რა მოხდა პირველ ოქტომბერს? რა შეიცვალა მას შემდეგ? 

პირველ ოქტომბრამდე ქვეყანაში ორი დღის წესრიგი იყო - „მიშა“ და „ანტიმიშა“. პირველი ოქტომბრის შემდეგ კი ოთხი დღის წესრიგი გვაქვს.

პირველი, ეს სამოქალაქო საზოგადოების დღის წესრიგია. არ მაქვს  უფლება, მთელი სამოქალაქო საზოგადოების სახელით ვილაპარაკო, მაგრამ მაქვს განცდა, რომ აქ პრიორიტეტი, უპირველესად, დემოკრატიზაციის პროცესი და მასთან გადაჯაჭვული საკითხთა წყებაა - კონკურენტული გარემო პოლიტიკაში და ეკონომიკაში, კონსტიტუციის წესრიგში მოყვანა, სახელმწიფოს და მმართველი პარტიის გამიჯვნა, სახელმწიფო სტრუქტურების დეპოლიტიზაცია, სასამართლოების დამოუკიდებლობა, ადამიანის უფლებები და ა. შ. ცნობილია, რომ ეს ყველაფერი სააკაშვილის მმართველობის დროს საპირისპირო მიმართულებით ვითარდებოდა. 

არსებობს მოსახლეობის ფართო ჯგუფები, რომელთათვისაც ერთმნიშვნელოვნად პრიორიტეტულია სოციალურ-ეკონომიკური საკითხები, ანუ საკუთარი ცხოვრების დონის გაუმჯობესება. ის ცვლილებები, რაც იყო სააკაშვილის დროს, მათ შორის - პოზიტიურიც, ფართო ჯგუფებს არ შეხებია - ეს განსხვევებული დღის წესრიგია. 

არსებობს ახალი საპარლამენტო უმრავლესობის და მისი მთავრობის დღის წესრიგი, რომელმაც უნდა მოიცვას წინა ორი. ხელისუფლებამ ამ პრობლემების სინქრონული და პარალელური გადაწყვეტა უნდა შეძლოს. 

მეოთხე - ნაციონალური მოძრაობის რევანშისტული დღის წესრიგია. არ ვიცი, თვითონ შიგნით რაზე თანხმდებიან - იმაზე, რომ ვადაზე ადრე დაბრუნდნენ ხელისუფლებაში, არ დაელოდონ შემდგომ არჩევნებს, თუ ეს მაინც ოთხწლიანი სტრატეგიაა, მაგრამ ეს დღის წესრიგიც ნამდვილად არსებობს.

ბუნებრივია, დღეს ბევრად უფრო საინტერესო, პლურალისტული ვითარებაა იმასთან შედარებით, რაც პირველ ოქტომბერამდე იყო.

“ქართული ოცნება”, საკმაოდ ეკლექტური და წინააღმდეგობრივი პოლიტიური სუბიექტებისა და ინდივიდებისგან შედგება. რა საფრთხის წინაშე დგას კოალიცია და შესაბამისად - ქვეყანა?

“ქართული ოცნება” კოალიციაა, ამას პლიუსიც აქვს და მინუსიც. მინუსი ისაა, რომ არ არის ერთი მსოფლმხედველობის ძალები და წინასწარვე ცნობილია, რომ რაღაც საკითხებზე აუცილებლად ექნებათ უთანხმოება.

აღსანიშნავია ისიც, რომ კოალიციაში, საკუთრივ “ქართული ოცნების” საკმაოდ წონადი და მნიშვნელოვანი შემადგენელი ამ თვალსაზრისით გამოცანას წარმოადგენს - ჩვენ არ ვიცით, რა ფასეულობითი სისტემა აქვს ბევრ მათგანს. ძალიან მალე ამას არ ველი, მაგრამ საპარლამენტო უმრავლესობის და მთავრობის დღის წესრიგში აუცილებლად დადგება ისეთი საკითხები, რაზედაც სრული თანხმობა არ იქნება.

ამ ადამიანების ფასეულობების შესახებ რატომ არ ვიცით? მედიამ იმუშავა ცუდად, თუ მათ გამოკვეთილი ღირებულებითი სისტემა, უბრალოდ, არა აქვთ?

ეს პარტია იქმნებოდა საქართველოში ძალიან ნაცადი მეთოდით - გაერთიანება პიროვნების გარშემო (გამონაკლისები ცხადია, საქართველოში არის, მაგრამ ძალიან ცოტა). არ მინდა, ამით დავაკნინო ივანიშვილის როლი, მით უმეტეს, უშუალოდ მას უკავშირდება ის ახალი რეალობა, რაც გვაქვს. ივანიშვილის გარეშე, ცხადია, ასეთი რამ არ მოხდებოდა; მაგრამ როდესაც არსებობს ასეთი ძლიერი მიზიდულობის ცენტრი, ის ადამიანებს არა მხოლოდ პოლიტიკური მოტივით არამედ - სხვა მოტივებითაც იზიდავს. მაგალითად - სოციალური სტატუსის ამაღლება, ხელისუფლებაში ყოფნის სურვილი და ამასთან დაკავშირებული პრივილეგიები და სხვ. დროის სიმცირის და ექსტრაორდინარული ვითარების გამო, რომელიც თვითონ ხელისუფლებამ შეუქმნა კოალიციას და საკუთრივ “ქართული ოცნების” პარტიას, ძნელად მოსალოდნელი იყო, რომ ფასეულობითი ხერხემალი ამ ვითარებაში გადამწყვეტი გამხდარიყო. მანამდე, როგორც გითხარით, მარტივი პოლიტიკური დისკურსი იყო - მიშა და ანტიმიშა. “ანტიმიშამ” ამ კოალიციის სახით ხალხს ალტერნატივა უჩვენა, დაუმტკიცა საკუთარი უპირატესობა და მოიგო კიდეც არჩევნები. თავისთავად, ბევრი ადამიანისთვის ხელისუფლებაში ყოფნა აუცილებელი და საკმარისი კრიტერიუმია და თუ არ გაქვს ღირებულებითი ხერხემალი, ამ გარემოში მით უფრო კომფორტულად იგრძნობ თავს. იმათთვის, ვისთვისაც ღირებულებითი სისტემა მნიშვნელოვანია, არჩევნის გაკეთების მომენტი აუცილებლად დადგება.

მაგრამ აქ იწყება ის, რასაც მე კოალიციას პლიუსში ჩავუთვლიდი - კოალიციური მმართველობის დროს ქვეყანას ავტორიტარიზმის გაცილებით ნაკლები საფრთხე ემუქრება, ვიდრე ერთპარტიული მმართველობისას.

თუ იქნება განსხვავებები პრინციპულ საკითხებზე, ჩაერთვება დემოკრატიული პროცედურები და მეტი სივრცე დარჩება სამოქალაქო საზოგადოებისთვის. ამ ეტაპზე, ავტოკრატიის ჩამოყალიბების საფრთხეს ვერ ვხედავ და ეს ის პოზიტივია, რომელიც ნეგატივს გადაწონის. ეს ჩვენთვის განვითარების ახალი ეტაპია. გვინდა თუ არ გვინდა, კოალიციური მთავრობა პირველადაა ქვეყნის სათავეში და თუკი ევროპისკენ მივდივართ, ეს ევროპული გამოცდილება უნდა ვისწავლოთ კიდეც. 

ასევე, პოსტსაბჭოთა პერიოდში საქართველოში პირველად მოხდა ძალაუფლების დემოკრატიული გადაცემა. როგორ ფიქრობთ, რითი იყო განპირობებული ეს ფაქტი? სააკაშვილმა თითქოს იოლად აღიარა არჩევებში დამარცხება.

ძალიან შორს ვარ იმისგან, რომ მაღალი შეფასება მივცე ნაციონალურ მოძრაობას ამ კონტექსტშიც, რადგან რაც ივანიშვილის გამოჩენის დღიდან პირველი/ორი ოქტომბრის ღამემდე ხდებოდა, სახელისუფლებო ბერკეტის ბოროტად გამოყენების ნიმუშია. ეს რომ არ ყოფილიყო, პარლამენტში სხვანაირი თანაფარდობა იქნებოდა - უფრო მეტი, კოალიციის სასარგებლოდ. თუმცა, ბუნებრივია, ნაციონალური მოძრაობა პარლამენტში მოხვდებოდა. 

მაინც რამ განაპირობა ის შედეგი, რომელიც მივიღეთ? პირველი მიზეზი ამომრჩევლის აქტივობაა. ნაციონალური მოძრაობის კარგად დამუშავებული მეთოდოლოგია საკუთარი ამომრჩევლის მობილიზებისა, ცხადია, ამ არჩევნებშიც იყო. მაგრამ ვფიქრობ, პირველ ოქტომბერს, დღის 2-3 საათისთვის, როცა მათმა ამომრჩეველმა მკაცრი კონტროლის ქვეშ ხმა მისცა და საარჩევნო უბნებთან ნაკადი მაინც არ წყდებოდა, მიხვდნენ, რომ არჩევნები წაგებულია, განსაკუთრებით - თბილისში. როცა დედაქალაქში თანაფარდობაა 3,5:1 პროპორციულ ნაწილში და 10:0 მაჟორიტარულში კოალიციის სასარგებლოდ, ამის შემდეგ საკუთარი თავის არჩევნებში გამარჯვებულად წარმოდგენა სულ ცოტა, უხერხული იქნებოდა, თუმცა, უხერხულობა არ არის ის, რაც ნაციონალურ მოძრაობას შეაკავებდა. გავიხსენოთ ჩიორა თაქთაქიშვილისა და პრეზიდენტის პირველი გამოსვლა 1/2 ოქტომბრის ღამით. ორივემ თქვა: ალბათ პროპორციულში თბილისში წავაგეთ, მაგრამ რეგიონების და მაჟორიტარების ხარჯზე უმრავლესობას შევინარჩუნებთო. 

ამის შემდეგ თბილისში დაიწყო “ოცნების” მხარდამჭერთა ზეიმი, და ხელისუფლებისთვის ცხადი გახდა, რომ ან საგანგებო მდგომარეობა უნდა გამოეცხადებინათ და თბილისში ტანკები შემოეყვანათ, ან დამარცხება უნდა ეღიარებინათ. აქაც, არა მგონია, რომ დამარცხების სასარგებლოდ იყო მიღებული გადაწყვეტილება ნაციონალურ მოძრაობაში, მაგრამ ვფიქრობ, აქტიურად ჩაერთო დასავლეთი - საელჩოები, მისიები, ალბათ იყო ზარები ვაშინგტონიდან და სააკაშვილს დემოკრატიული იმიჯის და პოლიტიკური მომავლის გადარჩენის მიზნით ურჩიეს ეღიარებინა დამარცხება; ისევე, როგორც, ღრმად ვარ დარწმუნებული, 2008 წლის დამდეგს ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნების დანიშვნა ურჩიეს. მაშინ მისი პოლიტიკური მომავლის გადარჩენა მოხერხდა, ახლა არ ვიცი, მოხერხდება თუ არა, მაგრამ ცხადია, რომ სააკაშვილის, როგორც დემოკრატის იმიჯი გადაარჩინეს, უპირველესად - ქვეყნის გარეთ.

სააკაშვილის მმართველობის მეორე ვადაში, ქვეყნის შიგნით და ქვეყნის გარეთ სულ უფრო მეტი ადამიანისთვის ცხადი გახდა, რომ “ვარდების რევოლუციის” შემდეგ შეიძლება საუბარი მოდერნიზაციაზე, შეიძლება საუბარი რეფორმებზე, მაგრამ დემოკრატიაზე - არა; ეს დემოკრატიული პროექტი არ არის. ახლა მიშა კვლავ იმდენად „დემოკრატია“, რომ არჩევნებიც კი წააგო და ვშიშობ, რომ ამ მითთან გამკლავება არ მოგვიხერხდება.

როგორი იქნება ნაციონალური მოძრაობის პოლიტიკური მომავალი? 

შეიძლება ვინმეს პარადოქსად მოეჩვენოს, მაგრამ ვფიქრობ, ნაციონალურ მოძრაობას ბედმა გაუღიმა და სწორედ იმ ეტაპზე წააგო არჩევნები, როცა, პერსპექტივაში, უარესს გადაურჩა; როცა ნაციონალურ მოძრაობას აშკარა კრიზისი დაუდგა - იდეების, მიდგომების, თქვენ წარმოიდგინეთ, კრეატიულობის კრიზისიც კი. მათი ასეთი უღიმღამო წინასაარჩევნო კამპანია უბრალოდ არ მახსენდება. 

სააკაშვილის პირველი ვადა წინააღმდეგობრივი იყო  - იყო პლიუსები და მინუსები, მაგრამ დინანიკა ჩანდა, შევარდნაძის ბოლო წლების სტაგნაციის შემდეგ, ქვეყანაში ცხოვრება დაიწყო, პირველ ვადაში მიდიოდა რეფორმები სხვადასხვა მიმართულებით - საპატრულო პოლიცია, უმაღლესი განათლება, ინფრასტრუქტურა, დანაშაულთან ბრძოლა, ადამინისტრაციული რეფორმა და ა. შ. მეორე ვადაში კი აშკარად ჩანდა, რომ მხოლოდ ძალაუფლების შენარჩუნებაზე ფიქრობდნენ. ბოლოს მივიდნენ იმ მდგომარეობამდე, როცა ქვეყანაში არც დემოკრატია ჩამოყალიბდა და არც - საბაზრო ეკონომიკა. ამიტომ, ახლა სასარგებლოც კია მათთვის, ოპოზიციაში რომ აღმოჩნდნენ, რადგან გაუჩნდათ შანსი კრიტიკულად შეაფასონ თავისივე ნამოქმედარი, თუ ამის უნარი შერჩათ, კრიტიკულად (მაგრამ ობიექტურადაც!) შეაფასონ არსებული ხელისუფლება, მოახდინონ ახალი იდეების გენერირება, გაიწმინდონ ბალასტისგან და ჩამოყალიბდნენ პარტიად.

ამის რესურსი აქვთ? 

თუ ამ გზას დაადგნენ, ნაციონალური მოძრაობა, ან ის, რაც მის ნანგრევებზე აღმოცენებულ პოლიტიკურ ძალას ერქმევა, თავისი ამომრჩევლის ნაწილს შეინარჩუნებს, ახლის მიმხრობასაც შეძლებს და ანგარიშგასაწევი პოლიტიკური სუბიექტი იქნება. თუმცა, ვფიქრობ, ეს ძალიან მკვეთრი გადასვლაა ერთი მდგომარეობიდან, როცა ყველაფერი გაქვს, მეორეში - როცა, რაღაც ბერკეტებს ყოველდღიურად კარგავ, პრივილეგიებსა და კომფორტულ ცხოვრებას ემშვიდობები. სააკაშვილი შეეცდება, ბევრი რამ შეინარჩუნოს, მაგრამ ეს მთელ პარტიაზე არ გავრცელდება და ერთ წელზე მეტ ხანს ვერ გასტანს. როცა მინისტრები გარბიან, როცა თავდაცვის მინისტრი პირველი ტოვებს ბრძოლის ველს, ეს მათ მძიმე დარტყმის ქვეშ აყენებთ.

ნაციონალური მოძრაობისთვის ცუდი მრჩეველი ვარ, მათ ლოგიკას ვერაფერი გავუგე ვერც ერთ ეტაპზე. დღეს, როცა ისინი აგრესიული განცხადებებით გამოდიან არა მხოლოდ ქვეყნის შიგნით, არამედ - ქვეყნის გარეთაც, ეს, ბუნებრივია, არაადეკვატური მგონია. რაკიღა ძალაუფლების მშვიდობიანად და არჩევნების გზით გადაცემა მოხდა, ჩვენს დასავლელ პარტნიორებს გაუჩნდათ საშუალება თქვან, რომ ტყუილად არ გადაუყრიათ ფული, პოსტსაბჭოთა სივრცეს საქართველომ ისევ აჩვენა მაგალითიო. ამ დროს კი გოკა გაბაშვილი ევროპარლამენტს იქით უტევს და მას პირდაპირ ეუბნებიან - ტონი შეცვალე, ეს სხვა ადგილიაო.

ეს ყველაფერი მიგვანიშნებს, რომ ვითარება, რომელშიც აღმოჩნდნენ, კარგად გააზრებული არ აქვთ. თან ბუნებრივი გადინებაც ხდება - უკვე ექვსი დეპუტატი შუაში დადგა და გასაგებია, რა მიმართულებითაც წავლენ, აჭარაში ხელისუფლება შეიცვალა, ადგილობრივ თვითმმართველობებშიც ხდება ცვლილებები. ვფიქრობ, რომ დღეს ნაციონალური მოძრაობის ლიდერები კარგად ვერ აცნობიერებენ იმ ამოცანას, რის წინაშეც დგანან - გაემიჯნონ იმ შეცდომებსა და ფიგურებს, რომლებიც ძირავენ და გამოიყენონ ეს ოთხი წელი იმისთვის, რომ იდეოლოგიის და ფასეულობების მატარებელ ერთ-ერთ კონკურენტუნარიან პოლიტიკურ ორგანიზაციად იქცნენ.

ომბუდსმენის არჩვევასთან დაკავშირებით ტელევიზიებში დიდი დისკუსიებია გაჩაღებული. ბოლო რამდენიმე დღეა “მაესტროს” და შალვა რამიშვილის მხრიდან სამოქალაქო საზოგადოება და ისეთი ორგანიზაციები, როგორიცაა მაგალითად, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მუდმივი დარტყმების ქვეშ ხვდება. რას ფიქრობთ ამ პროცესზე? 

არავის ვუკარგავ უფლებას, ჰქონდეს საკუთარი აზრი იმის შესახებ, ვინ უნდა იყოს ომბუდსმენი, მაგრამ ვითარება, რომელიც ომბუდსმენთან დაკავშირებით შეიქმნა, არაჯანსაღია და მან შეიძლება ცუდი სამსახური გაუწიოს სამოქალაქო საზოგადოებას. როცა სამოქალაქო საზოგადოება ხუთ კანდიდატურას სთავაზობს პარლამენტს, რომელიც ახლა იწყებს მუშაობას, ეს საპარლამენტო უმრავლესობას უხერხულ მდგომარეობაში აყენებს - მოგეხსენებათ პარლამენტში არიან ადამიანები, ვინც თვითონ ამოვიდნენ სამოქალაქო საზოგადოებიდან, კავშირები აქვთ, ამ კავშირების შენარჩუნება და გაძლიერება უნდათ.… ნებისმიერი ამ ხუთთაგანის მხარდაჭერა, სხვა ჯგუფების  განაწყენებას ნიშნავს. ეს არც სამოქალაქო საზოგადოებისთვის არის კარგი, რადგან სამოქალაქო საზოგადოება, პარლამენტის ახალ შემადგენლობასთან ურთიერთობას დანაწევრებული სახით იწყებს და ხელისუფლებას პირდაპირ აჩვენებს, რომ აქ სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფები არსებობს. საჭირო შემთხვევაში, ხელისუფლებას შეუძლია ეს საკუთარ ინტერესებში გამოიყენოს.

მინდა, რომ ომბუდსმენი იყოს პოლიტიკურად დამოუკიდებელი და ძლიერი, ასევე, მაქვს მოთხოვნილება, რომ  სამოქალაქო საზოგადოებამ კონსოლიდირებულობა თავიდანვე გამოიჩინოს, არ დაელოდოს ახალ „გირგვლიანის საქმეს“ და თუკი დემოკრატიული პროცედურებიდან გადახვევა მოხდება, დაირღვევა ადამიანის უფლებები, მაშინვე აჩვენოს კონსოლიდირებული პოზიცია. ხელისუფლება ძალაა ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით, რომელმაც უნდა იცოდეს, რომ საზოგადოების მხრიდანაც კონსოლიდირებული ძალა დაუპირისპირდება საჭიროების შემთხვევაში.

თქვენ ახსენეთ საია და სხვა  ავტორიტეტული არასამთავრობო ორგანიზაციები. აუცილებლად მინდა ვთქვა ისიც, რომ თავის დროზე შემაშფოთა ივანიშვილის ფრაზებმა, როცა მან ეს ორგანიზაციები უცნაურ კონტექსტში მოიხსენია. თუმცა, გვაქვს თავის დროზე ძლევამოსილი ოქრუაშვილის მაგალითიც, რომელმაც საიას დამორჩილება ან განადგურება სცადა, მაგრამ სად არის დღეს ოქრუაშვილი? საია კი თავის მნიშვნელოვან საქმეს აგრძელებს. პრესასთან დაკავშირებითაც გააკეთა გაუგებარი განცხადებები - ვინც ასე მუშაობს, ის ვერ იმუშავებს და ა. შ. ბუნებრივია, არსებობს დაწერილი და დაუწერელი კანონები, არსებობს ჟურნალისტური ეთიკა, მაგრამ პრესა ბაზარია და ამ ბაზარზე არსებობის უფლება “ასავალ-დასავალსაც” კი აქვს. სხვა ამბავია, თუკი ვინმე კანონის არღვევს, მაგრამ ბაზარზე ვიღაც პოლიტიკურად ანგაჟირებული იქნება, ვიღაც - ყვითელი. ეს პლურალიზმის რეალობაა. 

ქვეყანაში უამრავი ადამიანია უკანონოდ დაპატიმრებული და გასამართლებული. ძალიან ბევრს ქონების დათმობა მოუწია. ხელისუფლება გვპირდება, რომ სამართლიანობას აღადგენს. როგორ უნდა მოხდეს სამართლიანობის აღდგენა? როგორი უნდა იყოს ეს პროცესი?

მიკვირდა, 2006 წელს, როცა სახელმწიფოსთვის ქონების მასობრივი „ჩუქებების“ ტალღა წავიდა, ჩვენმა დასავლელმა პარტიორებმა განგაში არ ატეხეს. ადამიანს შეუძლია უნივერსიტეტს, ბიბლიოთეკას, ბავშვთა სახლს ან საავადმყოფოს რაღაც ქონება აჩუქოს, მაგრამ სახელმწიფოს აჩუქო ქონება? ასეთი რამ არსად მომხდარა. ეს საგანგაშო ვითარება იყო. მაშინ “რესპუბლიკურმა პარტიამ” მიმართა ხალხს, მოდით და აღწერეთ საქმეები, რა და როგორ მოხდა, შეიცვლება დრო და ეს ყველფერი დოკუმენტირებული მაინც იქნებაო, მაგრამ თითო-ოროლა კაცმა თუ გაბედა. 

სისტემას უნდა ჰქონდეს თვითგანწმენდის მექნიზმები. პოლიტიკურ სისტემაში ეს მექნიზმები უნდა ჩაიდოს. თუ დემოკრატიზაციის დღის წესრიგი მართლა მნიშვნელოვანია და ამ გზით უნდა წავიდეთ, მაშინ სამართლიანობა უნდა აღდგეს, რადგან ქვეყანაში უსამართლობის განცდა სულისშემხუთველი იყო. 2 ოქტომბერს გაღიმებული ხალხი დავინახე ქუჩაში, შეიძლება, ნაადრევად გაღიმებული, მაგრამ მაინც მესიამოვნა. მოლოდინი არსებობს და პრობლემებიც ბევრია. ახალი ხელისუფლების პირობებში, ეს პროცესი პოლიტიკურ ანგარიშსწორებად არ უნდა იქცეს.

მეორე - როგორ უნდა განვახორციელოთ ეს ყველაფერი არსებული სასამართლოს პირობებში? ცხადია, იმ მოსამართლეებს, ვინც წინა ხელისუფლებას ზეწოლის გამო თუ ნებაყოფლობით ჩაუდგა სამსახურში, ექნებათ სურვილი, ემსახურონ ახლანდელსაც. მაგრამ მოსამართლე ხომ სამართლიანობას უნდა ემსახურებოდეს და არა მმართველ ძალას? შეიძლება, არც იყოს პოლიტიკური დაკვეთა, მაგრამ მოსამართლეთა დონეზე იყოს სუპერლოიალობის დემონსტრირების სურვილი. არის კიდევ ერთი პრობლემა, რაც უფრო საზოგადოების სენია -  წლების მანძილზე ელემენტარული სოლიდარობა ვერ ვნახეთ. როდესაც ვიღაცას გადაუვლიდნენ ხოლმე, დანარჩენები იყვნენ ჩუმად, შემდეგ მეორე ჯგუფს გადაუვლიდნენ, შემდეგ - მესამეს.… ცნობილია გერმანელი პასტორის მშვენიერი მეტაფორა თუ დაკვირვება, როცა სხვების დასაცავად ხმა არ ამოიღო, შემდეგ კი, მას რომ მიადგნენ, აღარავინ დარჩა მისი დამცველი. 

როცა უსინდისოდ ყვლეფდნენ და აკოტრებდნენ ბანკ “ქართუს”, არც ერთმა ბანკირმა ხმა არ ამოიღო, როცა დევნილებს ყრიდნენ გარეთ, დანარჩენი საზოგადოება, პრინციპში, ჩუმად იყო…ახლა აღმოჩნდა, რომ ბევრს უნდა ქონების დაბრუნება, ეს კი არ არის მარტივი და არც რესურსია ამოუწურავი. მას შემდეგ, რაც ვიღაცას უკანონოდ წაართვეს ქონება, მან რამდენჯერმე იცვალა მფლობელი და დღეს შეიძლება სრულიად კეთილსინდისიერი მფლობელი ჰყავდეს. აქ მარტივ პასუხს ვერ ვხედავ. 

როგორ ფიქრობთ, მთავრობას აქვს ჩამოყალიბებული პოზიცია?

მიდგომის შემუშავება - მთლიანად მთავრობის საქმეა; ბევრ რამეს, სავარაუდოდ, პარლამენტის საგამოძიებო კომისია დაადგენს; აღსრულება - სამართალდამცავებზე იქნება. ხელისუფლების ამ სეგმენტს პოზიტიური მოლოდინით ვუყურებ. აქ ძალიან მნიშვენლოვანია ძლიერი და დამოუკიდებელი ომბუდსმენი, რადგან ამ პროცესმა მისი კონტროლის ქვეშ უნდა გაიაროს. თუმცა, უკმაყოფილოები მაინც იქნებიან. შეუძლებელია, სამართალი ყველამ იპოვოს მაშინ, როცა უსამართლობას ყოვლისმომცველი ხასიათი ჰქონდა, ხოლო უმრავლესობა დუმდა. მით უმეტეს, წლებია გასული და ყველა საქმის გადახედვა, ალბათ, არ მოხერხდება. ბევრს ხმა არ ამოუღია და მას შემდეგ, ბევრმა წყალმაც ჩაიარა. მაგრამ პროცესი უნდა იყოს, უნდა იყოს მაქსიმალურად გამჭირვალე, წმინდა სამართლებრივ ჩარჩოში, დასაბუთებული ვერდიქტებით და არავითარ შემთხვევაში პოლიტიკური ელფერი არ უნდა შეიძინოს.

ქართული საზოგადოება, შეიძლება ითქვას, ზედმეტად ტრადიციულია და ლიბერალური ღირებულებების მიღება უჭირს. გავიხსენოთ, მაგალითად, როცა რელიგიური გაერთიანებების შესახებ მსჯელობდა პარლამენტი, ეკლესიამ რამდენი ადამიანის გამოყვანა შეძლო ქუჩაში. ეკლესიის გავლენა განსაკუთრებით სააკაშვილის მმართველობის პერიოდში გაძლიერდა. ერთ-ერთი ბოლო კვლევის თანახმად, 18-25 წლის ახალგაზრდები უფრო მეტად რელიგიურები და ტრადიციის მიმდევრები არიან, ვიდრე, უფროსები, ანუ, თაობა, რომელმაც საბჭოთა კავშირი გამოიარა. როგორ ფიქრობთ, დემოკრატიული მმართველობის პირობებში შესაძლებელია თუ არა საზოგადოება უფრო ლიბერალური გახდეს და ეკლესიის გავლენა შემცირდეს?

ეკლესია ძალიან სპეციფიკური და ტრადიციული ინსტიტუტია, რომელსაც არა მხოლოდ ჩვენს ქვეყანაში, არამედ ყველგან ადამიანის თვითიდენტიფიკაციაში დიდი როლი შეუსრულებია. გავიხსენოთ გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლო და 90-იანების დასაწყისი, მაშინ „ქართველი“ და „მართლმადიდებელი“ გაიგივებული იყო (სულ ტყუილად, სხვათა შორის). ეს საკმაოდ ფესვგამჯდარი მდგომარეობაა, ეს რეალობაა, რომლეზეც თვალს ვერ დავხუჭავთ. 

რაც შეეხება საკანონმდებლო ცვლილებებს, პირიქით, სწორედ მაშინ მომეჩვენა, რომ გადაჭარებებულია შიშები იმის თაობაზე, თითქოს ეკლესიას მრევლის ქუჩაში მასობრივად გამოყვანა და საკუთარი პოლიტიკური მოთხოვნების რეალიზაცია შეუძლია. მაშინ ხომ მაინც ის გავიდა, რაც ხელისუფლებას უნდოდა. ხელისუფლებამ ეს მისთვის ჩვეულ აგრესიულ და კატეგორიულ ჭრილში გააკეთა. რა თქმა უნდა, არსებობდა უკეთესი მექნიზმებიც. შინაარსობრივად კი ის, რაც გავიდა, ძირითადად სწორია. 

პოზიცია მარტივია - ეკლესიის დეპოლიტიზაცია, პოლიტიკის დეკლერიკალიზაცია. მე არ ვამბობ, რომ მღვდელმსახურს არ შეიძლება გააჩნდეს პოლიტიკური შეხედულებები, მაგრამ, ვთქვათ, ქადაგების დროს მათი გადმოფრქვევა არის წმინდა წყლის პოლიტიკური აგიტაცია, რაც შეუსაბამო მგონია მის მისიასთან. ის, რაც თქვენ მითხარით, შემაშფოთებელი თუ არა, დამაფიქრებელი მაინცაა. რატომ ჩამოყალიბდა ახალგაზრდობაში, რომლებიც ახლა 18-25 წლის არიან და ზრდასრულობაში ვარდების რევოლუციის შემდეგ შევიდნენ, ასეთი ღირებულებები? სააკაშვილის ხელისუფლებაში სეკულარიზმი ხომ თითქოს ერთ-ერთი პრინციპი იყო? ეგებ ამასაც უხეიროდ აკეთებდნენ, თუკი საწინააღმდეგო შედეგი მივიღეთ? ხელისუფლება საეკლესიო ნომენკლატურას ხან ჯიპებს ჩუქნიდა, ხან კოჭს უგორებდა, ხან კონკურენტული ურთიერთობა ჰქონდათ, ხანაც უტიფრად აგრესიულები იყვნენ მღვდელმთავრის მიმართ.

ფაქტია, რომ ეკლესიას და პატრიარქს ნდობის ყველზე დიდი რეიტინგი აქვს. იმავდროულად შეინიშნება ტენდენცია, რომლის მიხედვითაც ეკლესიის პოზიციები მით უფრო მყარია, რაც უფრო წარუმატებელია საერო ხელისუფლება და პირიქით.

სწრაფ გარღვევას ამ მიმართულებით არამც და არამც არ უნდა ველოდოთ, მაგრამ თუ ქვეყანაში განვითარდა დემოკრატიული პროცესები, გაჯანსაღდა განათლების სისტემა, ბიზნეს-სფერო და ა. შ. მაშინ, ვფიქრობ, კლერიკალური გავლენის კლების შანსი გაჩნდება. თუ ადამიანებს გაუჩნდებათ საქმე და შესაძლებლობების რეალიზაციის ასპარეზი, რელიგიის გავლენა ცხოვრებაზე თავისთავად შემცირდება. ბუნებრივია, ამას რელიგიასთან და კონკრეტულ სარწმუნოებასთან მებრძოლის პოზიციებიდან სულაც არ ვამბობ. ბევრი ადამიანისთვის რწმენა სიცოცხლის განუყოფელი ნაწილია და ეს მათი სრული და ხელშეუვალი უფლებაა. სხვა საქმეა, რომ ჩემი აზრით, რწმენა თუ ურწმუნობა აბსოლუტურად ინტიმური საკითხია და არავის, არავის სხვას ეს თემა არ ეხება. მაგრამ აქამდე მისვლაა საჭირო.

ეს მისვლა მარტივი არ იქნება. იმ პირობებში, როცა ქვეყანაში ადგილობრივი ღვთისმეტყველება რეალურად არ არსებობს და სხვისი, ხშირად ყველაზე ბნელი რუსული ნააზრევით საზრდოობენ ეკლესიის მსახურები, ვფიქრობ, ეკლესიის პრეტენზიები, იყოს ერის სულიერი წინამძღოლი, გამართლებული არ არის - არც ინტელექტუალურად და არც ზნეობრივად (თუმცა, საბედნიეროდ, აქაც არის გამონაკლისები). ვფიქრობ, რომ ეკლესიასაც ელის სერიოზული განსაცდელი და როგორ გამოვა ამ განსაცდელისგან, ამაზე ბევრი რამ იქნება დამოკიდებული.

ვისურვებდი, რომ ქვეყანაში სამოქალაქო პროცესი წარმატებული იყოს. ამ შემთხვევაში შანსი გვაქვს, მივიდეთ ნორმალურ, თანამედროვეობის შესაფერ მდგომარეობამდე, როცა ეკლესიას ექნება თავისი, ხოლო - პოლიტიკას თავისი ადგილი.