ერთიანი საბაზისო პაკეტით მოსახლეობის დაზღვევის შესახებ პოლიტიკური გადაწყვეტილება, როგორც პრემიერ-მინისტრის გამოსვლებიდან ირკვევა, უკვე მიღებულია. ორი კვირის წინ მედიისთვის გამართულ პრეს-კონფერენციაზე პრემიერმა კიდევ ერთხელ განაცხადა, რომ ერთიანი სადაზღვევო პაკეტი მთელ მოსახლეობას გადაეცემა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტვირთი საქართველოს ბიუჯეტს ძვირი დაუჯდება. 

“ქართული ოცნების” წინასაარჩევნო პროგრამაში ჯანდაცვის სფეროში დაგეგმილი ღონისძიებები მოკლედ, მთავარი პრინციპების დონეზეა გადმოცემული.  ეს პროგრამა ფართო საზოგადოებრივი განხილვის საგანი ამ დრომდე არ გამხდარა და ჯერ საზოგადოებისთვის არავის აუხსნია, რატომ ჯობია “ქართული ოცნების” მიერ შემოთავაზებული პროგრამა ძველს, რატომ არის ის უფრო ეფექტური და რა რისკები ახლავს მის განხორციელებას?

ჯანდაცვის სფეროში წინა და ახალი მთავრობის პრიორიტეტები ერთნაირია. ორივე მთავრობის მიზანი მოსახლეობის სამედიცინო დაზღვევით უზურნვლეყოფა, ეფექტური დაფინანსების სისტემის შექმნა და ხარისხიანი ჯანდაცვაა. თუმცა, ამ მიზნებამდე მისასვლელად ახალი მთავრობა ახალ და წინა მთავრობისგან განსხვავებულ გზას ირჩევს.

“ქართული ოცნება” საქართველოს ყველა მოქალაქისთვის სამედიცინო დაზღვევის უნივერსალური საბაზისო პაკეტით უზურნველყოფას გეგმავს და თუ ეს პროგრამა განხორციელდა, მომავალი წლიდან, საქართველოს ყველა მოქალაქე უნივერსალური საბაზისო პაკეტით იქნება დაზღვეული, რაც ნიშნავს იმას, რომ ქვეყანაში ამ დრომდე მოქმედი ყველა სადაზღვეო პროგრამა შეჩერდება. შეჩერდება უმწეოთა, პედაგოგების, პესნიონერების, ბავშვთა დაზღვევის პროგრამები და ყველა მოქალაქეს უნივერსალური საბაზისო პაკეტი გადაეცემა.

შეჩერდება კორპორატიული დაზღვევით მოსარგებლე პირთა დაზღვევები. საქართველოში მილიონახევარი ადამიანი კორპორატიული დაზღვევით სარგებლობს. ყველა ეს ადამიანი მომავალი წლიდან საბაზისო სადაზღვეო პაკეტს მიიღებს, რომელიც, როგორც უკვე აღვნიშენთ, პაკეტში გაწერილ მომსახურებაზე ყველა ადამიანს თანაბარ ხელმისაწვდომობას დაუდგენს. 

კალათა, როგორც პროგრამაში წერია, პირველი, მეორე და მესამე დონის სამედიცინო მომსახურებას აფინანსებს. „ქართული ოცნების“ პროგრამის ერთ-ერთი ავტორის, ჯანდაცვის ექსპერტის, ირაკლი სასანიას თქმით, პაკეტზე მუშაობა გრძელდება და ცოტა ხანში ცნობილი უნდა გახდეს კალათაში შესული მომსახურებების ნუსხა და ლიმიტები.

უკვე ცნობილია საიდან მოხდება პროგრამისთვის საჭირო თანხების მოკრება. სახელმწიფო დაზღვევისთვის საქართველოში დასაქმებული ექვსასი ათასი ადამიანის საშემოსავლო გადასახადის 20%-იდან 7% მიზნობრივ სადაზღვეო შენატანის სახით შევა ჯანდაცვის პროგრამაში. დანარჩენ თანხებს კი სახელმწიფო სუბსიდიის სახით გაიღებს.

დასაქმებული მოსახლეობის გადასახადებიდან აღებული 7% პროგრამის ბიუჯეტს მხოლოდ მცირედით შეავსებს, თუმცა, როგორც პროგრამის ავტორები ამბობენ, ეს შენატანი, რომელსაც მიზნობრივი სადაზღვეო შენატანი დაერქმევა, მნიშვნელოვანია, რადგან ამით სოლიდარობის პრინციპი ვლინდება, ეს თანხა მიზნობრივად ჯანდაცვისთვის შეგროვდება და შესაბამისად, მხოლოდ ჯანდაცვისთვის დაიხარჯება.

საერთო შემოსავლებიდან საქართველოს მოსახლეობა სხვადასხვა ჯგუფებისთვის განკუთვნილ პროგრამებს აქამდეც აფინანსებდა.

ამიტომ კითხვა, რატომ ვიღებთ ფულს მხოლოდ დაქირავებული მოსახლეობის გადასახიდან, რომლითაც ყველა ისარგებლებს, ლეგიტიმურია. 

საერთაშორისო ფონდ “კურაციოს” წარმომადგენელი და ჯანდაცვის სფეროს ექსპერტი კაკი ზოიძე დასაქმებული მოსახლეობის საშემოსავლო გადასახიდან 7%-ის მიზნობრივ სადაზღვეო შენატანად განსაზღვრის გადაწყვეტილების რაციონალურობაში დარწმუნებული არ არის. 

“ეს საუბრები მიდიოდა 1992-1995 წლებში. ასეთი სისტემა აირჩია ყოფილი საბჭოთა ქვეყნებიდან თითქმის ყველა ქვეყანამ. კლასიკური სოციალური დაზღვევის მოდელი, როცა მხოლოდ სადაზღვეო შენატანით ფინანსდება პროგრამა, არც ერთ ქვეყენაში აღარ არის. იქაც კი, სადაც ფორმალური სექტორი დიდია, სუბსიდიებია საჭირო. დღეს, როცა ჩვეულებრივად გამოიყოფა თანხები სახელმწიფო ბიუჯეტიდან და მისი წყარო საერთო შემოსავალია, რა საჭიროა, რომ შემოვიტანოთ მიზნობრივი სადაზღვეო შენატანი?” - ამბობს კაკი ზოიძე. 

მიზნობრივი სადაზღვეო შენატანის დაწესების შესახებ “ქართული ოცნების“ პროგრამის ავტორთა გადაწყვეტილებას არ იზიარებს ჯანდაცვის ყოფილი ფუნქციონერი ვახო მეგრელიშვილი და ამბობს, რომ თუ ადრე 4 მილიონი კაცი ინაწილებდა ხარჯებს, ახლა გამოდის, რომ 600 ათასმა კაცმა უნდა გადაიხადოს 4 მილიონისთვის. 

"ქართული ოცნების" ჯანდაცვის პროგრამაში მთავარი მოსახლეობის ერთიანი საბაზისო პაკეტით უზურნველყოფის პირობაა, დაფინანსების წყაროების გარშემო გამართული დისკუსია, ამ  დაპირებასთან შედარებით, ნიუანსია.

ექსპერტთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ პირველი ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ, ხელისუფლებაში მოსული მმართველი გუნდის გადაწყვეტილება მთელი მოსახლეობის უნივერსალური საბაზისო დაზღვევით უზრუნველყოფაზე, მეტ დაფიქრებას და საზოგადოებრივ განსჯას საჭიროებს.

ჯანდაცვის ექსპერტებს ნაწილს მიაჩნია, რომ სახელმწიფოს დახმარება მიმართული უნდა იყოს გაჭირვებაში მყოფი იმ ადამიანების ყოფის გაუმჯობესებისაკენ, რომელთაც ამ დახმარების გარეშე სიღარიბე ემუქრებათ. შესაბამისად, დახმარება არ უნდა გავრცელდეს ყველაზე, რადგან უნივერსალურ დაზღვევას დიდი ფინანსური რესურსები სჭირდება, რომელიც ქვეყნის ბიუჯეტს ყოველწლიურად მძიმედ დააწვება. 

“ჩემი აზრით, დაფინანსება კონცენტრირებული უნდა იყოს მათზე, ვისაც ამ პაკეტის შეძენა თვითონ არ შეუძლია. ჩვენ არ გაგვაჩნია იმდენი ფული, რომ ყველა მოქალაქისთვის სრული პაკეტის დაფინანსება ვუზურნველყოთ. არის კი იმის აუცილებლობა, რომ მდიდარსაც და ღარიბსაც სახელმწიფომ გადაუხადოს თანხა, როცა მოქალაქეთა ნაწილს შეუძლია თვითონაც დაიზღვიოს თავი? ჩემთვისაც და ღარიბი ადამიანისთვისაც სისხლის ანალიზის დაფინანსება სწორად არ მიმაჩნია.” - ამბობს კაკი ზოიძე და მიაჩნია, რომ უფრო სწორი და სამართლიანი არაღირიბი მოსახლეობისთვის კატასტროფული სამედიცინო დანახარჯების დაზღვევა იქნებოდა. 

“მე მხარს დავუჭერდი ისეთი პაკეტის შემოღებას, რომელიც  არაღარიბი მოქალაქეების კატასტროფულ სამედიცინო დანახარჯებს დააზღვევდა. სიღარიბის პროგრამაში მყოფებს საბაზისო პაკეტი გადაეცეთ, არაღარიბ მოსახლეობას კი კატასტროფული სამედიცინო ხარჯები დავუზღვიოთ. მაგალითად, 20 ათასი ლარის ზევით. ასეთი ხარჯისგან თუ დააზღვევდა სახელმწიფო მოქალაქეებს, ეს იქნებოდა ძალიან სამართლაინი და კარგი” - ამბობს კაკი ზოიძე. 

სამედიცინო საერთო გადასახადებიდან, ყველაზე მეტი თანხა მედიკამენტებზე იხარჯება და კატასტროფული დანახარჯების ტვირთიც სწორედ მედიკამენტების ჭარბი მოხმარების შედეგია. ამიტომაც, კაკი ზოიძე ფიქრობს, რომ თუ ახალ პაკეტში მედიკამენტების დაფინანსების წილი არ გაიზარდა, ეს პაკეტი კატასტროფულ დანახარჯებზე გავლენას ვერ მოახდენს. 

“თუ გვაქვს ფული და ჯანდაცვა მართლაც პრიორიტეტი გახდა, მაშინ მე ამ თანხას უმწეოთა პეკეტის გაფართოვებაზე მივმართავდი. პაკეტმა, რომელიც ღარიბებს ჰქონდათ, სიღარიბეზე გავლენა ვერ მოახდინა. კატასტროფული ხარჯები გაიზარდა და რატომ? იმიტომ, რომ პაკეტი არ ფარავდა წამლებს. სანამ წამლების ანაზღაურება არ შევა, მანამდე ეს პაკეტი ეფექტური ვერ იქნება. ქართული ოცნების პროგრამაში წერია, რომ პირველადი მოხმარების (ესენციურ) მედიკმანტებზე 50%-იანი ფასდაკლება შევა, თუმცა ლიმიტი დაკონკრეტებული არ არის.”  - ამბობს კაკი ზოიძე.

კაკი ზოიძის აზრს იზიარებს სადაზღვეო ასოციაციების პრეზიდენტი დევი ხეჩინაშვილიც და ამბობს, რომ ჯერ უნდა განვსაზღვროთ რას ვაზღვევთ, კატასტროფულ დანახარჯებს თუ ყველა სამედიცინო საჭიროებას?

“თუ ჩვენ გვინდა ისეთი სადაზღვევო დაფარვა, რომელიც ერთგვარ უწყვეტობას აფინანსებს, სახელმწიფომ 5-ჯერ მეტი “პრემია” უნდა გაიღოს. ჩვენი სახელმწიფო პროგრამები უმწეო ადამიანის კატასტროფიული დანახარჯებისგან დაცვის პროგრამა იყო და არა ჯანდაცვის უწყვეტობის. თუ ჩვენ გვინდა დავრჩეთ ამ ბიუჯეტში, უნდა გვესმოდეს, რომ ეს უნდა იყოს კატასტროფული ხარჯების დაფინანსების პროგრამა, რასაც უნდა დაემატოს წამლის კომპონენტი.” 

2012 წლის დანახარჯების სტურქტურის მიხედვით, საერთო სამედიცინო დანახარჯებიდან 60%-ი მედიკამენტებზე იხარჯება.

ჯანდაცვის სისტემა კერძო სადაზღვევო კომპანიების გარეშე?

“ქართული ოცნების” ჯანდაცვის პროგრამაში,  მეორე მნიშვნელოვანი სიახლე, ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის დაფინანსების ორგანიზებას და მართვას შეეხება.

პროგრამის მიხედვით, შეიმქნება ერთიანი არასახელმწიფო არამომგებიანი ფონდი, სადაც თავს დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამის განსახორციელებლად გამოყოფილი ბიუჯეტი მოიყრის, რომლის ადმინისტრირებას, მიმწოდებლის შერჩევასა და დაფინანსებას ფონდი უზრუნველყოფს. 

დღეს მოქმედი სისტემის მიხედვით, სახელმწიფო დაზღვევის პროგრამებისთვის განკუთვნილ თანხებს ე.წ. პრემიას სადაზღვევო კომპანიებს ურიცხავს, რომელიც მიმწოდებლებთან (კლინიკებთან) კონტრაქტებს აფორმებს.

კერძო სადაზღვევო კომპანია სერვისის მიმწოდებლებს სხვადასხვა ფასებზე უთანხმდება. მაგალითად, თუ ერთ კლინიკას გადაუდებელ მომსახურებაში 200 ლარს უხდის, მეორესთან იგივე მომსახურება შეიძლება 100 ლარი დაჯდეს.

სადაზღვევო კომპანიებისგან განსხვავებით, არამომგებიანი ფონდი სხვადასხვა სამედიცინო მომსახურებებზე ფასებს ცალმხრივად დაადეგნს და გადახდას ამ ფასების მიხედვით აწარმოებს.  ირაკლი სასანიას თქმით, ისინი გაშუალედებული ფასებით იხელმძღვანელებენ.

ექსპერტთა აზრით, არასაჯარო ინსტიტუტის მიერ ფასების ცალმხრივად დადგენა არამარტო ეწინააღმდეგება ჯანდაცვის ბაზარზე მხარეებს შორის სამართლიანი ურთიერთობის პრინციპებს, არამედ სერიოზულ საფრთხეებს შეიცავს. 

“სახელმწიფო აიღებს კერძო სექტორის ფასებს და იმ ფასებით იხელმძღვანელებს. როგორ უნდა დაადგინონ ეს ფასები?

სწორი ფასი თუ არ იქნება, რა მოხდება? ან იქნება ბუნებრივზე დაბალი, რაც  დეფიციტს და შავ ბაზარს გამოიწვევს. თუ იქნება მაღალი ფასი, ამას სერვისის გაძვირება მოჰყვება.” - ამბობს ვახო მეგრელიშვილი.

ბოლო რამდენიმე წელია შინამეურნეობის მიერ ჯანდაცვის დანახაჯები კატასტროფულად იზრდება. მსოფლიო ბანკის და საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ერთობლივმა კვლევამ აჩვენა, რომ 2007 წელთან შედარებით, 2010 წელს ჯანდაცვის დანახარჯები 59%-ით გაიზარდა.  დახანარჯების სტრუქტურაში 55%-ით ლიდერობს მედიკამენტებზე დახარჯული თანხები. 2010 წელს მედიკამენტებზე დანახარჯები 2007 წელთან შედარებით 85%-ით გაიზარდა.

საერთაშორისო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ წამლებზე ხარჯები მკვეთრად შემცირებულია იქ, სადაც სამედიცინო მომსახურებას კერძო სადაზღვევო კომპანიები აკონტროლებდნენ. სადაზღვევო ასოციაციების კვლევის მიხედვით, სადაზღვეო შემთხვევების ეფექტური მართვის შედეგად, კორპორატიულად დაზღვეულთა წლიური დანახარჯი წამალზე 30-40 ლარია.

„საჯარო პოლიტიკის, ადვოკატირებისა და სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება საქართველოში“ პროგრამის ფარგლებში ჩატარებული კვლევაც ადასტურებს, რომ სამედიცინო სერვისებზე ფინანსური ხელმისაწვდომობის ძირითად ბარიერს მედიკამენტებზე დიდი დანახარჯები წარმოადგენს.

ზოგადად, ჯანდაცვის სისტემის მთავარი გამოწვევა სამედიცინო ხარჯების და შემთხვევების ეფექტური მართვა და სამედიცინო მომსახურებებზე ფასის კონტროლია.  მთავარი კითხვაა, ვინ უფრო უკეთ გაართმევს თავს ამ ამოცანას: კერძო სადაზღვევო სექტორი თუ არამომგებიანი არასახელმწიფო ერთიანი ფოდნი, რომელსაც მოგების ინტერესი არ აქვს?

ექსპერტები ერთიან სადაზღვევო ფოდნს „მილს“ ადარებენ, სადაც რამდენ ფულსაც „ჩაასხამ“, იმდენი გაედინება და საბაზრო ეკონომიკური სტიმულირების არქონის გამო, ხარჯების ეფექტური მართვისა და ხარჯვის ინტერესი არ აქვს. ამ გამოწვევებიდან გამომდინარე, ფონდის შექმნის იდეა ბევრისთვის მიუღებელია, რადგან მიაჩნიათ, რომ კეძო სექტორს სამედიცინო შემთხვევებისა და სამედიცინო დანახარჯების ეფექტური მართვა არამომგებიან ფონდზე უკეთ შეუძლია.

ფონდის შექნის მომხრეები ამბობენ, რომ ფონდში ხარჯების თავმოყრას ხდება და როცა ფული ცოტაა, ფინანსების განაწილება რამდენიმე კერძო სადაზღვეო კომპანიაზე არაგონივრულია.

ხარჯების ერთ „აუზში“ თავმოყრას ნაკლები ადმინისტრაციული დანახარჯი მართლაც ახლავს, თუმცა როგორც კაკი ზოიძე ამბობს, სხვადასხვა ქვეყნებში, მაგალითად ჰოლანდიაში, სადაც 237 საავადმყოფო სალაროა, რომელიც გაცილებით მეტია, ვიდრე ჩენთან არსებული 13 სადაზღვეო კომპანია, გაერთიანებისკენ არანაირი ნაბიჯი არ გადაუდგამთ. 

“ჰოლანდიაში თავიდანვე მრავლობითი იყო, რადგან მიხვდნენ, რომ თუ იქნებოდა კონკურენცია, შესაძლებელი იქნებოდა ფასის და დანახარჯების კონტროლი” - ამბობს კაკი ზოიძე.

თუმცა, როგორც კაკი ზოიძე მიიჩნევს, ამ ორი სისტემას შორის არჩევნის გაკეთებამდე კარგად უნდა შეფასდეს ორივე მიდგმომა და ის განვილილი წლები, როცა ფინანსური შუამავლის როლს სადაზღვეო კომპანიები ასრულებდნენ. 

“რომელი ჯობს, ძნელი სათქმელია. შეფასება რაღაც მტკიცებულებებს უნდა დაეფუძნოს. უნდა შევაფასოთ, რა მოიტანა 3 წლის და 4 წლის განმოცდილებამ. ერთადერთი კონტროლის პალატის დასკვნაა, რომელიც ძალიან საკამათო იყო თავისი მეთოდოლოგიის მიხედვით. “ - ამბობს კაკი ზოიძე.

სადაზღვეო ასოციაციების პრეზიდენტი დევი ხეჩინაშვილი, კონტროლის პალატის მიერ მომზადებული დასკვნას, რომლის მიხედვით, სადაზღვეო კომპანიები დიდი მოგებებზე მუშაობდნენ და სახელმწიფო პროგრამებით ნაკისრ ვალდებულებებს არ ასრულებდნენ, მცდარს უწოდებს. 

“ციფრები, რომელიც კონტროლის პალატამ დადო, მნიშვნელოვნად მცდარი იყო. მათ მხოლოდ ფულის მიმოქცევა ნახეს. არ უნახავთ რეზერვები, პერიოდი პერიოდთან არ შეუდარებიათ. არ უგულისხმიათ მარკეტინგული ხარჯები - ეს არის ვაუჩერიანი მოქალაქეების მოსაზიდად განკუთვნილი ხარჯები” - ამბობს დევი ხეჩინაშვილი და დასძენს, რომ კონტროლის პალატამ სწორედ იმ პერიოდის საქმიანობა შეაფასა, როცა სადაზღვეო პროგრამები ახალი დაწყებული იყო, მოსახლეობა ახალი პროგრამების შესახებ ინფორმირებული არ იყო.  დაბალი მოხმარების გამო, სადაზღვეო კომპანიებმა მოგებები ნახეს, რის შემდეგაც სახელმწიფომ, მალევე, სადაზღვეო კომპანიებს ერთ სულ მოსახლეზე განკუთვნილი პრემიის ღირებულება შეუმცირა.

2010 წლის 1 მაისიდან თითოეული დაზღვეულზე წლიური სადაზღვევო პრემია 180 ლარის ნაცვლად 115 ლარი გახდა.

შემცირებული პრემიის ფონზე სადაზღვევო პაკეტს წამლის ხარჯები დაამატეს. გამარჯვებულ სადაზღვევო კომპანიებს კი საავადმყოფოების მშენელობის დასრულება და ამოქმედება დაევალათ.

სადაზღვევო ასოციაციების პრეზიდენტის, დევი ხეჩინიშვილი თქმით  დღეს ზარალინობის კოეფიციენტი 90%-ია, ანუ შემოსული 100 ლარიდან სადაზღვევო კომპანია 90 ლარს მომსახურებაში იხდის.

როგორც ექსპეტები ამბობენ, კერძო სადაზღვეო სექტორს სხვადასხვა პოლიტიკური პირობების გამო, ნორმალურად განვითარების საშუალება არ მიეცა. ყველაზე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება სახელმწიფომ 2010 წელს მიიღო, როცა  სადაზღვევო კომპანიის თავისუფლად არჩევის უფლება კონკრეტულ კომპანიასთან სავალდებულო ურთიერთობით შეიცვალა. 

“2008 წლის შემდეგ, მთლიანად შეიცვალა დაზღვევის პრინციპი, ჩვენ დაზღვეულს ვაძლევდით ვაუჩერს და სადაზღვეოები ებრძოდნენ ერთმანეთს, ანუ იყო კონკურენცია. შემდეგ სადაზღვეო კომპანიებს გარანტირებული შემოსავალი შეუქმნეს იმ პირობით, რომ კომპანიები საავადმყოფოებს ააშენებდნენ. პატარ-პატარა მონოპოლიები შექმნეს, რამაც სადაზღვევო ინდუსტრიის განვითარება შეაფერხა. იქამდე სადაზღვევო ინდუსტრია მართლა ვითარდებოდა,” - ამბობს ვახო მეგრელიშვილი. 

მისი თქმით, “ეს ნიშნავს, რომ მთელი სადაზღვეო ინდუსტრია უნდა ჩაძირონ, მერე კონტრაქტები უნდა გააფორმო საავადმყოფოებთან. ეს უკვე განვლილი ისტორიაა, ვინც უკეთ ჩააწყობდა, ის იღებდა ფულს. ფონდი, რომლის შექმნას ახლა ისევ გეგმავენ, წარსულში კორუფციის ჭაობი იყო “.