, თითქმის ყოველ შაბათს ტარდება მსახურება. გორში კი ცოტა რთულადაა საქმე ამ მხრივ... იგივე მდგომარეობაა სხვა რეგიონებშიც.

მეჩვენება, რომ ეს ცოტა უცნაური მდგომარეობაა იმ ფონზე, რომ საქართველოში 5-6 ათასი ებრაელი ცხოვრობს, როგორც თქვენ აღნიშნეთ. თან თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ იუდაიზმი უფრო რჯულის წესების პრაქტიკულ დაცვაზეა ორიენტირებული, ძნელია იმის ახსნა, რომ საქართველოში, რეალურად, რეგულარულად მოქმედი მხოლოდ სამი სინაგოგაა: თბილისში ორი და ქუთაისში ერთი. სხვა სიტყვებით, საქართველოში ამდენ ათას იუდეველს შორის უმრავლესობა არაპრაქტიკოსი ანუ ნომინალური იუდეველია? აქვე აღვნიშნავ, რომ ასეთი ადამიანების ხვედრითი წილი საკმაოდ დიდია ჩვენი ქვეყნის მართლმადიდებლური აღმსარებლობის მოსახლეობაშიც.

არა, ისინი პრაქტიკოსი იუდეველები არიან, უბრალოდ შეიძლება ადამიანი ვერ ახერხებს სინაგოგაში მოსვლას იმ უბრალო მიზეზით, რომ მუშაობს. 

მაგრამ სინაგოგებში მსახურება ხომ შაბათობით მიმდინარეობს? ამ დღეს კი მუშაობა აკრძალულია იუდაური რჯულის მიხედვით...

დიახ, აკრძალულია... სინაგოგაში მოუსვლელობას სხვა მიზეზიც შეიძლება ჰქონდეს: თუ იუდეველი ძალიან შორს ცხოვრობს სინაგოგიდან, ის მანქანით ვერ მოვა შაბათის მსახურებაზე, რადგან შაბათს მანქანით სარგებლობა ჩვენ გვეკრძალება. ფეხით კი ნამდვილად ვერ შეძლებს ასეთი ადამიანი სინაგოგაში მოსვლას სიშორის გამო.

აი, აქ უკვე მივადექით მორიგ საკითხს, რომელიც იუდაიზმის სპეციფიკაა და რომელიც ასევე დიდ ინტერესს იწვევს საზოგადოებაში. მაგალითად, იუდაური რჯულის თანახმად, შაბათ დღეს იუდეველ მორწმუნეს ეკრძალება ოთახში სინათლის ანთება, მაცივრისა და ტელევიზორის ჩართვა, მანქანის დაქოქვა და სხვა, რადგან ეს ყველაფერი ასოცირდება ცეცხლის დანთებასთან, რომელიც მოსეს რჯულით აკრძალული იყო ამ დღეს...

ბიბლიაში ნათქვამია, რომ ღმერთი ექვსი დღე ქმნიდა და მეშვიდე დღეს დაისვენა. მაგრამ ღმერთი არ არის ადამიანი, რომ მას მუშაობის შემდეგ დასვენება სჭირდებოდეს. რეალურად ეს იმას ნიშნავს, რომ ღმერთს არაფერი ახალი არ შეუქმნია მეშვიდე დღეს, ანუ შემოქმედებითი აქტი არ განუხორციელებია, თვისობრივი ცვლილებები არ შეუტანია სამყაროში.

მაგალითად, ისეთი რუტინული ქმედება, როგორიცაა საკვების მომზადება, ესეც შემოქმდებით აქტად ითვლება?

დიახ, საკვების მომზადებაც ცვლილების შეტანაა სამყაროში, რადგან ნივთიერება, რომელიც უვარგისი იყო გამოყენებისთვის (ანუ საჭმელად), გარკვეული თერმული დამუშავების შემდეგ მან ცვლილებები განიცადა, მისი ტრანსფორმაცია მოხდა. ამრიგად, ეს შემოქმედებითი აქტია და ამიტომაცაა აკრძალული. მაგრამ თუ მე რაღაც ნივთს ავიღებ და სხვა ადგილას დავდებ, ეს არ ითვლება შემოქმედებით აქტად და ამგვარი სახის ქმედებები დაშვებულია შაბათს.

მაგრამ შაბათის უქმის არსი ხომ ადამიანის დასვენებაა? ცეცხლის დანთება მოსეს დროს მართლაც ითვლებოდა სერიოზულ სამუშაოდ, რადგან ის ხახუნის ძალით მიიღებოდა. დღეს კი მაცივრის და ტელევიზორის ჩართვა აუმჯობესებს დასვენების ხარისხს...

შაბათის მიზანი არ არის მხოლოდ დასვენება. ამ დღეს საკუთარ თავს ღმერთს ვუძღვნით, სულიერ განვითარებაზე ვზრუნავთ. თუ იუდეველი უბრალოდ არაფერს აკეთებს შაბათს და ისვენებს, როგორც ეს მიღებულია საერო ცხოვრებაში, ეს იმას არ ნიშნავს რომ ის შაბათის მცნებას ასრულებს. მართალია ებრაული სიტყვა „შაბათ“ დასვენებას ნიშნავს, მაგრამ ამ სიტყვას სხვა მნიშვნელობებიც აქვს ებრაულში... ეს ვრცელი თემაა და ამის გაშლას უფრო მეტი ადგილი სჭირდება ვიდრე ეს ერთი ინტერვიუ ან თუნდაც ერთი წიგნია...