ქალბატონო მაია, საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ინიციატივით მრგვალი მაგიდა გაიმართა, სადაც არქიტექტორ-ურბანისტებთან, არქიტექტურის მკვლევარებთან, “ტფილისის ჰამქართან” და სხვა დაინტერესებული პირებთან ერთად ისტორიული თბილისის მიმდინარე განაშენიანების, რესტავრაცია-რეაბილიტაციის საკითხებისა და ზოგადად თბილისის ურაბნული განვითარების ტენდენციები განიხილეთ. შეხვედრაზე გაფორმდა დეკლარაცია, სადაც ჩამოთვლილ ძეგლებზე სამეშენებლო-სარეაბილიტაციო სამუშაოები უნდა შეჩერდეს. როგორ მიმდინარეობს ეს შეხვედრები და როგორ აფასებთ სამინისტროში მიმდინარე პროცესს?

კულტურის სამინისტროში გამართულ შეხვედრას მინისტრი, მისი მოადგილეები და სხვადასხვა დარგის სპეციალისტები ესწრებოდნენ. თბილისის ისტორიული ნაწილი ამ ბოლო ათეული წლის განმავლობაში ძალიან დასახიჩრდა. შეხვედრაზე გამოიკვეთა ორი განსხვავებული აზრი - იქ დამსწრე სპეციალისტების ერთი ნაწილი, რომლებიც თბილისის ძველ უბნებში ჩატარებული სარეაბილიტაციო სამუშაოების ავტორები და შემსრულებლები არიან, ამბობდა, რომ სამშენებლო სამუშაოები ძველ თბილისში სწორი გზით წარიმართა, მეორე ნაწილი კი ფიქრობს, რომ თბილისს დიდი ზიანი მიადგა. შეხვედრა შეეხებოდა ძირითადად თბილისს, მაგრამ  საქართველოს სხვა ქალაქებზეც ვიმსჯელეთ.

თქვენ რომელ მოსაზრებას ემხრობით? 

ვთვლი, რომ თბილისისთვის ეს პროცესები ზიანის მომტანი იყო და ერთ-ერთი უმთავრესი მსხვერპლი თბილისის ძველი უბნები აღმოჩნდა.

მოგეხსენებათ, რომ თბილისის ბირთვი სამი უძველესი ნაწილისგან (კალა, საკუთრივ თბილისი, ისანი) შედგება, რომელსაც ქუჩათა შუასაუკუნეობრივი ქსელი უდევს საფუძვლად. აქ შენობები მე-19 საუკუნის სხვადასხვა მონაკვეთით თარიღდება. ზოგიერთი შენობა ძველი, გვიანშუასაუკუნეებრივი ნაგებობების ნაწილებს შეიცავს. აღნიშნული სამი ნაწილიდან კალა, ლესელიძის ქუჩის ორსავ მხარეს მდებარე ტერიტორია, თბილისის ყველაზე დიდი სამოსახლო უბანი იყო, საკუთრივ თბილისი, ანუ სეიდაბადი,  აბანოების მიმდებარე ტერიტორიაა, მესამე უძველესი უბანი კი - ისანია და მეტეხის ეკლესიის მიმდებარე ტერიტორიას მოიცავს. აღნიშნულ უბნებში ერთ-ერთ უმთავრეს გადასარჩენ ფასეულობას ძველი ქუჩათა ქსელი წარმოადგენს, რომელიც, როგორც აღინიშნა, შუასაუკუნეობრივი წარმომავლობისაა. მნიშვნელოვანია ეზოთა სისტემა,  რომელიც XIX საუკუნეში ჩამოყალიბდა, ღირებულია ცალკეული ნაგებობები, საცხოვრებელი სახლები, ეკლესიათა ვერტიკალები, ქარვასლათა შენობები, აბანოები...

ძველი თბილისის უდიდესი სამოსახლო უბანი კალა ორ ნაწილად, ზემო და ქვემო კალად იყოფოდა, ეს ნაწილებიც თავისთავად მიკროუბნებად იყოფოდა.

ქვემო კალას მიკროუბნები - ციხისუბანი, კლდისუბანი და ბეთლემის უბანი .ერთმანეთზე მიჯრით არის მიწყობილი და სოლოლაკის მთის კეხს მიუყვება. ციხისუბანში განხორციელდა სწორედ ის სამშენებლო სამუშაოები 2010-2012 წლებში, რომელმაც ტრაგიკული შედეგები მოგვცა.

აღნიშნულ პერიოდში წარმოებული სამუშაოების შედეგად დღეს ციხისუბანში დანგრეულია ქუჩათა ძველი ქსელი, დაკარგულია ძველი (XVIII ს.) ტიპოლოგიის სახლები, გამქრალია უძველესი საყრდენი (XVII, XVIII სს.) კედლები, სახეცვლილია ადრეული ქუჩა-კიბეები. დანგრეულია ბეთლემის და გომის ქუჩებს შორის მოქცეული განაშენიანების ვეებერთელა მონაკვეთი, ძველი განაშენიანება ახალი ნაგებობებით არის შეცვლილი.

ციხისუბანში შემორჩენილი იყო ძველი ტიპოლოგიის რამდენიმე საცხოვრებელი სახლი, რომელთაც ძეგლის სტატუსი ჰქონდათ მინიჭებული.  საინტერესოა, რომ, ძეგლი ინგრევა სტატუსმოუხსნელად (გომის ქ. #18/4, გომის ქ. #7, გომის II შესახვევი # 6, ბეთლემის ქ. # 15). ძველის ადგილას ბეტონისა და ბლოკის ახალი ნაგებობის მშენებლობის შედეგად ნაგებობების სივრცითი სტრუქტურაც და მთელი განაშენიანების მასშტაბი შეიცვალა, დაირღვა ძველი მიმართებები შენობებსა და რელიეფს შორის. ქუჩა-კიბეზე, შუკაზე თუ ქუჩაში მოძრაობისას დაფარულია ხედები ნარიყალაზე, კლდისუბნის წმინდა გიორგის ეკლესიაზე. ეს არსებითია, რადგან განაშენიანება ისე იყო საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებული, რომ  ეკლესიები ხილული იყო, მეტიც - ნარიყალა ციხისუბნის ქუჩებში სიარულისას ჩანდა.

ციხისუბანში შერჩენილი იყო ბანიანი სახლების წყება, მეცხრამეტე საუკუნის არაერთი სახლი, რომლის გადარჩენაც შესაძლებელი იყო. თუ ასე გავანადგურეთ ძველი კვარტალები, ასე ადვილად შეველიეთ სიძველეს, რაღა დარჩება მომავალ თაობებს?

ნარიყალას ციხისკენ მიმავალი დიდი გზა მსხვილმასშტაბიანი შენობებით გაივსო. ციხისკენ მიმავალი ადამიანი ნარიყალას ძველ კედლებს ვეღარ ხედავს. ნარიყალას ძირში სიძველეს თითქმის ვერ იპოვით.

ციხისუბნის ახალ განაშენიანებას აღარაფერი აქვს საერთო თავის ძველ სახესთან. ციხისუბნის ამ გზით განვითარებამ ძველი თბილისის მთლიანობა დაარღვია.

ციხისუბნის მსგავსი დამოკიდებულებით შესრულდა სამუშაოები შავთელის ქუჩაზეც.

მეთოდი, რომელიც ციხისუბანშია გამოყენებული, შემდეგნაირია: ამოთხრილია შენობა, ძეგლი, ან არაძეგლი სახლი. აგებულია ბეტონის კარკასი და შევსებულია ბლოკით. გარედან ნაგებობა ციხისუბნის ძველი სამშენებლო მასალით, ე.წ. ძველი აგურით, გაჭრილი ნახევარაგურით არის მოპირკეთებული. აგურები დაწებებულია ბლოკის კედელზე. აივანი სახლს უკეთდება ანგარიშგაუწევლად,  იქ სადაც არ იყო ან იყო, სულერთია და ახალი აივნიანი ქალაქია შექმნილი. ეს სიყალბეა, ქალაქის უძველეს ნაწილში ძველი შენობების მხოლოდ რესტავრაციაა მისაღები. შესაძლოა კარგი, თანამედროვე შენობებიც გაჩნდეს, რომელიც თბილისის ესთეტიკური ღირებულებებით იქნება ნაკარნახები, მოერგება მას მასშტაბით, არ დაარღვევს მრავალი საუკუნის განმავლობაში ჩამოყალიბებული ქალაქის განაშენიანების სპეციფიკას.

ციხისუბნის, კლდისუბნის ერთი ნაწილის სახით, ჩვენ საქმე გვაქვს ძველი ქალაქისადმი არასწორ დამოკიდებულებასთან, ტრადიციების არშენარჩუნებასთან.  თბილისი კარგავს თავის თავდაპირველობას, თავის ნამდვილობას, ავთენტურ ნაწილებს.

ძალიან მნიშვნელოვანი ქუჩაა, ასევე შუასაუკუნეებრივი წარმომავლობის რუისის ქუჩა. იგი, სავსეა მაღალმხატვრული საცხოვრებელი სახლებით (რუისის ქუჩა # 18, 28, 32, 33, 35 და სხვ).

რუისის ქუჩაზე წარმოებული სარეაბილიტაციო სამუშაოები ძალიან საპასუხისმგებლოა, რადგან სწორედ რუისის ქუჩის კენტი ნომრები ქმნის მეტეხის ეკლესიის მიმდებარე იმ სახლების წყებას, რომელიც კლდეზეა აშენებული და აივნიანი ფასადებით თუ ეზოთა სივრცით მტკვარს გადაჰყურებს.

ეს ცნობილი კონტური ამ განაშენიანებისა დღეს მოშლილ-მორღვეულია. ახალი კონტური იქმნება. განაშენიანების რუისის ქუჩისპირა ხაზი უძველესი ტიპოლოგიის შენობებსაც შეიცავდა, რომლის შენარჩუნება, მჯერა, რომ შეუძლებელი იყო, მაგრამ ასეთ მნიშვნელოვან ადგილას თუ არა რეკონსტრუქცია, მასშტაბის დაცვა ხომ მაინც იყო შესაძლებელი? ახლა სრულდება რუისის ქუჩაზე სამშენებლო სამუშაოები, იგივე მეთოდოლოგიით რაც ციხისუბანში. რუისის ქუჩის დაკარგვაც ციხისუბნის ტოლფასი ტრაგედიაა.

დანგრეულია ერეკლეს II მოედანი. მის პერსპექტივში შემოდის ჩალაუბლის (ყავლაშვილი) ქ. # 9 სახლი - ძველი თბილისის საცხოვრებელი სახლის ერთ-ერთი გამორჩეული ნიმუში. იმის პირობა და  გარანტია მაინც გვქონდეს, რომ ამ შენობას  გადაარჩენენ. ასეთი თანხები დაიხარჯა და  არც ერთი შენობის რესტავრაცია არ გაკეთებულა. აი, ამ ერთ შენობაზე დახარჯონ ფული, ნამდვილ რესტავრატორს მოუხმონ და ეს მამულიშვილური საქმე იქნება.

ქალაქის ეს ნაწილი სიძველისგან დაიცალა. რა უნდა გაკეთდეს? მათი აღდგენა შესაძლებელია?

რეცეპტი მე არ მაქვს. თუ ადამიანი სიყვარულით, ცოდნით, პასუხისმგებლობით ეკიდება თავის საქმეს, მაშინ მიზანი მიიღწევა. ნამდვილმა პროფესიონალებმა უნდა იმუშაონ ძველ თბილისში და მათ დავალება უნდა ჰქონდეთ გადარჩენა და არა დანგრევა, ტრადიციის შენარჩუნება და არა მისი მოსპობა.

ციხისუბნის დაკარგული ფასეულობის დაბრუნება შეუძლებელია. იგი სამუდამოდ არის უკვე აღგვილი პირისაგან მიწისა. ეს ტრაგედიაა. მაგრამ თბილისში გადასარჩენი კიდევ ბევრია. ის, რაც ციხისუბანში მოხდა, გაკვეთილად უნდა სხვა უბნებზე მუშაობისას. ჩვენ ვერ ვიმუშავებთ იგივე ლოგიკით კალას თუ ისნის სხვა ძველ უბნებში. ასე ვაფასებ ბოლო სამი წლის განმავლობაში მიმდინარე სამშენებლო სამუშაოების ციხისუბანში, რუისისა და შავთელის ქუჩებზე.

თქვენ ისაუბრეთ იმ ნაწილზე, რომლის გადარჩენა ძალიან რთული იქნება. რომელი ადგილების გადარჩენა შეიძლება? ასევე მინდა გკითხოთ გუდიაშვილის მოედანზეც…

გუდიაშვილის მოედანი დიდ საფრთხეშია. ამ მოედანზე თითქოს თბილისური სპეციფიკაა კონცენტრირებული. აქ თბილისის არქიტექტურის  სტილისტური სიჭრელეა ასახული. თითქოს მეცხრამეტე საუკუნის თბილისის არქიტექტურის განვითარების ეტაპებს ასახავს სახლების ტიპოლოგიაც და ფასადების არქიტექტურული დამუშავებაც. მოედანი მეცხრამეტე საუკუნის სხვადასხვა მონაკვეთით დათარიღებული ნაგებობებისგან შედგება.  ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაგებობა მოედანზე, ლერმონტოვის სახლის სახელით ცნობილი, # 2 სახლია. იგი  დაშალეს. დაშლას “ტფილისის ჰამქარი” გამოეხმაურა, რომელმაც ძალიან დიდი შრომა გასწია იმისთვის, რომ  სამოქალაქო მოძრაობა შეექმნა, ნგრევა შეეჩერებინა და შენობა გადაერჩინა. ამის შემდეგ დაშლა შეაჩერეს, მაგრამ შებნობა დღეს სახურავმოხსნილია, სართულშუაგადახურვა  ჩანგრეულია და ღია ცის ქვეშ დგას. მისი ძველი აგურით ნაშენი კედლები მუდმივად ზიანდება წვიმის წყლისა და თოვლისგან. რაღა  გადარჩება, თუ ყველაფერს აწვიმს-ათოვს? თითქოს რაღაც ნაწილები შენახული აქვთ, მაგრამ პროექტი რომ ვნახე, ეს რესტავრაციის პროექტი არ არის. ჯერ ერთი, აუცილებელი იყო, რომ პროფესიონალი არქიტექტორ-რესტავრატორის მეთვალყურეობის ქვეშ დაშლილიყო შენობის ის ნაწილები, რომელსაც რესტავრატორი მიიჩნევდა სწორად. აღნიშნული ორი შენობის და საერთოდ, გუდიაშვილის მოედანის სახლებზე ჩასატარებელი სამუშაოების შემთხვევაში წამყვანი უნდა იყოს რესტავრატორი. უმოწყალოდ დაანგრიეს გუდიაშვილის მოედნის # 1/23 სახლიც. ვიწრო ეზოს სივრცით იგი აბესაძის ქუჩისკენ იყო მიპყრობილი.  თბილისის ძველი მოედანი განადგურდა. ეს თბილისის ბოლო მოედანია: აღარ გვაქვს პურის მოედანი, დაანგრიეს ერეკლე II მოედანი. სანამ ვიცავდით გუდიაშვილის მოედანს, დაგვინგრიეს ერეკლე II მოედანი.  იერუსლიმის მოედანიც ძლივს დგას ფეხზე _ ჯერ არავინ ანგრევს, მაგრამ ვიცი, ამ სახლების ფიზიკური მდგომარეობა, ძალიან ცუდია, ერთ მშვენიერ დღეს აქაც გაჩნდება პრობლემა.

გუდიაშვილის მოედნის შენარჩუნება დიდი ეროვნული საქმეა. მაგრამ პროექტი, რომელიც არსებობს, გადარჩენას არ გულისხმობს _ იგი გულისხმობს მოედნის პერიმეტრზე მდებარე სახლების დანგრევას და ახლის მშენებლობას, რაც დაუშვებელია. გუდიაშვილის მოედნის სივრცის, ისტორიული განაშენიანების გადარჩენა გარდაუვალი აუცილებლობაა.

ვფიქრობ, რომ უნდა მივხედოთ იმ სიძველეს, რაც დაგვრჩა ძველ ქალაქში და გადავარჩინოთ ის, რაც პირველ რიგში გადასარჩენია. კალა-ისან-სეიდაბადი თავისი უძველესი ქუჩათა ქსელით და XIX საუკუნეში ჩამოყალიბებული ეზოთა უნიკალური სისტემით და სივრცითი სტრუქტურით, თბილისის მთავარი ურბანული სიმდიდრეა, მისი არქიტექტურა, კი ჭეშმარიტად დასაცავი ფასეულობა. კალა-ისან-სეიდაადშია თავმოყრილი ის სპეციფიკა, რასაც თბილისის მომავალი განვითარება დაეყრდნო. მე ძველი ქალაქის ცალკეულ ნაწილებს, მონაკვეთებს მოვხაზავდი და დავიწყებდი მათ შესწავლას გადასარჩენად. ძველი თბილისის სახლების ხანდაზმულობის, ცუდი ფიზიკური მდგომარეობის მიუხედავად, არ უნდა მივცეთ ყველაფერს დანგრევის უფლება. მაშინ ჩვენი შთამომავლობა მაღალზნეობრივი აღარ იქნება. მჯერა, რომ კულტურული მემკვიდრეობაა ის ერთერთი უმთავრესი რამ, რაც ადამიანს ზრდის და ეთიკურ-ესთეტიკურად აყალიბებს. მჯერა, რომ ეს ფასეულობაა იმისთვისაც, ვინც ვერ ხედავს მას.