მხატვრები, პოეტები, მეცნიერები, პოლიტიკური ლიდერები, რევოლუციონერები და საზოგადო მოღვაწეები, რომლებიც თავისი დროის ყველაზე პროგრესული შეხედულებებით გამოირჩეოდნენ და რომელთაც ქართული კულტურა დასავლური ცივილიზაციის განუყოფელ ნაწილად აქციეს.

მათ შესახებ მახსოვრობა ოფიციალურმა კულტურამ არ შემოინახა ან დაამახინჯა.

მკვლევრები ინფორმაციის მოსაპოვებლად საბჭოთა დროის არქივებში მუშაობდნენ, რომელთა დიდი ნაწილი, მათივე თქმით, „საბჭოთა იდეოლოგით გაჟღენთილი“, `პატრიარქალურად მიკერძოებული, დავარცხნილი“ და იმგვარად დაწერილია, რომ ოფიციალურ კულტურულ და პოლიტიკურ ღირებულებებთან კონფლიქტი არ გამოჩნდეს. 

“ცხადია, რომ დაწერილი კულტურის  ავტორთა დიდი ნაწილი მამაკაცია. ეს მამაკაცები და მათი დაწერილი კულტურა ცნობილი და ტირაჟირებულია,  მათი პრეზენტაცია, ხშირად, დიდი ინტენსივობით ხდება,“ _ ამბობს ფილოსოფოსი ლელა გაფრინდაშვილი, რომელმაც პროექტის ფარგლებში 10-მდე ბიოგრაფია შეადგინა და ზოგადად, XIX-XX საუკუნის მოღვაწე ქალების ისტორიების ერთ-ერთი პირველი მკვლევარია. “ბარბარე ჯორჯაძეს ვიცნობთ, როგორც სამზარეულოს წიგნის ავტორს, როცა ის ძალიან მნიშვნელოვანი საზოგადო მოღვაწე, დრამატურგი და პუბლიცისტი იყო. ეკატერინე გაბაშვილს ყველა იცნობს საბავშვო მწერლად და არა როგორც საზოგადო მოღვაწეს და კრიტიკულ ფემინისტს. იმავეს თქმა შეიძლება კატო მიქელაძეზე. ეს ქალი ძალიან რადიკალური ფემინისტური შეხედულებებით გამოირჩეოდა და უკიდურესად კრიტიკული მილიტანტი იყო _ მისი შეხედულებები არყევდა ქართული კულტურისთვის ძალიან ფუნდამენტურ ღირებულებებს. სწორედ ეს არის მიზეზი, თუ რატომ არ დაიმახსოვრეს ის.“

პროექტში მონაწილე მკვლევრები ისტორიაში ქალების იგნორირების მიზეზებზე საუბრისას ხაზს უსვამენ, რომ პატრიარქალური კულტურისთვის ქალების ღვაწლის დავიწყება დამახასიათებელია, თუმცა საქართველოს შემთხვევაში საქმე გვაქვს არა მხოლოდ პატრიარქალურ ღირებულებებთან, არამედ საბჭოთა ტოტალიტარულ რეჟიმთანაც. “ნებისმიერი ამ ქალის ისტორია რომ ავიღოთ და სრულად დავწეროთ,  მივიღებთ ბოლშევიზმის ისტორიას საქართველოში,“ _ ამბობს ლელა გაფრინდაშვილი.

პროექტის კიდევ ერთი მკვლევარი, ფილოსოფოსი თათა ცოფურაშვილი აღნიშნავს, რომ XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე მოღვაწე ქალების განდევნა ისტორიიდან საბჭოთა რეჟიმის ინტერესებში იყო, რაკი ეს ქალები სტალინური დიქტატურისთვის მიუღებელი, თავისუფალი კულტურულ-პოლიტიკური სივრცის შექმნას ემსახურებოდნენ: „საბჭოთა კავშირმა, როგორც იზოლაციონალისტურ-ტოტალიტარისტულმა საზოგადოებამ წაშალა ის კვალი, რაც ქართულ საზოგადოებას დასავლურ ცივილიზაციასთან აკავშირებდა.“

თათა ცოფურაშვილი ხაზს ბოლშევიკური დიქტატურისა და პატრიარქალური იერარქიის სინთეზს უსვამს. “გასაბჭოების შემდეგ საზოგადოებაში იერარქია სინამდვილეში არ გამქრალა. უბრალოდ, არსებული ელიტა პარტიულმა ნომენკლატურამ ჩაანაცვლა. არც პატრიარქალური ღირებულებები შეცვლილა: მართალია, გასაბჭოების პირველ წლებში სხვა სიტუაცია იყო, ოჯახის ფენომენის აქტიური გადააზრება მიმდინარეობდა და თავისუფალი სიყვარულის იდეაზე მსჯელობდნენ და ა.შ., მაგრამ 30-იანი წლებიდან, მმართველობაში სტალინის მოსვლის შემდეგ, ეს პერსპექტივა რადიკალურად შეიცვალა და მთელ სივრცეს პატრიარქალური კულტი იპყრობს”, _ ამბობს ცოფურაშვილი.  მისი თქმით, სწორედ ამ პერიოდიდან იწყება ქალის სექსუალობის მარგინალიზებაც და ყალიბდება ქართველი ქალის ახალი სახე _ ფალიკური დედა, რომელიც დაცლილია ყოველგვარი სექსუალობისგან. ეს სახე დღემდე რჩება ჩვენ კულტურასა და აზროვნებაში არსებულ მოდელად.

კულტურის მოღვაწეების შემოქმედებაც რადიკალურად სწორედ ამ პერიოდიდან, გასაბჭოებიდან რამდენიმე წელში იცვლება. ამის მაგალითია მარიჯანის ფსევდონიმით ცნობილი პოეტი მარიამ ტყემალაძე. მან საკუთარი ლექსების პირველი კრებული 1916 წელს გამოსცა. მარიჯანის პირველი კრებული თამამი და ეროტიზმით აღსავსეა. 20-იანი წლების ბოლოს კი მან საბავშვო ლიტერატურის ჟანრში გადაინაცვლა და საბჭოთა ლიტერატურამ ღირებულად მისი შემოქმედების მხოლოდ ეს ნაწილი აღიარა.  “ადრინდელ ლექსებში მარიჯანი ძალიან ღიად წერს საკუთარ სხეულზე, შეგრძნებებზე, ექსპერიმენტატორობს, და მერე უცებ  რიგითი საბავშვო მწერალი ხდება. უკვე 60-იან  წლებში დაწერილ ლექსებს ვკითხულობ და ვხვდები, რომ კარგად არ არის ეს ქალი, სხვა რაღაცის გაკეთებაც უნდა, მაგრამ ამ სურვილს დევნის... იგივე შთაბეჭდილებას ტოვებს ელენე ახვლედიანიც. რასაც 20-იან წლებში ხატავდა სულ სხვაა და ძალიან განსხვავდება იმისგან, რასაც შემდეგ ხატავდა. სხვა საზოგადოებაში რომ ეცხოვრათ, ამ ქალების შემოქმედება შემდეგ წლებში ალბათ სულ სხვანაირი იქნებოდა, მაგრამ ფიზიკური გადარჩენისთვის მათ მოუწიათ კონფორმისტები გამხდარიყვნენ.“ _ ამბობს მარიჯანისა და ელენე ახვლედიანის ბიოგრაფიების ავტორი, თამთა მელაშვილი.

მანვე შეადგინა ელენე დარიანის სახელით ცნობილი ელენე ბაქრაძის ბიოგრაფიაც. საარქივო მასალებზე დაყრდნობით, მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ სწორედ ელენა ბაქრაძეა `დარიანული“ ციკლის სახელით გამოცემული 14-მდე ლექსის ავტორი,  რომელიც პაოლო იაშვილის თვითმკვლელობის შემდეგ პაოლოს ლექსების კრებულში დაიბეჭდა.

ელენე ბაქრაძის ფოტო, რომელიც  ზურაბ ალხანიშვილმა მის საოჯახო არქივში აღმოაჩინა და მთელი პროექტის სავიზიტო ბარათად იქცა, ძალიან განსხვავდება მკითხველისთვის აქამდე ცნობილი ელენე დარიანის სახისგან. პლაჟზე მდგარ უსაზღვროდ ლაღ ახალგაზრდა ქალს, ხელები მოკლე, ფართო შარვლის ჯიბეში ჩაუწყვია და სიგარეტითა და თამამი ღიმილით კამერის წინაშე პოზირებს. ამ დრომდე ელენე დარიანის გამოსასახად ხშირად იყენებდნენ ნახატს, სად აღბეჭდილი თვალდახრილი და სევდიანი ქალიც შეიძლება პოეტის მუზა ყოფილიყო, მაგრამ  არა თამამი ეროტიკული ლექსების ავტორი. ნამდვილი ელენე დარიანის ფოტოს კი ამ ნახატს ვერაფრით მიამსგავსებთ.

პროექტში განსაკუთრებით საინტერესოა ხუთი პოლიტიკოსი  ქალის ისტორია, რომლებიც სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წევრები და საქართველოს პირველი რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების დეპუტატები იყვნენ. ეს ქალები წლების განმავლობაში მუშაობდნენ პედაგოგებად, ექიმებად, ეწეოდნენ სოციალისტური იდეების აგიტაციას, საქართველოში ჩამოჰქონდათ აკრძალული ლიტერატურა. ამ საქმიანობის გამო ისინი არაერთხელ დააპატიმრეს. სოციალ-დემოკრატიულ პარტიაში განხეთქილების შემდეგ ყველა მათგანი, როგორც საკუთარ თავს უწოდებდნენ, “მეუმცირესეები“ ანუ “მენშევიკები“ იყვნენ.

ელეონორა-ტერ ფარსეგოვა იმ ჯგუფის წევრი იყო, რომელმაც 1906 წელს სოხუმი აიღო. `ამ ჯგუფმა სახელისუფლებო სტრუქტურების პარალიზება გამოიწვია, ქალაქი დაიკავა და რამდენიმე კვირის განმავლობაში ინარჩუნებდნენ მმართველობას. როგორც სასამართლოს დოკუმენტაციიდან ჩანს, ელეონორას, რომელიც  პედაგოგად მუშაობდა ერთ-ერთ სასწავლებელში, ბრალდებოდა, რომ ის ორგანიზებას უწევდა მოსწავლეთა გაფიცვებს, ასწავლიდა მათ რევოლუციურ სიმღერებს, როგორიცაა მარსელიეზა, რომ სულ წითელი დროშით მიუძღვოდა ხალხის ტალღას,“ _ ყვება მკვლევარი ირაკლი ხვადაგიანი. 

საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, 1921 წლიდან, ეს ქალები იატაკქვეშეტში აღმოჩდნენ და ისე აგრძელებდნენ არალეგალურ საქმიანობას. ახლა უკვე საბჭოთა მთავრობის მხრიდან გახდნენ დაპატიმრებებისა და გადასახლებების მსხვერპლი. ერთ-ერთი მათგანი, ანა სოლოღაშვილი კი 1937 წელს დახვრიტეს.

ლელა გაფრინდაშვილს მიაჩნია, რომ ამ პერიოდში ადამიანების ინდივიდუალური  ისტორიების შესწავლა საუკეთესო მეთოდია საბჭოთა რეჟიმის ფენომენის შესასწავლად. ტოტალიტარული რეჟიმის შესახებ ამგვარად მოპოვებული ცოდნა კი საზოგადოებას მსგავსი ფენომენების თავიდან არიდებაში უნდა დაეხმაროს. `მხოლოდ ასე მივიღებთ არსებით პასუხებს, თუ რა იყო ბოლშევიზმი, საბჭოთა კავშირი, რეჟიმი... ამ გამოცდილების გაუაზრებლობა ტოვებს შესაძლებლობას ანალოგიური რეჟიმების ჩამოყალიბებისთვის ჩვენ თანამედროვეობაშიც. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ რომ ამ ტიპის კვლევები და მათზე დაფუძნებული ძლიერი მოძრაობები დაწყებულიყო, სააკაშვილის რეჟიმი ვეღარ ჩამოყალიბდებოდა. ამიტომ ეს გამოცდილება  გასააზრებელია, რომ მომავალში მაინც უფრო ფხიზლად ვიყოთ და ამ ტიპის მაგალითებზე დაყრდნობით შეგვეძლოს ახალ გამოწვევებზე რეაგირება“ _ მიიჩნევს ფილოსოფოსი.

პროექტის ხელმძღვანელის, ჰაინრიხ ბიოლის გენდერის პროგრამის კოორდინატორის, ხათუნა სამნიძის აზრით, საზოგადოების მხრიდან თავსმოხვეული გენდერული როლები, საიდან თავის დაღწევასაც ვერც ქალები და ვერც მამაკაცები ვერ ახერხებენ, დღემდე ძალიან პრობლემატურია და ადამიანების ცხოვრება მათ გამო ხშირად  გაუსაძლისი ხდება. „ამ მდგომარეობიდან   გამოსავალი, პირველ რიგში, განათლებაა. თუნდაც მსგავსი ტიპის ბუკლეტების და ისტორიების გავრცელება, რომლებიც ადამიანებს ატყობინებენ, როგორ შეიქმნა ის რეალობა, სადაც მათ უწევთ ცხოვრება. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ახალგაზრდებმა იცოდნენ ამის შესახებ და დაინახონ ალტერნატივის შესაძლებლობა“, _ ამბობს ხათუნა სამნიძე.