ჯანდაცვის სამინისტრომ 1 ოქტომბრის შემდეგ მარტივი სტრატეგია აირჩია. მან გადაწყვიტა საქართველოში აღადგინოს ჯანდაცვის სისტემა, რომელიც 18 წლის წინ, 1995-2003 წლებში არსებობდა. უქმდება უფასო სამედიცინო დაზღვევა, რომლითაც 2012 წლის სექტემბრიდან 2 მლნ-ზე მეტი ადამიანი სარგებლობს და სამაგიეროდ სამინისტრო “საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამით” დაფინანსებულ მომსახურებას გვპირდება. სამინისტრო უარს ამბობს კერძო სადაზღვევო კომპანიებთან თანამშრომლობაზე და სახელმწიფო შემსყიდველის აღდგენას გეგმავს. სამინისტრო გეგმავს აღადგინოს 1995 წელს დაარსებული სახელმწიფო სამედიცინო სადაზღვევო კომპანია განსხვავებული სახელით.
რას უნდა ველოდოთ წარსულზე ორიენტირებული სტრატეგიისგან და როგორ ამართლებს ჯანდაცვის სამინისტრო წარსულში დაბრუნების გეგმას?
ბევრი მოქალაქისთვის დღემდე გაუგებარია ვის და რას აფინანსებდა ჯანდაცვის სახელმწიფო პროგრამები. 1999 წელს საქართველოს 41 კლინიკაში ჩატარებულმა კვლევამ საინტერესო შედეგი აჩვენა. პაციენტების მხოლოდ 20%-მა იცოდა, რომ სახელმწიფო პროგრამები გარკვეულ დიაგნოზებს აფინანსებდნენ, ხოლო სამშობიარო განყოფილების პაციენტების 75%-ზე მეტს წარმოდგენა არ ჰქონდა, რომ იმ დროისთვის მშობიარობა ყველასთვის „უფასო“ გახლდათ. (ჯორბენაძე, ზოიძე, გზირიშვილი, გოცაძე. ჯანდაცვის რეფორმა და საავადმყოფოების დაფინანსება საქართველოში. 1999).
სამინისტროს მიერ დადგენილი ფასები რეალურად არავის აინტერესებდა და ჰოსპიტალური ხარჯების თითქმის 90% ჯიბიდან-ჯიბეში, არაფორმალური გადახდებით ფინანსდებოდა. იმავე კვლევამ აჩვენა, რომ ასეთ ვითარებაში, პაციენტების აბსოლუტური უმრავლესობა კმაყოფილი იყო მიღებული მომსახურების პირობებით და ხარისხით. რეალური ფასი, როგორც წესი, მკურნალ ექიმისა და პაციენტის მოლაპარაკების შედეგად დგინდებოდა და შემდეგ პაციენტის მიერ არაოფიცილურად გადახდილ თანხას თავად ექიმი ანაწილებდა. სხვათაშორის, ექიმი ამას უფრო სამართლიანად აკეთებდა, ვიდრე იმდროინდელი სახელმწიფო სტანდარტი.
ბოლო წლებში ჩატარებული რეფორმების შედეგად სახელმწიფომ ეტაპობრტივად შეწყვიტა საავადმყოფოების პირდაპირი დაფინანსება და ყველა დაზღვეული მოქალაქის მიმართ კონკრეტული ვალდებულებები აიღო. ყველა იმ მოქალაქემ, ვინც სადაზღვევო პოლისი მიიღო, გაიგო რა ეკუთვნოდა ბიუჯეტიდან უფასოდ და რა არა.
ამ ცვლილებას ჰქონდა უზარმაზარი მნიშვნელობა პაციენტის უფლებრივი გაძლიერების თვალსაზრისითაც. რეფორმამდე პაციენტის მიერ მისთვის ბიუჯეტიდან გამოყოფილი თანხის ათვისება/გამოყენება სრულად იყო დამოკიდებული სამედიცინო დაწესბულებების „სურვილებსა“ და „კეთილ ნებაზე“. მაშინ, როცა სადაზღვევო პოლისზე დატანილი მომსახურებების მიღება-არმიღებისას დაზღვეული გახდა უფრო მომთხოვნი და აქტიურად დაიწყო საკუთარი უფლებების დაცვა. წლების განმავლობაში გახშირდა პაციენტის უფლებების დარღვევის გამოვლინების და არა თავად დარღვევის ფაქტები. პროფესიონალები კარგად გაიგებენ რას ვგულისხმობთ - პროცესები დაემსგავსა „იმუნიტეტის რეკონსტიტუციის სინდრომს“.
დაზღვევა პირველ რიგში მიიღეს ყველაზე ღარიბმა ოჯახებმა, რომლებსაც ჯიბიდან მკურნალობის დაფინანსება არ შეეძლოთ და წლების განმავლობაში საავადმყოფოში მოხვედრა მათი ოჯახებისთვის შეუძლებელი ფუფუნება იყო. სადაზღვევო პროგრამების დაწყებასთან ერთად, უკმაყოფილო მოქალაქეების რიცხვი გაიზარდა. ჩვენმა მოქალაქეებმა როგორც იქნა გაიგეს - რას პირდებოდა მათ ჯანდაცვის ბიუჯეტი და ჯანდაცვის სამინისტროს აღებული ვალდებულებების შესრულებას თხოვდნენ. დაზღვევის საჭიროებაზე თითქმის აღარავინ დაობდა და ჩვენმა საზოგადოებამ დაიწყო ფიქრი, თუ რა გზით შეიძლებოდა საყოველთაო დაზღვევით ჩვენი მოქალაქეების უზრუნველყოფა, დაზღვეული პაციენტების უფლებების უკეთ დაცვა. ჩვენი მოქალაქეები, არასამთავრობო ორგანიზაციები, დარგის ექსპერტები საუბრობდნენ კერძო დაზღვევის სუსტ მხარეებზე და გამოსწორების გზებზე და არა დაზღვევის ალტერნატივაზე. მოქალაქეებს სურდათ, რომ თავად აერჩიათ მათთვის სასურველი სადაზღვევო კომპანიაც, ექიმიც და საავადმყოფოც - გეგმიური ოპერაციის დროს (გადაუდებელი დახმარების დროს არჩევანი ისედაც თავისუფალი რჩებოდა); მათ უნდოდათ დაზღვევას დაეფარა საჭირო მედიკამენტების ხარჯები და გამოკვლევების ღირებულება, უკმაყოფილოები იყვნენ სადაზღვევო მომსახურებაში არსებული ზედმეტი ბიუროკრატიით და რიგებით. არ არის შემთხვევითი, რომ საპარლამენტო არჩევნებზე ჯანდაცვა ერთ-ერთი მთავარი თემა გახდა და პარადოქსულად ეს კარგად ინფორმირებული და, რიგ შემთხვევაბში, უკმაყოფილო მოქალაქეების დამსახურებაცაა. საქართველოში ჯანდაცვის რეფორმას გაუჩნდა მთავარი მოკავშირე - საკუთარი უფლებების შესახებ ინფორმირებული მოქალაქე!
სახელმწიფო შემსყიდველის და პროგრამული დაფინანსების აღდგენა, როცა საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ფარგლებში გაფორმებული კონტრაქტის პირობებიც და ანაზღაურების წესიც მხოლოდ სამინისტროს რამდენიმე თანამშრომელმა იცის, ჩვენ გვაბრუნებს იმ წარსულში, რომელსაც გამოვექეცით, ხოლო ჯანდაცვის რეფორმა კარგავს თავის მთავარ მოკავშირეს - ინფორმირებულ მოქალაქეს.
არსებობს თუ არა სხვა გზა? წარმოიდგინეთ, რომ ჯანდაცვის სამინისტროს სტრატეგია აღარ არის არსებული „სისტემის დანგრევა“ და წარსულში დაბრუნება, არამედ მოქალაქეების მიერ დანახული და მოთხოვნილი პრობლემების მოგვარება. წარმოიდგინეთ, რომ სამინისტრო მოქალაქეებს სთავაზობს არა ბევრისთვის გაუგებარ „საყოველთაო ჯანდაცვას“, არამედ თავისუფალი არჩევნის უფლებას.
წარმოიდგინეთ, რომ მოქალაქეს აქვს უფლება სახელმწიფო დაფინანსების ფარგლებში თავად აირჩიოს მისთვის სასურველი სადაზღვევო კომპანია, აირჩიოს ექიმი, რომელსაც ენდობა და საავადმყოფო, სადაც სურს მკურნალობა. ამ დროს სამნისტროს მთავარი ამოცანა თავისუფალი კონკურენციის მხარდაჭერა, ჯანდაცვის სამართლიანი დაფინანსება და პაციენტების გვერდზე დგომაა - პაციენტების ინფორმირება და პაციენტების უფლებების დაცვა. დარწმუნებული ვარ ხარისხიანი მომსახურებით ყველაზე მეტად (სამინისტროზე მეტად) სწორედ პაციენტი და მისი ოჯახია დაინტერესებული. თავისუფალი და ინფორმირებული არჩევანი არის ერთადერთი და სწორი გზა ხარისხიანი, პაციენტზე ორიენტირებული სამედიცინო მომსახურების განვითარებისთვის. დღევანდელი სტრატეგიით, ჯანდაცვის სამინიტრო და მოქალაქეები ისევ ბარიკადის სხვადასხვა მხარეს აღმოჩნდებიან. ჩემი აზრით, მოქალაქეებისთვის თავისუფალი არჩევანის შეზღუდვა იყო არსებული სადაზღვევო მოდელის მთავარი ნაკლი. ეს ადრე ვერ ხერხდებოდა ბიუჯეტის სიმწირის გამო. ვინაიდან ახლა ჯანდაცვის ბიუჯეტი მაინც მნიშვნელოვნად გაიზარდა, შესაძლებელი და სასურველია მისი ყველაზე ეფექტური გზით გამოყენებაც.
თუ სამინისტრო გადავა მოქალაქეების მხარეს, მაშინ დამატებითი საბიუჯეტო თანხები პირველ რიგში უნდა მიიმართოს არა ჯანდაცვის „საყოველთაო“ პროგრამების აღსადგენად და ახალი დაუფინანსებელი ვალდებულებების ასაღებად, არამედ ყველაზე ღარიბი ოჯახების დაზღვევის გასაუმჯობესებლად, რათა მეტმა ოჯახმა შეძლოს კატასტროფული ხარჯებისგან თავის არიდება, მეტმა ოჯახმა შეძლოს საჭირო მედიკამენტების ყიდვა და აუცილებელი გამოკვლევების ჩატარება.
სამინისტრო სახელმწიფო შემსყიდველის აღდგენას სადაზღვევო კომპანიების მიერ მიღებული მოგებით ამართლებს. ამ თემასთან დაკავშირებით, ყველას კონტროლის პალატის ანგარიში ახსენდება, რომელიც, სამწუხაროდ, დასკვნით ნაწილში უაღრესად არაკომპეტენტურია. კობა დავითაშვილმა (სახალხო პარტიის ლიდერმა და, დიდი ალბათობით, ერთადერთმა წევრმა) ჯანდაცვის მინისტრი კორუფციულ გარიგებაშიც კი დაადანაშაულა იმ მიზეზით, რომ სადაზღვევო ურთიერთობები კერძო კომპანიებთან ამ წლის ბოლომდე გაგრძელდა.
2009 წლიდან სადაზღვევო საქმიანობის ზედამხედველობას ეროვნული ბანკი ახორციელებდა. მისი მონაცემებით, 2009-2012 წ.წ. კერძო სადაზღვევო კომპანიებისთვის გადახდილმა ჯამურმა პრემიამ 591 მლნ ლარი შეადგინა, ხოლო სამედიცინო მომსახურების ანაზღაურებაზე კომპანიების მიერ გადახდილმა ჯამურმა თანხამ - 446 მლნ ლარი. იმავე ეროვნული ბანკის მონაცემებით, სადაზღვევო კომპანიებმა 49 კლინიკის ასაშენებლად 100 მლნ ლარზე მეტი ინვესტიცია განახორციელა (იხ. ეროვნული ბანკი სწლიური ანგარიში. 2012). ადვილი დასათვლელია, რომ დარჩენილი თანხა მთლიანი პრემიის 7,6% შეადგენს, რომელიც კომპანიებს უნდა დაეხარჯათ აკვიზიციაზე და ადმინისტრაციული ხარჯების დასაფინანსებლად და მიეღოთ მოგება (იხ. გრაფიკი)
სადაზღვევო შემოსავალი და დამდგარი სადაზღვევო ზარალი სახელმწიფო სამედიცინო დაზღვევის პროგრამებში
იგივე ციფრები მოყავს ორგანიზაციას “საერთაშორისო გამჭირვალება - საქართველოში” საერთაშორისო ფონდ კურაციოს მიერ ჩატარებულ კვლევაზე დაყრდნობით: „საერთაშორისო ფონდი კურაციოს“ ბოლოდროინდელი კვლევის თანახმად, სახელმწიფო აუდიტის სამსახურმა სახელმწიფო დაზღვევის პროგრამის ეფექტიანობის შესაფასებლად არასწორი მეთოდები გამოიყენა, რადგან მნიშვნელოვანი შესყიდვები, ადმინისტრაციული და საინვესტიციო ხარჯები (მათ შორის კაპიტალური ინვესტიციები ჰოსპიტალურ ინფრასტრუქტურაში) არ გაუთვალისწინებია. აღნიშნული კვლევის მიხედვით, ყველა ამ ხარჯის გათვალისწინების შემთხვევაში, ზარალის ერთობლივი მაჩვენებელი სახელმწიფო სამედიცინო დაზღვევის ყველა პროვაიდერისთვის, საშუალოდ, 93% იქნებოდა, მოგების მარჟა კი, შესაბამისად, -- მხოლოდ 7%, რაც შესაბამის საერთაშორისო მაჩვენებელს შეესაბამება. (იხ. საერთაშორისო გამჭირვალობა-საქართველო ჯანმრთელობის დაზღვევა საქართველოში. 2012)
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ 1995-2003 წლებში პროგრამული დაფინანსების პირობებში დამახინჯებული სამედიცინო სტატისტიკა, გაყალბებული დიაგნოზები, სამინისტროს მიერ ხელოვნურად შემცირებული ფასები, არალეგალური გადახდების მაღალი წილი ჰოსპიტალურ სექტორში, პროგრამების ინსპექტირებისას არსებული კორუფციული სქემები მთავარი ხელისშემშლელი მიზეზები იყო სადაზღვევო რისკპრემიის აქტუალური გამოთვლებისას და 2008-2009 წლებში დაშვებული საფასო შეცდომებისა, რაც მხოლოდ ბოლო წლებში გამოსწორდა.
ის, რომ კერძო კომპანიები უფრო ეფექტურად ახორციელებენ ზარალების მართვას, ხარისხის კონტროლს და კლინიკების მართვას ამას მსოფლიოს ძალიან ბევრი ქვეყნის და საქართველოს გამოცდილებაც ადასტურებს. კერძო კომპანიებზე დაფუძნებული სისტემის ეფექტურობას ადასტურებს შვეიცარიის და ჰოლანდიის მაგალითები, სადაც ჩვენგან განსხვავებით არა საჩვენებელი, არამედ რეალური საყოველთაო, უნივერსალური დაზღვევაა. გერმანიაშიც ყოველი მეოთხე გერმანელი კერძო სადაზღვევო კომპანიის კლიენტია. ბოლო წლებში საქართველოში კერძო სამედიცინო დაზღვევა საკუთარი ჯიბიდან თითქმის ნახევარმა მილიონმა ჩვენმა მოქალაქემ შეიძინა და გამოუცხადა ნდობა სადაზღვევო სისტემას.
სამწუხაროა, რომ ჯანდაცვის სამინისტრომ წარსულზე ორიენტირებული სტრატეგია აირჩია და ჯანდაცვის რეფორმა თავის მთავარ მოკავშირეს კარგავს.
