პარლამენტს ხშირად აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ მეტწილად საზოგადოებისთვის უმნიშვნელო საკითხები განიხილება - ჩაცმულობის ან სექსუალური პროდუქციის აკრძალვის თემა, და ეს იმ დროს, როცა, ქვეყანაში ბევრი მძიმე სოციალური პრობლემაა გადაუჭრელი. იღებთ თუ არა ამ კრიტიკას?

ასეთი კრიტიკა ზედაპირულად ასახავს პარლამენტის მუშაობას, რადგან ამ პერიოდში პარლამენტმა განიხილა შემდეგი საკითხები: პოლიტიკური ამნისტია, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია და სერიოზული გამოხმაურებაც ჰქონდა საერთაშორისო თვალსაზრისით; მიიღო საკონსტიტუციო ცვლილება, რომლითაც პრინციპულად შეცვალა საქართველოში ძალთა გადანაწილება და პრეზიდენტს ჩამოერთვა უფლება ერთპიროვნულად ჩამოაყალიბოს მთავრობა; გარდა ამისა განიხილება კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, რომელიც ფუნდამენტურად ცვლის სასამართლო ხელისუფლებას. ამ დროს სამოქალაქო საზოგადოების ცალკეულ წარმომადგენლებს, რომლებიც  უაღრესად ზედაპირულად იცნობენ პარლამენტის მუშაობას და საერთოდ წარმოდგენა არა აქვთ, რა ხდება პარლამენტში და როგორ მუშაობს ის, შთაბეჭდილება დარჩათ, რომ იხილება მხოლოდ ის საკითხები, რომლებიც ახსენეთ -ჩაცმულობა, პრეზერვატივები და ა.შ.

ჩაცმულობაზე არაფერს ვიტყვი იმიტომ, რომ თვითონაც არ ვუჭერდი მხარს და ეს საკითხი არც მაინცდამაინც საშური მგონია; რაც შეეხება იმას, რამაც ამდენი ხმაური გამოიწვია - უნდა გითხრათ, რომ საკითხი ეხება არასრულწლოვანებისათვის სექსუალური საგნების მიუწვდომლობას. ეს საქართველოს ვალდებულებაა და კანონპროექტი ევროპასთან ინტეგრაციის კომიტეტმა იმიტომ შემოიტანა, რომ ვადამ მოუწია.  ეს საკითხიც ისევე უნდა მოსულიყო ევროპულ კანონმდებლობასთან ჰარმონიაში, როგორც თამბაქოს შეზღუდვა.

იქვე, პარლამენტში არის ცინიკურად განწყობილი შემადგენლობა, რომელსაც ახლა ოპოზიცია ჰქვია. ნებისმიერ დასმულ საკითხს გიბითურებენ და გეუბნებიან, რომ უმნიშვნელოა, რა დროს ეგ არის, ხალხი შიმშილით კვდება და ა.შ. ამ კანონს არ აუკრძალავს არც პრეზერვატივი, არც კონტრაცეპტივები, არც სექსუალური ნივთები - თუ ვინმეს გასართობად უნდა. ისეთი შთაბეჭდილებაა, თითქოს  საქართველოში ყველა ფეხის ნაბიჯზე იყიდებოდეს სექსუალური პროდუქცია, ჩვენ კი მივადექით და კანონით ავკრძალეთ. რატომ არ იყიდება, ეს სხვა საკითხია; სამოქალაქო საზოგადოებამ ალბათ იცის რატომაც: იმიტომ, რომ ჩვენი საზოგადოება საკმაოდ თამამია ფეისბუქში და მთხლეა, როცა საქმე საქმეზე მიდგება. მე რომ მინდოდეს ახლა, მაგალითად, მათრახი ვიყიდო, როგორც სექსუალური ნივთი, ვერ ვიშოვი საქართველოში. მაგრამ ისე დაგვესხნენ თავს, ვითომ ყველა ფეხის ნაბიჯზე იყიდებოდეს.

საზოგადოებას შეუმჩნეველი დარჩა, რომ პარლამენტმა ძალიან სერიოზული მუშაობით მიიღო საკონსტიტუციო ცვლილება. ოთხი თვეა, ამ საკითხზე ვმუშაობთ, და ბოლოს ერთობლივად მივიღეთ, რაც ფეისბუქზე ასევე შეუმჩნეველი დარჩა. მეტიც, უფრო მნიშვნელოვანი ეგონათ, სარეიტინგო კენჭისყრა დადგებოდა თუ არა. 

ისე დაგცინიან, რომ არ აინტერესებთ. მეც შემიძლია ეგრე გალაკტიონის ლექსებზე ვიცინო და ვიცნობ ერთ-ერთ მინისტრს, არ ვიტყვი რომელს, რომელიც ბარათაშვილს დასცინის. პარლამენტის დაცინვა, მით უმეტეს ძალიან ადვილია - პარლამენტში 147 კაცია ამჟამად და, ბუნებრივია. 147 გენიოსი არ ზის იქ. მაგრამ ვერ დავეთანხმები იმ შეფასებას, რომ საქართველოს პარლამენტი მხოლოდ უმნიშვნელო საკითხებს განიხილავს.

ახლა იმაზე, რომ ამბობენ, პარლამენტის ბრალია ერთი წლის ბავშვის შიმშილით სიკვდილიო. პროტესტი იყო პარლამენტის შენობის და არა - კანცელარიის წინ. რაც შეეხება სოციალურ საკითხებს  - პარლამენტმა პირველსავე დღეს, როცა შეიკრიბა, დაიწყო შრომის კანონმდებლობაში ცვლილების შეტანა და უკვე შეტანილია ის მნიშვნელოვანი ცვლილებებუკვე შეცვლილია ის მუხლები, რომლებიც დაქირავებულს მონის მდგომარეობაში აღარ აყენებს.

შრომის კანონის მიღმა რჩება სოციალურად დაუცველთა საკითხი, როც დღეს ყველაზე მწვავე პრობლემად დგას ქვეყანაში. ამ თემაზე რამდენად აქტიურად მსჯელობს პარლემენტი?

სოციალურად დაუცველებს რაც შეეხებათ, ამ თვალსაზრისით, მართალი გითხრათ, საქართველოში პრობლემა ის კი არ არის, რომ კანონებია ცუდი; არამედ ის, რომ ცუდად მუშაობს ეს კანონები, ანუ კანონის ზედამხედველობის პრობლემაა. კონკრეტულად იმ შემთხვევაში, დანაშაული ორმხრივია. დამნაშავეა ის სამსახური, რომელმაც უნდა განსაზღვროს, ვინ არის სოციალურად დაუცველი; ეს ოჯახი არ აღმოჩნდა სოციალურად დაუცველთა შორის, შესაძლოა, თანამდებობრივ გულგრილობასთან გვქონდა საქმე - ანუ, სოციალურმა მუშაკებმა ეს ოჯახი ვერ შეამჩნიეს; მეორე მხრივ, საკუთრივ არც ამ ოჯახმა და ახლობლებმა არ გადადგეს ის ნაბიჯები, რომლებიც მათ ამ შეცდომას არ დააშვებინებდა. პრობლემა გაცილებით უფრო რთულია, ვიდრე ვინმეს ჰგონია.

რა თქმა უნდა, ყველა ჩვენგანი დამნაშავეა, როცა ასეთი ამბავი ხდება, მაგრამ პარლამენტს განსაკუთრებულ ბრალს ვერ დავდებთ. იდეალურ შემთხვევაში პარლამენტმა უნდა აკონტროლოს, როგორ იცავენ კანონს. თუ არ დასჯიან ახლა იმ ხალხს და შესაბამისად არ მოიქცევიან, პარლამენტი თავის კონტროლს განახორციელებს, დაიბარებს მინისტრს და მოსთხოვს იმის გაკეთებას, რაც გასაკეთებელია.

და კიდევ ერთი რამ: ყველაფერი ეს ძალიან გაჯერებულია ფეისბუქური ამბებით. ფეისბუქი კიდევ რა არის: ეს არის ადგილი, სადაც ყველა ადამიანი კომპეტენტურია. მე, მაგალითად, არჩეული ვარ ხალხისგან და მაქვს გადმოცემული ნდობა, რომელზეც მერე უნდა მომეთხოვოს პასუხი. ხოლო ფეისბუქში არავინ არავის ირჩევს; ადამიანი აცხადებს, რომ რასაც უნდა, იმას აკეთებს. ადრე როცა ვიღაცის ნაწერს ვკითხულობდი, შეცდომას ვასწორებდი ხოლმე და ჟურნალი იქნებოდა თუ გაზეთი, უწიგნურ ადამიანს არ ვბეჭდავდით. ყოველ შემთხვევაში - ჩვენი წარმოდგენით უწიგნურს. დღეს ყველა იდიოტ პოეტს შეუძლია, არა მარტო ფეისბუქში, არამედ “ამაზონზეც” დადოს თავისი წიგნი, ცენზურა არ არის, რედაქცია არ არის. იქიდან გაყიდულის ნახევარს წაიღებს "ამაზონი", ნახევარს - მოქალაქე. გინდა “მგლის ბილიკი” დაწერე, გინდა - “ვეფხისტყაოსანი”. ეს არც კარგია და არც ცუდია, ეს ახალია, და თანამედროვე მაინცდამიანც არ ნიშნავს პროგრესულს.

აი, ფეისბუქში ჩამოყალიბდა გარკვეული კასტა ადამიანებისა, რომლებიც კვალიფიციური არ არიან, წიგნიერები არ არიან, თან ყველაზე კარგად იციან, ვინ არის დამნაშავე. ფეისბუქის აზრი მოწოდებულია, როგორც საზოგადოებრივი აზრი, რაც შეცდომაა; იმიტომ, რომ ფეისბუქი ძალიან ხშირად ეყრდნობა ყალბ ინფორმაციას, თუნდაც ყალბ ემოციებს. სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც ყალიბდება, ძალიან სუსტია, პარლამენტზე უფრო სუსტი. ვიღაცას შეუძლია, ძალიან იოლად აიყოლიოს ამხელა ქსელი. ჩემთვის, მაგალითად, ფეისბუქში ვინ რას ამბობს, არაა მნიშვნელოვანი, რატომ იცით? რომ ვხედავ, რომ წერა-კითხვა არ იცის, იმას კვალიფიციურად ვერ აღვიქვამ, სერიოზულად ვერ ვუყურებ იმ ადამიანის მსჯელობას კანონებზე, რომელმაც არ იცის თემის ნიშნის ხმარება; პედაგოგი ვარ და ჩემი პრობლემები მაქვს - წითელი კალმისტრით ხელში ვარ დაბადებული.

საქართველოს აქვს კონსტიტუცია. ხომ შეიძლება, ვიღაცამ წაიკითხოს?

განსაკუთრებით საშიში მგონია, როდესაც ნიჭიერი ადამიანები თავის სფეროში, დარგში, ასევე უგულისყუროდ ეხებიან კანონებს და პარლამენტის საქმიანობას. პარლამენტში ძალიან ბევრი შეცდომა იქნება, მაგრამ პარლამენტი ახლა, ამ წუთში, არის ყველაზე უკეთესი ორგანო იმ სამი მიმართულებიდან, რომელიც გვაქვს ხელისუფლებაში - აღმასრულებელი, სასამართლო და საკანონმდებლო - ახლა, ამ წუთში, საქართველოს ყველაზე უკეთესი ამათგან პარლამენტი ჰყავს.

ამ პარლამენტმა პირველად ამდენი წლის განმავლობაში მიიღო საკონსტიტუციო ცვლილება, რომელმაც ერთ-ერთ მხარეს წაართვა იარაღი, სერიოზული ბერკეტი, იმავე მხარის მონაწილეობით და ერთხმად. ეს მოვლენა, რომელიც შეუმჩნეველი არ დარჩა ამერიკას, ევროპას, ევროკავშირს, ევროსაბჭოს, ეუთოს, შეუმჩნეველი დარჩა ფეისბუქს. იმიტომ, რომ ფეისბუქისთვის არასოდეს არ იქნება საინტერესო ნამდვილი ამბები. ფეისბუქი არის საშუალება, პერსონალურად აიღო ხელში ის ბოროტება, რომელიც მარტო სახელმწიფოსი იყო. სახელმწიფო ბოროტებაა, მაგრამ აუცილებელი ბოროტება - სახელმწიფო აკონტროლებს მოქალაქეებს. ფეისბუქი არის გამოგონება, რომელიც საშუალებას აძლევს მოქალაქეს, არა მარტო აკონტროლოს სახელმწიფო, არამედ აკონტროლოს ერთმანეთი. ფეისბუქი “უფროსი ძმის” თანამედროვე ვარიანტია, რომელიც ძალიან სწრაფად კარგავს თავის ყველაზე უფრო საინტერესო მომხრეებს და ისევე გავა მოდიდან, როგორც მოდიდან გავიდა, მაგალითად, ფორუმებზე სიკვდილამდე ბრძოლები. საქართველოს ხელისუფლებას დაქირავებული ჰყავდა “სოდი” და “კუდი”, თანამშრომლები ისხდნენ სამსახურში, ხელფასს იღებდნენ და თბილისის ფორუმში მონაწილეობდნენ.

ყალბი სიდიდეებითაა სავსე ფეისბუქი. ყველა გმირია, როცა გაბედავს და რაღაცას იტყვის. მეც ვიყავი გმირი, როცა რაღაცა ვთქვი, მეც მოვწონვარ იმ ხალხს, მერე არ მოვეწონე, როცა რაღაც სხვა ვთქვი - სულ მოსაწონებს ვერ ვიტყვით. ერთხელ დავიცავი რაღაც და იმ წუთში სურათი გამოაქვეყნეს ჩემი ქება-დიდებით; მეორე დღეს პრეზერვატივების ამბებზე გამწირეს - ეჰ, ჩამორჩენილია და ა.შ. ამავე დროს მესმის, რომ ადამიანებს სჭირდებათ ეს;

ფეისბუქს იმიტომაც ვუყურებ ალმაცერად, რომ ის ადამიანურ ურთიერთობებს ცვლის ვირტუალურ ურთიერთობაზე, რაც ნორმალური არ არის. ადამიანურ ურთიერთობას ვერაფერი შეცვლის. ფეისბუქი მუნჯების ლაპარაკია, სოციალურად უმნიშვნელოთა მნიშვნელობა, ანუ ძალა უძალოთა. იმიტომ რომ სოციალურად მნიშვნელოვანი ფიგურა შეუძლებელია მართლა ჩაერთოს იქ  - მთელი ცხოვრება სჭირდება, ერთი დღე და 5 საათი კი არა. ამიტომ, როდესაც თქვენ მეუბნებით: "საზოგადოებრივი აზრი", საზოგადოებრივი აზრი და ფეისბუქი ერთსა და იმავედ არ მიმაჩნია. ფეისბუქში, მაგალითად, 100%-მა იცის, რომ მოსკოვში, კრემლში ცეკვა არ შეიძლება. ხოლო საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვით 80% გვეუბნება, დაამყარე და დაალაგე ურთიერთობა რუსეთთან. რომელი არის ახლა აქედან საზოგადოებრივი აზრი? ფეისბუქი? არა.

მაშინ, სად უნდა ვეძებოთ მკვეთრად გამოხატული “ნამდვილი” საზოგადოების “ნამდვილი” აზრი?

საზოგადოებრივ აზრს სწავლობს საზოგადოებრივი აზრის შემსწავლელი ინსტიტუტები. ესაა, უპირველეს ყოვლისა, საზოგადოებრივი გამოკითხვები, რომლებიც გაცილებით, ბევრად უფრო სანდოა, ვიდრე ფეისბუქი. მაგრამ საზოგადოებრივი აზრიც რომ გამოიკითხოთ საქართველოში, რა თქმა უნდა, პარლამენტი არავის მოსწონს. პატარა რამეს გეტყვით: სანამ დაცინვის მეტი არაფერი ხდებოდა ამ სფეროში, მანამ საქართველოს პარლამენტი ნდობის მხრივ გამოკითხვაში იყო ძალიან ქვემოთ; სასამართლოზე ქვემოთ. წინ იყო ეკლესია, ჯარი, პოლიცია, საქართველოს პრეზიდენტი, საქართველოს მთავრობა, ყველაზე ქვემოთ იყო პარლამენტი. ახლა საქართველოს პარლამენტს იმავე გამოკითხვებში (ისევ ის ორგანიზაცია ატარებს, ვთქვათ, ენდიაის და აიერაის გამოკითხვები) პარლამენტმა ნელ-ნელა დაიწყო აწევა და ახლა მთავრობაზე მაღლაა. ეს ძალიან სერიოზული პროცესია და კარგია ჩვენი ქვეყნისთვის. წინა პარლამენტშიც იყო კვალიფიციური ხალხი და ახლაცაა. იყვნენ არაკვალიფიციურებიც და ეს ყველა პარლამენტს ახლავს - შეიძლება აირჩიონ მსახიობი, ან მოჭიდავე, ოლიმპიური ჩემპიონი. ოლიმპიური ჩემპიონების რიცხვით საქართველოს პარლამენტი ჯიბეში ჩაისვამს მსოფლიოს ნებისმიერ პარლამენტს - ბევრი გვყავს. მაგრამ საქმე კვალიფიკაციაში არაა. საქმე ის არის, რომ ამ პარლამენტში გაიზარდა თანამშრომლობის შანსი ძალიან დაპირისპირებულ ძალებს შორის. ეს პროცესი კი არ ახარებს ვიღაცას - უნდა გახარებდეს, წესით, პარლამენტის ძალა ქვეყნის ძალაცაა; ვიღაცებს ძალიან აღიზიანებს, იმიტომ, რომ სხვა რაღაცის დანახვა უნდათ პარლამენტში: ომის, გლადიატორების შერკინების, ყურის მოჭმის და ა.შ., რომ მერე დასცინონ. წერა-კითხვის უცოდინარი ხალხი, როგორც წესი, გისწორებს მეტყველებას. ეს ჩვეულებრივი ამბავია. ბარათაშვილს პოეზიას უწუნებდა გრიგოლ ორბელიანი. ესეც ჩვეულებრივი ამბავია. გიორგი ლეონიძემ სიკვდილის წინ იკითხა, მე უფრო დიდი პოეტი ვარ თუ გალაკტიონიო. ესეც ჩვეულებრივი ამბავია. საზოგადოების პრობლემა ისაა, რომ ყველაფერს სჭირდება ცოდნა. უცოდინრად არაფერი არ კეთდება. მათ შორის, პარლამენტის კრიტიკასაც სჭირდება ცოდნა. პარლამენტის კრიტიკა შეიძლება კი არა, აუცილებელია. პოზიცია -კრიტიკული, მომწონს; ეგღა გვაკლია, ვიღაც გვაქებდეს, ეს არ არის საჭირო. მაგრამ კრიტიკას კვალიფიკაცია სჭირდება.

თავად რომ იყოთ სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელი, რა მოთხოვნები და პრეტენზიები გექნებოდათ დღევანდელი ხელისუფლების მიმართ?

მე რომ ახლა სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელი ვიყო, პარლამენტთან მექნებოდა პრეტენზია, რომ მას არ აქვს სათანადო კომუნიკაცია საზოგადოებასთან. კომუნიკაცია, მართლაც,  ძალიან სუსტია, ძალიან ხშირად პარლამენტარები ლაპარაკობენ პარტიული ენით და ნაკლებად ელაპარაკებიან ხალხს. აი, მაგალითად, ჩვენ არ ვიცით ამა თუ იმ კომიტეტის აზრი ამა თუ იმ საკითხზე; კომუნიკაციის პრობლემა იყო, მაგალითად, პრეზერვატივების საკითხიც.

პარლამენტს ჯერ კიდევ ძალიან სუსტი მონაწილეობა აქვს, მაგალითად, სოციალურ ქსელებში. არის ოფიციალური საიტები, პარლამენტის თავმჯდომარის, ან მთავრობის, მაგრამ მონაწილეობა მაინც სუსტია, არ არის წინმსწრები ინფორმაცია. პარლამენტი ვერ აწვდის ინფორმაციას ხალხს, რა კანონები განიხილება და სხვა. ხანდახან უმნიშვნელოვანესი რაღაცები კეთდება და საზოგადოება ამის შესახებ არაა ინფორმირებული.

კიდევ, პრობლემა არის ის, რომ არასამთავრობო სექტორს სათანადოდ ვერ ვიყინებთ.  სამოქალაქო საზოგადოება და არასამთავრობო სექტორი ერთსა და იმავედ არ მიმაჩნია. სამოქალაქო საზოგადოება მხოლოდ "ენჯეოები" არ არის, კიდევ ბევრი რამ არის. მათ შორის, ის პარტიებიც, რომლებიც პარლამენტში არ არიან. თუ პოლიტიკაში არ ხარ, მაშინ სამოქალაქო ხარ, ძალიან პოლიტიკურიც რომ იყო. ამ შემთხვევაში მე სამხრეთ ამერიკულ კონცეფციას ვემხრობი: თუ არა ხარ წარმოდგენილი პარლამენტში და ხარ პოლიტიკური პარტია, სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილი ხარ და არა - პოლიტიკის, იმ მომენტში.

რას გულისხმობთ იმაში, რომ არასამთავრობო სექტორს ვერ იყენებთ?

არასამთავრობო სექტორი კი არ უნდა ქირქილებდეს იმაზე, რომ ვიღაცამ არასათანადო კანონები დაწერა, არამედ კანონებს უნდა წერდეს. ეს ორჯერ ორი ოთხია. კანონის დამწერები ყოველთვის არიან ისინი, ვისაც საკითხი აინტერესებს. რომ მოგვადგა შვიდი კაცი, ჩვენ მოვკალით შიმშილით ბავშვიო, ამის მაგიერ უნდა ისხდნენ და კანონს წერდნენ, კანონპროექტს იმაზე, როგორ არ უნდა მოკვდეს შიმშილით ადამიანი. მაგრამ ეს არ იციან. მე კი არ ვეუბნები, რომ მისგან ეს მინდა. ამიტომ ეს პრობლემაა და მე გავაკრიტიკებდი პარლამენტს იმის გამო, რომ ამ თვალსაზრისით სათანადოდ ვერ იყენებს არასამთავრობო სექტორს. გარდა ამისა, ჩვენს საზოგადოებას ხუთოსნები არ უყვარს, ბავშვობიდან ვიცი, მოგეხსენებათ - ხუთოსანი ვიყავი. ეს რას ნიშნავს: “ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია”, “სამართლიანი არჩევნები”, საერთაშორისო გამჭვირვალეობა” - არის რამდენიმე ორგანიზაცია, რომლებიც აშკარად გამოკვეთილი არიან, როგორც ძალიან ძლიერი არასამთავრობო ორგანიზაციები. მათ იციან კანონებზე მუშაობა და მუშაობენ. სხვებმა - არა. ან ძალიან იშვიათია. პარლამენტმა კი თავისი ფუნქციის შესრულებაში ხელი უნდა შეუწყოს. შეიძლება კონკურსი გამოაცხადო საუკეთესო კანონპროექტებზე, შეიძლება, უბრალოდ, შეხვდე, კომუნკაცია ამ მხრივაც იყოს, მაგალითად, გიყვარს ძაღლები? ხედავ, რომ ძაღლების ცხოვრება არ არის ქვეყანაში კარგი? დაწერე კანონპროექტი, შემოიტანე. ეს არის აწყობილი მთელ მსოფლიოში. ამიტომ გეუბნებით, რომ ფეისბუქში ძალიან დიდი დრო იკარგება. ჯობია ეგ დრო იკარგებოდეს კანონპროექტების წერაში. ფუნქციის გაგებაში ერთმანეთს უნდა ვეხმარებოდეთ.

და კიდევ ერთი: მე აუცილებლად გავაკრიტიკებდი პარლამენტს იმის გამო, რომ ძალიან ხშირად დარბაზიდან ისმის არა იმდენად არანორმატიული ლექსიკა, რამდენადაც სიძულვლის ენა ერთმანეთის მიმართ. ეს სულ არ ნიშნავს იმას, რომ უმრავლესობა ჭამს უმციერსობას; უმცირესობაც სიძულვლის ენით ლაპარაკობს და საზოგადოებას ეს მოსწონს. არასამთავრობო სექტორი ან სამოქალაქო ნაწილი ცოტა ამაზე მაღლა ხომ უნდა იდგეს? ამიტომ, სერიოზული პრობლემა და პრეტენზია უნდა ჰქონდეს მას იმ მოქალაქისადმი, რომელიც სიძულვილის ენით მეტყველებს.

ასე რომ, პრეტენზია ბევრი იქნებოდა, მაგრამ ერთ რამეს შეუმჩნეველს არ დავტოვებდი: დავინახავდი, რომ პარლამენტის დღევანდელი ხელმძღვანელი არ გრძნობს თავს უმრავლესობის უფროსად, თავს გრძნობს მთელი პარლამენტის უფროსად. ესეც კი ბევრს გამოეპარა. ვერ დაინახეს, რომ შეიცვალა ძალიან მნიშვნელოვანი მიდგომა. მაგალითად, მიხეილ სააკაშვილს თავი მხოლოდ თავისი ამომრჩევლების პრეზიდენტი ჰგონია. ჩემი პრეზიდენტი რომ არის, არ იცის. ხოლო დავით უსუფაშვილს თავი ჰგონია არა მარტო ჩემი, არამედ დავით დარჩიაშვილის თავმჯდომარეც და პირველი შემთხვევაა, როდესაც საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე ოპოზიციას უყვარს. ასეთი რამ ისტორიას არ ახსოვს. ეს ფეისბუქს შეუმჩნეველი დარჩა. მაგრამ არ დარჩა შეუმჩნეველი საზოგადოებას - საზოგადოებრივმა გამოკითხვამ ეს დაგვანახა.

როცა სამოქალაქო სექტორიდან რომელიმე მიმართულებით პროტესტი ან კრიტიკა ისმის, ეჭვები ჩნდება: ვისი მომხრე არიან ეს ადამიანები ან ვისი დაკვეთა სრულდება. თვლით თუ არა, რომ ეს პრობლემაა?

საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოება, პროტესტი, პოლიტიკა ძალიან არეულია ერთმანეთში. ერთმანეთს აბრალებენ პოლიტიკურ მიკერძოებას. მაგალითად: დაწერ პრესაზე კანონპროექტს, გამოვა ნაციონალური მოძრაობა და დაგაბრალებს, რომ ოცნებასთან ხარ შეკრული. თუ გინდა, ლაშა ტუღუში იყავი. ვიღაცას ხომ აძლევ ხმას? ლაშა ტუღუშმა, ალბათ, ხმა მისცა არჩევნებში “ქართულ ოცნებას”, ასეთი ეჭვი მაქვს. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ის უნდა იყოს მიკერძოებული. თქვენც მიეცით ალბათ ვინმეს ხმა. თუ არ მიეცით და თუ ვინმე ამით ტრაბახობს, ამაზე საერთოდ ცალკე აზრი მაქვს და ეს აზრი საკმაოდ უხეშია - ვამბობ, რომ ადამიანი პოლიტიკური ცხოველია და თუ პოლიტიკური არ არის, მაშინ დარჩა ის მარტო ცხოველად. კიდევ ამბობენ, რომ რელიგიური ცხოველია და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ, მაგრამ ყველგან არის საერთო ნიშანი, რომ ცხოველია - ეს ნამდვილად ვიცით და მერე მის სულიერებას რა ქმნის: პოლიტიკა, ზნეობა თუ რელიგია - ეს უკვე ცალკე საკითხია. ამიტომ, ყველაზე უფრო მძიმე ვითარება არის იმ ხალხისგან, რომელიც ამბობს, რომ მე არც იმისი ვარ, არც ამისი და რაღაც წმინდანები გამოდიან, რომლებიც არავისკენ არ არიან. არჩევნებში ვის მისცეს ხმა? არავის? აი, თუ არავის არ მისცეს ხმა, ესე იგი, თავისი ქვეყანა არ ჰყვარებიათ. ძალიან მიჭირს, გავამართლო ის ადამიანი, რომელიც ცხოვრობს სადღაც, ბევრს ლაპარაკობს და თავისი ქვეყანა არ უყვარს - ეზარება არჩევნებზე წასვლა. 30% არ დადის არჩევნებზე, არასოდეს არაა ნამყოფი. ყოველი მესამე ქართველი ზიზღითაა გამსჭვალული თავისი ქვეყნისა და მისი მომავლის მიმართ. ადამიანი, რომელიც არჩევნებზე არ დადის, პოლიტიკური თვალსაზრისით ადამიანი არ არის. ბაზარში რომ მივდივართ ყველის საყიდლად, ვყიდულობთ იმ ყველს, რომელიც უკეთესია და არა იმას, რომელიც იდეალურია და საუკეთესოა. კარგს კი არ ყიდულობ, ყიდულობ უკეთესს, სამწუხაროდ. კარგი უფრო მაღალი რამეა და უკეთესი უფრო დაბალი რამეა - მიუხედავად იმისა, რომ ზედსართავი სახელის უფრო კარგი ხარისხია. კარგი პოლიტიკოსი არ გეყოლება, კარგი ცხოვრება არ იქნება. იქნება უკეთესი ცხოვრება, წინაზე უკეთესი, თუ სწორი არჩევანი გააკეთე. ამიტომ, როდესაც საუბარია სამოქალაქო საზოგადოებაზე, მას ეს პრობლემა აქვს - უკეთესისკენ უნდა გააკეთოს არჩევანი. იმ შემთხვევაში, როცა პოლიტიკური ნაწილი  მთლიანად თრგუნავს, ანუ ვიღაცის მომხრეა, ეჭვი უჩნდებათ სხვებზეც. თორემ პოლიტიკაზე მიუკერძოებელი ლაპარაკი გამორიცხულია. სრულიად გამორიცხულია. პიროვნებებზე - კი, შეიძლება. არის ხალხი, რომელიც ყველას ერთდროულად აკრიტიკებს და, როგორც წესი, ცდილობენ ერთ წინადადებაში მოაქციონ ეს, რომ რამე არ დაბრალდეთ.  

თუ ვხედავ, რომ რაღაც არ არის სწორი, ვცილობ მის გამოსწორებას. კრიტიკას ეს ფასი აქვს. ამიტომ მე ჩემი საქციელი მირჩევნია, როდესაც ვითანამშრომლე უმცირესობასთან და ერთად მივიღეთ კანონი. ეს მირჩევნია მათ გინებას და დაცინვას. დაცინვის ამ დროს ყველას ეშინია, როგორც გოგოლმა თქვა, იმასაც კი, ვისაც არაფრის არ ეშინია. გვეშინია დაცინვის, დაგვცინიან-ხოლმე, გვეშინია და ვართ ამ შიშში. მაგრამ თუ სამოქალაქო ნაწილის კრიტიკისგან არაფერი არ შეიცვლება და ეს კრიტიკა მიმართულია თვითგამოხატვაზე, გულისა და ფეხისგულის ფხანაზე, ერთმანეთის გახალისებასა და არა - საქმის გამოსწორებაზე,  მაშინ ეს არ არის ის, რაც ასე ძალიან სჭირდება საქართველოს: ძალიან სერიოზული, საქმიანი კრიტიკა. ჩვენ არ გვყავს ჯერ-ჯერობით არც ერთი სერიოზული პოლიტიკური კრიტიკოსი. ეს საქმე ხელში აქვს აღებული ოპოზიციას. ისიც ხომ იცით, რომ ობიექტურობისგან ძალიან შორსაა ერთმანეთის კრიტიკა და ობიექტურობას ვერსად ვერ ვხედავთ.

არის კი ხელისუფლება მზად იმისთვის, რომ კვალიფიციური კრიტიკა მიიღოს? მაგალითად, ყოფილა რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც სიძულვილის ენაზე მიუთითეს ხელისუფლების წარმომადგენელს, თუმცა, პასუხად ყველაზე ცოტა - ბოდიშიც მოხდაც კი იუკადრისეს…

ჩემი აზრით, შენიშვნა, რომ სიძულვილის ენით არ ილაპარაკო, საკმარისი არ არის. არ უნდა აირჩიოთ ის კაცი, რომელიც სიძულვილის ენით ლაპარაკობს. ესაა ამოცანა. იმ კაცს თქვენ ვერ გამოასწორებთ - ეგ ზღაპარია; უბრალოდ, ადამიანი, რომელიც სიძულვლის ენით საუბრობს, პოლიტიკაში არ უნდა იყოს. ეს ამომრჩევლის პასუხისმგებლობაა. თუ მართლა არ მოგწონს ეგ ამბავი, მაშინ არ უნდა აირჩიო. ეგაა სულ. პარლამენტთან ლაპარაკი ადვილია: არ მომოწნხარ და არ აგირჩევ. მომწონხარ - აგირჩევ. სამწუხაროდ, თმენა გვიწევს - თუ შეგვეშალა და ავირჩიეთ, მერე რაღაც წლები უნდა გავიდეს, რომ აღარ ავირჩიოთ. ამის გარდა, პარლამენტის თავმჯდომარე იხდის ხოლმე ბოდიშს ყველა ასეთი უსაქციელობის შემდეგ. მეც მომიხდია ბოდიში და ახლაც ვიხდი ბოდიშს ყველა იმ სიძულვილის ენის გამო, რომელიც ვინმეს წამოცდენია პარლამენტში. თუკი რომელიღაც პარტიაში ვიღაც სიძულვილის ენით მეტყველებს და იმ პარტიას ეს არ მოსწონს, ის კაცი ნელ-ნელა მარგინალიზაციას განიცდის. თუ პირიქით ხდება, მოსწონს - ისინი დაწინაურდებიან. ამის მერე საზოგადოებას ექნება არჩევანი, ვინ უნდა და ვინ არა. მაგალითად, ნაციონალურმა მოძრაობამ ძალიან ბევრი დაკარგა სწორედ იმის გამო, რომ აგრესიულად და სიძულვილით იყო განწყობილი მოქალაქეებისა და მოწინააღმდეგეებისადმი და, შეიძლება, არჩევნებში მათი დამარცხებაც  ყველაფერთან ერთად ამანაც განაპირობა. შესაბამისად, ეს სხვასაც შეეხება. ძალიან ხშირად კი პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ პოლიტიკაში მოვიდა ხალხი, რომელიც არასდროს ყოფილა პოლიტიკაში, დღესაა პირველად და ახლა ერკვევა იმაში, რომ სიძულვილის ენის გარდა კიდევ ამბები ხდება პარლამენტში და კანონებს უნდა დაწერა, განხილვა, გააზრება და ა.შ.ზოგიერთი პარლამენტარი შოკშია - მას სხვანაირად წარმოედგინა პარლამენტის მუშაობა. ერთხელ, როდესაც ითქვა, რა საჭიროა ამდენი ხელოვანი ან სპორტსმენი პარლამენტშიო, ერთმა საინტერესო ფიგურამ ასეთი რამ თქვა: პოლიტიკოსები რომ იყვნენ, რა ქნესო. ჰოდა, ახლა მინდა გითხრათ სიმართლე, რომ პარლამენტი და პოლიტიკა არის პოლიტიკური პარტიების და პოლიტიკოსების საქმე. პოლიტიკა უნდა აკეთოს პოლიტიკურმა პარტიამ; ყველა მცდელობა საზოგადოებისგან, სამოქალაქო საზოგადოებისგან, არასამთავრობო სექტორისგან - ანტიპარტიული პროპაგანდა აწარმოოს, მიმართულია საქართველოს წინააღმდეგ. ეს ბევრს არ ესმის. საქართველოში მოდაშია პარტიების გინება. პარტიის გარეშე პოლიტიკა არ კეთდება. რეჟისორების გაკეთებული პოლიტიკა არ გაიშვა. გადახედეთ მსოფლიოს - სად, რა, როგორ კეთდება. საქართველოს აქვს ეს ნაკლი: ძალიან ცოტა კვალიფიციური პოლიტიკური პარტიაა. ფაქტობრივად, ახლა თუ დაიბადება და გაძლიერდება. პარტიების წინააღმდეგ მიმართული ლაპარაკი, “მე არც ერთი პარტიის წევრი არა ვარ” საზიანოა ჩვენი ქვეყნისთვის. საქართველომ ნელ-ნელა უნდა დაიჯეროს ეს ამბავი, რომ პოლიტიკას პოლიტიკოსები აკეთებენ. პოლიტიკოსი არის კაცი, რომელიც მუშაობს და ცხოვრობს ამით. ასეთებს ვიცნობ; მე, მაგალითად ძალიან ნაკლებად მივეკუთვნები ამ ნაწილს, იმიტომ, რომ ძირითადად ვარ მასწავლებელი; თუმცა კი პარტიის ჩამოყალიბებაში მივიღე მონაწილეობა და 35 წელია, ერთ პარტიაში ვარ. მაგრამ, აი, მაგალითად ჩემი ძმა, დავით ბერძენიშვილი, მთლიანად, თავიდან ბოლომდე პოლიტიკით ცხოვრობს. ასეთი ადამიანები უნდა გვყავდეს ბევრი და პოლიტიკური მოღვაწეობა არ უნდა იყოს აღქმული სირცხვილად და არავინ არ უნდა იფიქროს, რომ ბლოგერობა ჯობია პოლიტიკოსობას. პოლიტიკოსობა არ უნდა იყოს აღქმული, როგორც ბინძური საქმიანობა. ზუსტად იმდენად არის ბინძური, რამდენადაც ბინძურია კომპოზიტორის საქმიანობა - თუ რამე სიბინძურეა, იქაც არის, თუ არ არის - არ არის. არიან კარგები და ცუდები. მაგრამ ეს ნაწილი ჩვენ არ გვყავს - პოლიტიკოსები, როგორც კლასი. ჩვენი არც ერთი უმაღლესი სასწავლებელი მათ არ ამზადებდა, საბჭოთა კავშირი როგორ მოამზადებდა, რა პოლიტიკაზე იყო ლაპარაკი, და გასაგებია, რომ პრობლემა გვაქვს აქ: პოლიტიკოსები ხდებიან იმ წუთას, როგორც კი შანსი მიეცემათ, რომ პარლამენტში მოხვდნენ ან სადმე სიაში ჩაეწერნონ. მერე თქვენ გიკვირთ, რომ ლაპარაკობს არა იმ ენით, რა ენითაც პოლიტიკოსი უნდა ლაპარაკობდეს. ზოგი დროთა განმავლობაში ყალიბდება პოლიტიკოსად, ზოგი - არა. ვინ იყო წარსულში, მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია, თქვა თუ არა წარსულზე უარი. ანუ მსახიობისგან დადგა შესანიშნავი პრეზიდენტი, მაგრამ პარალელურად  არ თამაშობდა კინოში; შვარცნეგერისგან რატომ არ დადგა რეიგანი? თან თამაშიც უნდოდა, თან გუბერნატორობაც და ვერ გაწვდა ამდენს. პოლიტიკა მთლიანად ითხოვს ადამიანს. ეს კლასი ჩამოსაყალიბებელია და ქირქილი ამას არ უშველის, დაცინვით ეს არ ჩამოყალიბდება. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, კიდევ ერთხელ გეუბნებით, რომ დღეს პოლიტიკური კლასი, ჩემი აზრით, უფრო შეესაბამება ამოცანას, ვიდრე - სამოქალაქო კლასი. ჩვენი პარლამენტი ცოტა უფრო ძლიერია, ვიდრე - არასამთავრობო სექტორი და, მით უმეტეს, სამოქალაქო საზოგადოება. მინდა გითხრათ, რომ ვცდილობთ, დავეხმაროთ არასამთავრობო სექტორს: მაგალითად, დავით უსუფაშვილი ამერიკის შეერთებულ შტატებში თავისი ვიზიტის დროს ეუბნება ამერიკელებს, რომ თქვენ 2003 წელს ვადაზე ადრე ჩათვალეთ, რომ ჩამოყალიბდა საქართველოში სამოქალაქო სექტორი და შეწყვიტეთ დახმარება. ჩვენ გთხოვთ, გააგრძელოთ ეს დახმარება, რადგან ჩვენთან ის ჯერ არ ჩამოყალიბებულა, იმ ძალის არაა, რომელიც საჭიროა. სამოქალაქო სექტორს რაც აკლია სერიოზულად, ეს არის ფინანსები, ფული. ფული არ არის ამ საქმეში. საქართველოში ძალიან იშვიათია რომელიმე ორგანიზაცია, რომელსაც ემეტება ფული სამოქალაქო საქმეებისთვის. საქართველო სავსეა შემთხვევებით, რომ არიქა, შევაგროვოთ თითო ლარი ვიღაცის გადასარჩენად, მაშინ, როდესაც ვიღაცისთვის ეს ერთი წამის საქმეა - ამდენ ლარს ერთად დადებს და დაამთავრებს. მაგრამ ასეთი ინტერესი ჩვენ ვერ ვნახეთ ჩვენს ქვეყანაში. ამიტომ გასაგებია, რომ სამოქალაქო თვალსაზრისით ჩვენ გვჭირდება ფინანსები, ფინანსების თვალსაზრისით კი, ჯერ-ჯერობით, რახან სახლში არა გვაქვს, გვჭირდება სხვისი ფინანსები. თუ  ჩემგან არა აქვს სექტორს ეს ფული, შეიძლება გამაკრიტიკოს, სერიოზულად გამაკრიტიკოს. ჩვენ სიამოვნებით ვიღებთ, მაგალითად, იმ კრიტიკას, რომელსაც გვიწევენ კვალიფიციური არასამთავრობო ორგანიზაციები. მართლა, პირდაპირ შესწორებები შეგვაქვს: როცა საია გაკრიტიკებს, შეგვაქვს ცვლილებები. მაგრამ როდესაც ვიღაცა, რომელიც აზრზე არაა და გაკრიტიკებს, იმას მართლა ვერ იღებ, და ვერ იღებ რას ნიშნავს - კი არ უკრძალავ, უბრალოდ, პრაქტიკაში არანაირად არ აისახება. 

135 კაცი რომ დარბაზში ზის და კონსტიტუციას ხმას აძლევს ყველა ერთად, მათ შორის, მიხეილ სააკაშვილს უნდა წავართვათ რაღაცა და მისი პარტიაც რომ აძლევს ხმას - ეს ის კლასია, რომელიც ჩვენ ადრე არ გვქონდა და ახლა გვაქვს. თბილისის “დინამო” გოლს რომ გაიტანს, ხომ შემჩნევადია? საქართველოს პარლამენტმა გოლი გაიტანა დავუშვათ, მსოფლიო ჩემპიონის კარში. დაახლოებით ეგეთი რამ მოხდა. რა თქმა უნდა, ეს მთელი საზოგადოების მიღწევაა.

სოციალურად დაუცველი ბავშვის დაღუპვამ გააქტიურა ეკლესიის დაფინანსების თემა. რამდენად გამართლებულად მიგაჩნიათ საპატრიარქოსთვის ბიუჯეტიდან გადარიცხული რამდენიმე ათეული მილიონი, მაშინ როდესაც გამუდმებით ფინანსების სიმცირეზე წუწუნებენ, როცა საკითხი სოციალურად დაუცვლებს ეხება?

მე არა ვარ დაინტერესებული მხარე - ანუ არა ვარ მრევლის წევრი. არ ვიტყვი, რომ არ ვარ მორწმუნე, ეგრეთ წოდებული დამოუკიდებელი ქრისტიანი ვარ. ამას იმიტომ გიხსნით, რომ ჩემი მიკერძოება არ მაქვს - არ ვლაპარაკობ როგორც მრევლის წევრი. მით უმეტეს, არ ვლაპარაკობ, როგორც რაღაც ხმალამოღებული მებრძოლი ეკლესიასთან, რომელსაც ჰგონია, რომ ყველაფერში დამნაშავე ნაპოვნია და საპატრიარქოს ბრალია ბავშვის შიმშილით სიკვდილი.

მინდა ძალიან პატიოსანი ვიყო ამ კითხვაზე პასუხის დროს. საბჭოთა სახელმწიფო მიადგა რელიგიას და გაანადგურა, მოსპო მეთოდურად - დაუნგრია ეკლესიები, დაუხვრიტა ხალხი, პატრიარქები ათრია წვერებით, დახოცა, გაავსო გულაგი გულწრფელად მორწმუნე ხალხით, მათ შორის - ანაფორიანი ხალხით.

საქართველოს სახელმწიფო, როგორც მემკვიდრე საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკისა, ვალშია ეკლესიასთან.  სიტყვა ვალდებულება არავის უნდა გაიგოს. საქართველომ აიღო ვალდებულება ევროსაბჭოს წინაშე, უნდა გადავიხადოთ, ვალია. ეს ვალი  ბევრად აღემატება იმ რიცხვს, რაც ახლა ბიუჯეტში დევს. თუ ასე შეხედავთ, მაშინ ყველაფერი გასაგებია. არ ვაფინანსებთ რელიგიას, ნამდვილად არ ვაფინანსებთ საპატრიარქოს იმისთვის, რომ მოზიდოს და უფრო მეტი ადამიანი გახადოს მრევლი.  

და თუ ვინმემ არ იცის, რა ვალი გვაქვს ეკლესიასთან, მე შემიძლია, გითხრათ: საქართველოში კომუნისტების დროს მოსპეს აბსოლუტურად ყველა ეკლესია. ერთი ეკლესია აღარ დარჩა, ჯვარი რომ ჰქონოდა თავზე. ყველას ჩამოუქციეს ჯვარი, გუმბათი და ა.შ. მივარდნენ როგორც ველურები და გადაფხიკეს საუკუნეებს გადარჩენილი ფრესკები, გადაღებეს და ახლა ზღაპრებს გვიყვებიან იმაზე, რუსები რა ცუდად იქცეოდნენ თურმე მე-19 საუკუნეში. და მე-20 საუკუნეში ჩვენი მამები, ბებიები, ბაბუები, და მათი წინაპრები როგორ იქცეოდნენ. ახლა ვმუშაობ ერთ მიმართულებაზე - იმ უბედურებაზე, რაც იყო კომუნიზმი. ჩემი ამოცანაა, დავწერო და პარლამენტში შევიტანო და გავიტანო დეკომუნიზაციის კანონები. ვაპირებ ისეთ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობას, როგორიც არის სოვლაბი და სხვები. ეს კანონები აუცილებლად იქნება იმაზეც, თუ რა დანაშაული აქვს კომუნისტურ საზოგადოებას, იდეოლოგიას, მუშაკებს და ადამიანებს, მათ შორის, რელიგიისა და ეკლესიის მიმართ.

კარგად მესმის ანტირელიგიური და ანტიკლერიკალური განწყობები, და ყოველთვის შემიძლია ამ ადამიანებსაც დიდი სიყვარულით და სიმპათიით შევხედო, ჩემი უსაყვარლესი რეჟისორი ყოველთვის იყო ბუნუელი და ჩემს ყველაზე საყვარელ მწერალს ჰქვია (თვითონ დაირქვა) უცნაური სახელი, ქალაქის სახელი - სტენდალი; რომელმაც ნაწარმოები არ დატოვა, მღვდლები და აბატები რომ მიწასთან არ გაესწორებინა, და რომელმაც მთავარ გმირს, რომელსაც ანაფორა აცვია, რწმენა არ მისცა: ზეპირად იცოდა სახარება (ჩემსავით) და ურწმუნო იყო (ასევე ჩემსავით). ასე რომ, ჩემთვის არ არის გასაკვირი ეგ შეკითვა.

როდესაც საკითხი დგას ასე: ხახულის კარედი ვისია - საქართველოსია თუ ეკლესიის? ზოგიერთმა იცის პასუხი. მაგალითად, მუზეუმმა იცის პასუხი, რომ საქართველოსია და ეკლესიის ტურტლიანი ხელი არ უნდა შეეხოს - მუზეუმის დირექტორის სიტყვებია ეს. მე კი ნამდვილად ვიცი, რომ ეს მარტივი საკითხი არ არის - მგონი კომუნისტური გადმონაშთია, როდესაც გვგონია, რომ კარედი ეკლესიის არაა, რომ კარედი არის ქართული კულტურის და ეკლესია არაფერ შუაში არაა ამ კულტურასთან. 

მინდა, ერთი პატარა საიდუმლო გითხრათ; ეს მინდა ვუთხრა განსაკუთრებით აღვირახსნილ ათეისტებს, მებრძოლ ათეისტებს. ჩემს თავსაც ვეუბნები, გარკვეული გაგებით. თქვენ იცით, რომ პოეტი საფო მართლმადიდებლებს ან ნებისმიერი სხვა რელიგიური აღმსარებლებს არ მოსწონდათ - რელიგიის ჰომოფობიური ხასიათი ცნობილია. არ ვიცი რელიგია, რომელიც მშვიდად უყურებს ერთსქესიან ურთიერთობებს. პროტესტანტიზმია მეტ-ნაკლებად გამონაკლისი, მაგრამ იქაც კი პრობლემურია. საფოს პოეზია, შეუმჩნეველი არ დარჩა არავის. ქალია, ქალებზე წერს და მისი კუნძულიდან, ლესბოსიდან, საერთოდ სახელი მიიღო ადამიანთა გარკვეულმა ნაწილმა. როგორ გადარჩა საფოს პოეზია? თქვენ რა გგონიათ, დაწერა სადმე, პაპირუსი ჩამარხა და მერე აღმოვაჩინეთ? არა. საფოს პოეზია გადაწერეს საუკუნიდან საუკუნემდე ქრისტიანმა ბერებმა და შემოინახეს. ამიტომ, როდესაც ლაპარაკია ეკლესიაზე, უნდა გვესმოდეს, რომ შეიძლება, ვიღაცამ გვითხრას: “როგორ, ესენი რუსთაველს ებრძოდნენ?” დიახ, ცალკეული რელიგიური მოღვაწეები ებრძოდნენ შოთა რუსთაველს. მაგალითად, ვინმე ტიმოთე გაბაშვილმა თქვა რუსთაველზე ცუდი სიტყვები, მაგრამ ტიმოთე გაბაშვილმაც კი, რომელსაც რუსთაველზე ძალიან ცუდის თქმა უნდოდა, წამოიცდინა, რომ იერუსალიმში ჩაბრძანდაო, იქვე მოკვდა და იქვეა მიხატულიო. ამით ვიპოვეთ ჯვრის მონასტერში შოთა რუსთაველის სახება 1961 წელს - ეს ტიმოთე გაბაშვილის ნაკვალევზე მოხდა, მტერმა შემოუნახა. მაგრამ, ამის გარდა, უნდა ვიცოდეთ, - თუ გვაქვს ეს ძეგლი, გვაქვს მხოლოდ იმიტომ, რომ  ქართველმა ბერებმა გადაწერეს. სახელმწიფო არ გვქონდა - შეგახსენებთ, ძალიან გასაჭირი გვადგა, თამარის მერე დავიღუპეთ, და იყო ეკლესია, რომელიც წერდა და წერდა "ვეფხისტყაოსანს", და თუ ამას ყოველდღე არ აკეთებ, იკარგება. ჩვენ გვაქვს ხელნაწერები, რომლებიც იწერებოდა ეკლესიებში. ამოდენა დამსახურება აქვს ეკლესიას, ჩვენ ვერასოდეს გავექცევით ამ ამბავს. არ მინდა ვთქვათ, რომ ქრისტიანი ნაცია ვართ და ჩვენში ყველაფერი ქრისტიანულია. იმიტომ, რომ ქრისტიანობა ჩვენში 15 საუკუნისაა, ზოგიერთის აზრით - 20-ის, ზოგიერთის აზრით ქრისტემდეც, მაგრამ კარგი - 15-ის ხომ ნამდვილად არის? ჩვენ კი ვართ 60 საუკუნის ხალხი. ასე რომ, მანამდეც რაღაცები იყო მნიშვნელოვანი, რომელთა უგულებელყოფაც არ ღირს მარტო ქრისტიანობის გამო. ამიტომ მე მრევლს ამ საკითხში არ ვეთანხმები, ისევე როგორც არ ვეთანხმები სააკაშვილს, რომ 2003-დან იწყება ისტორია და ისე, როგორ საკუთარ თავს არ დავეთანხმები, თუ ვიტყვი, რომ 2012-დან იწყება ისტორია.

ეკლესიას ჩვენს ცხოვრებაში იმხელა როლი აქვს, რომ, როდესაც ათეისტები ხმაურობენ, ისინიც ქრისტიანულად ხმაურობენ-ხოლმე, ისინი უბრალოდ ათეისტები კი არ არიან, ქრისტიანი ათეისტები არიან;  ეს ადამიანები ძირითადად ქრისტიანული მორალით ცხოვრობენ და არა რომელიმე სხვა მორალით. ამიტომ, როცა ასეთი ლაპარაკია ეკლესიაზე, ყოველთვის მახსოვს, რომ ვიცი მაგ შეკითხვაზე პასუხი და არ მაშინებს ეს კითხვა. ნამდვილად ვიცი, რომ ვალი გადასხდელია. უბრალოდ სხვა რამეებისთვისაც გვჭირდება ფული.

არიან ფარისევლები, რომლებსაც არაფრის არ სწამთ, მაგრამ დიდი ჯვარი ჰკიდიათ - ამასწინათ საქართველოს პრეზიდენტი დავინახე ჯვრით - ეს რაღაც ახალია - მედალიონი და ჯვარი ერთად ეკიდა.

სხვა ნაწილში შემიძლია დავეთანხმო, ვისაც გინდათ. მაგალითად,  ჩემი აზრით, ტოიოტა “პრადო” არ სჭირდება არც ერთ მღვდელს. მაგრამ ეს იმ თანხებში არ შესულა. მიხეილ სააკაშვილის ფონდიდან იყო ის თანხა, ამით უბრალოდ ვიღაცების გულის მოგება უნდოდათ, ვიღაც წარჩინებული მღვდლების, რაც სრულიად მიუღებელი ფორმაა. მაგრამ არასწორადაც რომ დახარჯოს ეკლესიამ ის ფული - ჩვენ მისი ვალი გვაქვს. თუ უარს ვამბობთ მემკვიდრეობაზე, რომ დავლეწეთ და დავამტვრიეთ, და კარგი თუ გვგონია დალეწვა და დანგრევა, მე გამიჭირდება საუბარი. ვიღაცას იმიტომ, რომ თვითონ ურწმუნოა, შეიძლება კარგი ეგონოს ეკლესიის დანგრევა. მე საერთოდ ძეგლების დანგრევას, “ვეფხისტყაოსნის” დაწვას, მტკვარში წიგნების გადაყრას - ერთნაირად ვუყურებ. ყველა უბედურებაა. ვინც მზადაა არსაწორი იდეოლოგიის გამო წიგნიდან ნახევარი ფურცელი მაინც ამოხიოს, ის ბარბაროსია.