სახალხო დამცველის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების გაეროს კონვენციის მონიტორინგის მექანიზმმა პირველი საინფორმაციო ბიულეტენი გამოსცა. ბიულეტენი მიზნად ისახავს საზოგადოების ინფორმირებას შშმ პირთა უფლებების კუთხით ომბუდსმენის მანდატისა და საქმიანობის შესახებ.
ბიულეტენში შშმ პირთა უფლებების აქტივისტის კობა ნადირაძის მოსაზრებაა წარმოდგენილი. ის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის განხორციელების პროცესში შშმ პირთა ჩართულობის მნიშვნელობასა და არსებული მდგომარეობის შესახებ საუბრობს. "ლიბერალი" ნადირაძის მოსაზრებას უცვლელად გთავაზობთ:
საყოველთაოდ ცნობილია კონვენციის მომზადებაში შშმ პირთა უპრეცენდენტო ჩართულობის შესახებ, რომლის დევიზია - „არაფერი ჩვენ შესახებ, ჩვენ გარეშე“. ამ დოკუმენტს მისი ეფექტურობიდან გამომდინარე „კონვენციების კონვენციადაც“ მოიხსენიებენ.
კონვენციის მოთხოვნების თანახმად სახელმწიფო, ვალდებულია, მხარი დაუჭიროს და უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები და მათ მიერ საერთაშორისო,
ეროვნულ, რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე შექმნილი ორგანიზაციები, რათა მათ შეძლონ სრული, ეფექტური, თანაბარი და ყოველგვარი დისკრიმინაციისაგან თავისუფალი მონაწილეობა პოლიტიკის ფორმირებასა და სახელმწიფო საქმეთა მართვაში.
იმისათვის, რომ შევაფასოთ კონვენციის განხორციელებისა და მონიტორინგის პროცესში შშმ პირთა ჩართულობის მდგომარეობა, აუცილებელია საკითხზე მომუშავე სუბიექტების - რესურსების რუკის შექმნა, მათ შორისაა: საჯარო დაწესებულებები; სერვისის მიმწოდებელი ორგანიზაციები; ანალიტიკური (think tanks) და სამოქალაქო მონიტორინგის (watchdog) საქმიანობის მქონე ა(ა)იპ-ები, მათ შორის შშმ პირთა ორგანიზაციები (DPO), ასევე დამოუკიდებელი ექსპერტები, ანდა შშმ პირთა უფლებების აქტივისტები; უნივერსიტეტები, სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულებები და პროფესიული ჯგუფები.
საჯარო დაწესებულებებმა კონსულტირებისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში შშმ პირთა ეფექტური ჩართვისთვის მაქსიმალურად უნდა გაითვალისწინონ და შექმნან ისეთი სტრუქტურები, რომლებიც უზრუნველყოფენ, რომ პროცესში ჩართულ პირებს გააჩნდეთ შესაბამისი პროფესიული ავტორიტეტი და რეპუტაცია; სტრუქტურის ფორმირება და საქმიანობის პროცესი იყოს გამჭვირვალე და ყოველმხრივ მისაწვდომი, როგორც უშუალოდ სტრუქტურებში ჩართული ისე საკითხით დაინტერესებული დანარჩენი პირებისთვის; შშმ პირთა ორგანიზაციების ჩართულობა მოიცავდეს შშმ პირთა სხვადასხვა ჯგუფებს (ფიზიკური, ფსიქიკური, ინტელექტუალური, თუ სენსორული დარღვევების მქონე ადამიანებს), მათ შორის მხედველობაში უნდა იყოს მიღებული შშმ პირებს შორის არსებული განსხვავება სოციალური, ეთნიკური, ასაკობრივი და სხვა ნიშნების მიხედვით;
ასევე, ,მნიშვნელოვანია, სხვადასხვა დონეებზე სათათბირო - საკონსულტაციო სტრუქტურების დაკომპლექტებისამდა საქმიანობისას ბალანსის დაცვა მოხდეს იმგვარად, რომ შშმ პირთა ორგანიზაციებს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში გააჩნდეთ არსებითი და თანაბარი როლი, სხვა მონაწილე სუბიექტებთან ერთად; საკუთარ შემადგენლობაში ჩართონ ის სერვისის მიმწოდებელი, ანალიტიკური და მონიტორინგის საქმიანობის მქონე, სამეწარმეო და ა(ა)იპ-ები, რომლებიც საკუთარ საქმიანობას წარმართავენ გამჭვირვალობის, ინტერესთა შეუთავსებლობის გამორიცხვისა და შშმ პირთა მისაწვდომობის სტანდარტების დაცვით; მონაწილეთა შორის შექმნას პლურალისტური გარემო, ასევე პარიზის პრინციპების გათვალისწინებით, მიუკერძოებელი და დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობები.
ქართულ საზოგადოებაში, მათ შორის შშმ პირებში, საკითხის მიმართ არსებული ცნობიერების, დამოკიდებულებისა და მიდგომების განვითარების შესაძლებლობების შესაბამისად, 80-იანი წლების მიწურულიდან დღემდე ჩამოყალიბდა და ფუნქციონირებს საკითხზე მომუშავე ორგანიზაციათა სპექტრი: სხვადასხვა მომსახურების (სერვისის) მიმწოდებელი ორგანიზაციები, მათ შორის შშმ პირთა (DPO) და ე.წ. მშობელთა კავშირები, ასევე პროფესიული და კოალიციური გაერთიანებები. მათი ძირითადი საქმიანობაა, შშმ პირთა სხვადასხვა ჯგუფების, ასევე შშმ ბავშვების უზრუნველყოფა მნიშვნელოვანი სერვისებით, დამხმარე საშუალებებითა და მედიკამენტებით.
ასეთი ორგანიზაციები ასევე ახორციელებენ ადვოკატირების კამპანიებს, რომელთა უდიდესი ნაწილი პირდაპირ ანდა ირიბად მიმართულია საკუთარი სერვისების განვითარებასა და ცნობიერების ამაღლებაზე (მათ შორის და უმეტესწილად შშმ პირის დადებითი იმიჯის შექმნასა და სტიგმის დაძლევაზე). სერვისის მიმწოდებელ ორგანიზაციათა განვითარების მდგრადობა არსებითად დამოკიდებულია სახელმწიფო დაკვეთებზე (საბიუჯეტო დაფინანსებაზე), თუმცა ადვოკატირებისა და ცნობიერების ამაღლების კამპანიების განსახორციელებლად ეს ორგანიზაციები ასევე წარმატებით სარგებლობენ ადგილობრივი და საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების მხარდაჭერით.
შშმ პირებისთვის განვითარების არსებულ არათანაბარ გარემო-პირობებში გასაკვირი არაა, რომ გაცილებით დაბალი მდგრადობითა და რიცხოვნობით ხასიათდებიან შშმ პირთა (DPO) ორგანიზაციები, რომლებიც არ ახორციელებენ სერვისებს და არ სარგებლობენ საბიუჯეტო დაფინანსებით. ეს ორგანიზაციები ცდილობენ რა შეინარჩუნონ დამოუკიდებლობა, ძირითადად ადგილობრივი და საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების მხარდაჭერით საქმიანობენ. ისინი სუსტი მენეჯმენტის პირობებში იშვიათად გვევლინებიან წამყვან ორგანიზაციებად პარტნიორულ პროექტებში. ზოგიერთი მათგანი, ასევე ახორციელებს დამხმარე ხასიათის სამეწარმეო საქმიანობას.
DPO ორგანიზაციები იშვიათად აღწევენ დანარჩენი ანალიტიკური და სამოქალაქო მონიტორინგის საქმიანობის მქონე ა(ა)იპ-თან თანაბარ განვითარებას. პარალელურად საკითხზე მომუშავე სერვისის მიმწოდებელი ორგანიზაციები, როგორც წესი, ყველაზე ფართოდ არიან წარმოდგენილნი და ჩართულნი კონვენციის განხორციელების სამთავრობო სამოქმედო გეგმების შემუშავებისა და განხორციელების პროცესში, როგორც ეროვნულ, ისე ადგილობრივ თვითმმართველობის (მუნიციპალურ) დონეზე. მაგალითად, როგორც „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საკითხებზე მომუშავე სახელმწიფო საკოორდინაციო საბჭოს, ასევე თბილისის მუნიციპალიტეტის მერის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საკითხებზე მომუშავე საბჭოს წევრი არასამთავრობო ორგანიზაციების უმრავლესობა სერვისის მიმწოდებელია, რომლებიც ახორციელებენ სხვადასხვა სახელმწიფო პროგრამებს ანდა ორგანიზაციები, რომელთა მცირე ანდა საშუალო ბიუჯეტიანი პროექტები, ასევე ფინანსდება ცენტრალური ანდა ადგილობრივი ბიუჯეტებიდან.
2013 წლის 10 მაისს თბილისში ჩატარდა შშმ პირთა საკითხებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციების ყრილობა, რომლის მიზანიც იყო „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საკითხებზე მომუშავე სახელმწიფო საკოორდინაციო საბჭოს, არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლობითი შემადგენლობის განახლება. საბჭოს სამდივნოს ინფორმაციით, ყრილობაზე დარეგისტრირდა 74 შშმ პირთა საკითხებზე მომუშავე ა(ა)იპ, მათ შორის შშმ პირთა წარმომადგენლობითი ორგანიზაციის (DPO) სტატუსით 50 ორგანიზაცია.
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების გაეროს კომიტეტი მიიჩნევს, რომ შშმ პირთა ორგანიზაციების იურიდიულ სამართლებრივი ფორმა არის წევრობაზე
დაფუძნებული არასამეწარმეო (არასამთავრობო) იურიდიული პირი, რომლის წევრთა შემადგენლობის მინიმუმ ნახევარი წარმოადგენს შშმ პირს, ხოლო ორგანიზაციის
ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილების განხორციელებისას გააჩნიათ უპირატესი როლი. საქართველოში დღემდე არ არსებობს შშმ პირთა ორგანიზაციების სამართლებრივი დეფინიცია, ამ მიმართულებით არ განხორციელებულა კვლევა და შესაბამისად, ამოცანად რჩება, როგორც მათი რიცხვი, ისე სხვა მახასიათებლები (გეოგრაფიული განთავსება, საქმიანობის სფერო და ა.შ.).
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ჩართულობის გაძლიერების მიზნით მიმაჩნია, რომ აუცილებელია შშმ პირთა ორგანიზაციების სამართლებრივი დეფინიცია, რათა შესაძლებელი გახდეს მათი იდენტიფიკაცია, ყოველივე კი უნდა განხორციელდეს კონვენციისა და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ საქართველოს კანონის შესაბამისად. ეს საჭიროა, რათა დაინტერესებულმა მხარემ შეძლოს განასხვავოს მსგავსი ორგანიზაციები საკითხზე მომუშავე დანარჩენი სუბიექტებისგან. ეს კი შეზღუდავს ტოკენიზმის26 აშკარად გამოკვეთილ ტენდენციებს და გაზრდის შშმ პირებისა და მათი ორგანიზაციების (DPს) კონვენციით გათვალისწინებული ჩართულობის შესაძლებლობებს.
საყურადღებოა, რომ ეროვნულ და ადგილობრივ (მუნიციპალურ) დონეებზე არსებული საკონსულტაციო საბჭოების დებულებათა (დღეისთვის მოქმედებს 1 ეროვნულ და 12
მუნიციპალურ დონეზე შექმნილი საბჭო) შესაბამისად მათ ფუნქციებში შედის, როგორც შშმ პირთა საკითხებზე პოლიტიკის ფორმირება, ასევე პროგრამების განხორციელების შეფასება და მონიტორინგი. ყოველივე კი წარმომადგენლობითი დისბალანსის პირობებში ქმნის ინტერესთა შეუთავსებლობის მნიშვნელოვან რისკებს.
საგულისხმოა, ასევე ის გარემოება, რომ არც ერთ დონეზე საბჭოს შემადგენლობაში არ არიან წარმოდგენილნი ანალიტიკური და სამოქალაქო მონიტორინგის საქმიანობის მქონე ა(ა)იპ-ები, ხოლო შშმ პირთა ორგანიზაციები, რომლებიც არ სარგებლობენ საბიუჯეტო დაფინანსებით, უმცირესობაში რჩებიან და ვერ ახდენენ გავლენას პროცესებზე.
თბილისის მუნიციპალიტეტის მერიის ინფორმაციით, 2015-2017 წლებში მერიამ 548 429.25 ლარით 30 საკითხზე მომუშავე ა(ა)იპ-ების მიერ მომზადებული, შშმ პირთა ინტეგრაციის ხელშეწყობაზე მიმართული 58 პროექტი დააფინანსა, რომელთაგან არც ერთი არ ითვალისწინებდა საკითხთან დაკავშირებულ კვლევით საქმიანობებს. საბჭოები, ასევე არ იყენებენ სოციალურ ქსელებს, რათა დაინტერესებულთათვის, მათ შორის შშმ პირებისთვის მისაწვდომი გახადონ საკუთარი საქმიანობის დღის წესრიგი, მიმდინარე პროცესები, მიღებული გადაწყვეტილებები. მიუხედავად საბჭოების დებულებით განსაზღვრული ფუნქციებისა, თბილისის მუნიციპალიტეტის მერიამ
დღემდე ვერ წარმოადგინა მონიტორინგის ანგარიში მიმდინარე პროგრამებზე.
ზემოაღნიშნული მეტყველებს იმაზე, რომ სახელმწიფო ვერ აცნობიერებს შშმ პირთა ჩართულობის მნიშვნელობას კონვენციის განხორციელების პროცესში. შესაბამისი სახელმწიფო სტრუქტურის წარმომადგენლები არ იცნობენ კონვენციას, გაეროს შშმ პირთა უფლებების კომიტეტის სახელმძღვანელო მასალებს, საქართველოს სახალხო დამცველის რეკომენდაციებს და არც შშმ პირთა ჩართულობის შესახებ გამოქვეყნებულ მასალებს
კონვენციის განხორციელების პროცესში შშმ პირთა ჩართულობის უკიდურესად დაბალ მაჩვენებელზე მეტყველებს, ასევე ის გარემოება, რომ კონვენციის რატიფიცირებიდან დღემდე სხვა ანალიტიკური და სამოქალაქო მონიტორინგის ა(ა)იპ-ებისგან განსხვავებით ფაქტობრივად, არცერთ DPO ორგანიზაციას არ აქვს გამოქვეყენებული კვლევები და მონიტორინგის ანგარიშები, ასევე მცირედი გამონაკლისის გარდა, არ წარმართავს ადვოკატირების კამპანიებს და არც რეგულარულ მედიაგანცხადებებს ავრცელებს. მრავლის მეტყველია, ასევე ის ფაქტი, რომ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს (რომელიც იმავდროულად წარმოადგენს კონვენციის განხორციელების ერთ-ერთ ძირითად მაკოორდინირებელ უწყებას) მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, კონვენციის რატიფიცირებიდან 2017 წლის აგვისტოს ჩათვლით, შშმ პირთა საკითხებთან დაკავშირებით სულ საჯარო ინფორმაცია გამოითხოვა 25-მა ა(ა)იპ-მა.
