მთავარეპისკოპოს მალხაზ სონღულაშვილის თვალსაზრისი
ალბათ, კარგა ხანი დაგვჭირდება, ვიდრე სრულად გავიაზრებთ იმას, რაც 17 მაისს მოხდა თბილისში. მაგრამ ვფიქრობ, ახლავე შეიძლება დავიწყოთ იმ მოვლენის სახელდახელო ანალიზი.
ბოლო 12 თვის განმავლობაში ორი რამ იყო, რამაც საოცარი თავზარი დასცა ჩვენს საზოგადოებას: ერთი იყო ყოვლად ამაზრზენი „ციხის კადრები“ და მეორე 17 მაისის უპრეცედენტო ძალადობა ღმერთის სახელით.
ამ ჩემს პატარა ოპუსს სათაურად ჰქვია „ქრისტიანობის კრიზისი“ და არა მართლმადიდებლობის კრიზისი საქართველოში. ამას იმიტომ კი არ ვაკეთებ, რომ შესაძლო რისხვა ავირიდო დომინანტი რელიგიისაგან, არამედ იმიტომ, რომ არამართლმადიდებელი ქრისტიანები არაფრით უკეთესები არა ვართ მართლმადიდებლებისაგან. ხშირად, როცა არამართლმადიდებელი ქრისტიანების სიბნელის ამბავი გამიგია, მითქვამს, კიდევ კარგი ესენი არ არიან-მეთქი უმრავლესობაში. არ მინდა, ამაზე სიტყვა გამიგრძელდეს. მოდით, აქ მოკლედ შევთანხმდეთ: სიბნელეზე საავტორო უფლება არავისა აქვს. სიბნელეს შეიძლება ყველგან წავაწყდეთ: ბაპტისტებში, კათოლიკეებში, ლუთერელებში, სომხური სამოციქულო ეკლესიის წარმომადგენლებში ათეისტებში და სხვებში.
ყველა რელიგიას, გვინდა ეს ჩვენ თუ არა, თავისი პოლიტიკური განზომილება აქვს. რაც უფრო მრავალრიცხოვანია რელიგია, მით უფრო მეტია მისი თვით-პოლიტიზირების საცდური. რელიგიის მესვეურების ერთ-ერთი მთავარი დანიშნულებაა გაუძლონ საცდურს და პოლიტიკურ ამბიციებზე არ გაცვალონ თავიანთი სარწმუნოება, იქნება ეს ქრისტიანობა, ისლამი თუ ნებისმიერი სხვა რამ. პოლიტიკური მართლმადიდებლობა ისეთივე საშიშ მოვლენას წარმოადგენს, როგორც პოლიტიკური ისლამი, პოლიტიკური კათოლიკობა ანდა პოლიტიკური პროტესტანტიზმი.
ხშირად სოციოლოგებს, ისტორიკოსებს და ანთროპოლოგებს უჭირთ განასხვავონ ერთმანეთისაგან „პოლიტიკური რელიგია“ და „რელიგიური რელიგია“. ეს ტავტოლოგიას კი ჰგავს, მაგრამ ვეცდები განვმარტო ამაში რას ვგულისხმობ.
წელს ქრისტიანული სამყარო აღნიშნავს მილანის ედიქტის გამოცემის 1700 წლის იუბილეს. 313 წელს რომის იმპერატორმა კონსტანტინემ გამოსცა ქრისტიანობის შემწყნარებლობის ედიქტი, რომელიც ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი იყო ქრისტიანობის პოლიტიზირების გზაზე. მალე ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა და საეკლესიო საკითხებზე მსჯელობა იმპერიის პოლიტიკური ცხოვრების ნაწილი გახდა. 325 წელს იმპერატორმა, რომელიც ჯერ ქრისტიანად არც იყო მონათლული, არა მარტო მოიწვია პირველი მსოფლიო საეკლესიო კრება ნიკეაში, არამედ მისი თავმჯდომარეობაც თავად გასწია.
313 წლამდე რომის იმპერიაში პოლიტიკურად ძლიერი რელიგია იყო რომაული სარწმუნოება. რელიგიურად ანუ სულიერად ეს სარწმუნოება სუსტი იყო. ქრისტიანობა ამ დრომდე პოლიტიკურად სუსტი იყო, ხოლო რელიგიურად - ძლიერი. მისი ძლიერების საფუძველი ის იყო რომ ამ თემის წარმომადგენლებს ერთმანეთი უყვარდათ და ქონდათ საერთო ხედვა. როგორც ტერტულიანე გადმოგცემს, ქრისტიანობა ისე სწრაფად იკიდებდა ფეხს მთელი რომის იმპერიაში, რომ ხელისუფლება საფიქრალს მიეცა. მიუგზავნეს ჯაშუშები ქრისტიანებს და მათგან ასეთი რამ შეიტყვეს. “ქრისტიანები ძალიან უცნაური ხალხია,” _ იტყობინებოდნენ ჯაშუშები, _ “სალოცავად ცარიელ დარბაზში იკრიბებიან. ხატი არაფრისა აქვთ. ისინი ლაპარაკობენ ვიღაც იესოზე, რომელიც არსადა ჩანს და რომლის დაბრუნებასაც, ეტყობა, დღე-დღეზე ელოდებიან. გაგიკვირდებათ, როგორ უყვართ მათ იესო და როგორ უყვართ ერთმანეთი.”
წარმოვიდგინოთ, რომ ერთ მშვენიერ დღეს, ქრისტიანობისადმი მტრულად განწყობილი მთავრობა მოვიდეს ჩვენთან ხელისუფლების სათავეში და ასევე დაზვეროს ქრისტიანული ეკლესიები, დავიჯეროთ მათი დაკვირვებაც ასეთივე იქნება? არა მგონია, მათ რეპორტებში ასეთი რამ დაიწეროს: „ამ ხალხს უყვარს ერთმანეთი, უყვარს მოყვასი, უყვარს მტერი და თანაგრძნობას უცხადებს ყველას, ვინც ეთნიკურად, რელიგიურად, რასობრივად და სექსუალური ორიენტაციის მხრივ განსხვავებულია მათგან. ისინი გადაგებული არიან ღარიბებზე, გაჭირვებულებზე და დავრდომილებზე“. თუ რა შეიძლება ეწეროს ასეთ რეპორტში, ამაზე ვარაუდი თქვენთვის მომინდვია, ძვირფასო მკითხველო.
სამწუხაროდ ჩვენი ქრისტიანობა შორსა დგას ქრისტესა და ადამიანის სიყვარულისაგან. სიყვარული პირველ რიგში ადამიანის ისეთად მიღებას გულისხმობს, როგორიც ის არის. ჩვენ გვიჭირს მივიღოთ განსხვავებული ადამიანი, გვიჭირს მივიღოთ განსხვავებულობა ზოგადად. შეიძლება ეს იმიტომ მოგვდის, რომ როგორც ადამიანებს, რომლებიც შექმნილები ვართ იმისათვის რომ სხვა გვიყვარდეს და იმისათვის რომ სხვას ვუყვარდეთ, არა გვაქვს საკმარისი ცოდნა, წვრთნა და სურვილი სიყვარულის სწორად აღსასრულებლად. არადა როგორც თავის დროზე ვუდი ამბობდა, “ადამიანის გული სიყვარულის გარეშე იგივეა, რაც წალკოტი ყვავილების გარეშე”. სიყვარულის არ გაღებით და არ მიღებით ჩვენ უარს ვამბობთ გამოვცადოთ ის, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია ცხოვრებაში. აფსუსია, ადამიანმა უსიყვარულოდ გალიო ცხოვრება.
სიყვარული იყო ქრისტიანების ძალა ადრინდელ ქრისტიანობაში, როცა ქრისტიანობა პოლიტიზირებული არ იყო. რელიგიის პოლიტიზირება სულიერ ძალას ართმევს რელიგიას და მის ნაცვლად პოლიტიკურ ძალაუფლებას აჩეჩებს ხელში. გამოდის, რომ რელიგიის პოლიტიკური სისუსტე, მისი სულიერი ძლიერების საწინდარია.
ყოფილ საბჭოთა კავშირში პოლიტიკურად ყველა რელიგია სუსტი იყო. ხოლო რელიგიურად ანუ სულიერად - ძლიერი. პოლიტიკურად კომუნისტური იდეოლოგია ძლიერი იყო, იდეოლოგიურად - სუსტი.
რელიგიას საბჭოეთში უპირისპირდებოდა სახელმწიფო იდეოლოგია - „არარელიგიურობა“, სახელმწიფო აპარატი მისი პოლიციითა და უშიშროებით. მაგრამ მიუხედავად ამისა რელიგია არა მარტო გადარჩა, არამედ განვითარდა კიდეც. შორს რომ არ წავიდე, ჩვენი ეკლესიის წინამძღოლი, ილია კანდელაკი (1899-1927), მხეცურად მოკლეს ბოლშევიკებმა კახეთში, სოფელ კისისხევის რკინიგზის სადგურთან. მოგვიანებით რეპრესიებში მოყვნენ ეკლესიის სხვა წინამძღოლებიც. ბოლშევიკების ვარაუდით თუ ეკლესიას მოაშორებდნენ წინამძღოლს და სხვა ღვთისმსახურებს ციმბირის გზას გაუყენებდნენ, ეს პაწაწინა ეკლესია უკვალოდ გადაშენდებოდა. ვარაუდი არ გამართლდა. უბრალო მორწმუნე ქალების ბეჯითობამ (ამ ქალებს შორის იყო ბებიაჩემიც, მელანია კანდელაკი, რომელმაც მთელი თავისი ცხოვრება სახარების ქადაგებას შეალია), და მათმა გაუტეხლობამ ეკლესია გადაარჩინა ყველა ქარტეხილს, რაც კი მას 75 წლის მანძილზე დაატეხა საბჭოთა ხელისუფლებამ. რაღა თქმა უნდა, იმ დროის ეკლესიის ისტორია სავსეა სახელმწიფოსთან და უშიშროებასთან კოლაბორაციის გულისამრევი ეპიზოდებით. მაგრამ ყველა ეკლესიაში და ყველა რელიგიაში იყო ხალხი, ვისაც გულწრფელად სწამდა ღმერთი და მზად იყო რწმენის გამო სიცოცხლე გაეწირა. 90-იანი წლების დამდეგს ერთი ყოფილი საბჭოური ბანაკის ტერიტორიაზე აღმოაჩინეს დახვრეტილების საფლავი. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ ამ ერთ საფლავში გვერდი-გვერდ ესვენა ბაპტისტი პასტორის, მართლმადიდებელი მღვდლების და რომის კათოლიკე მთავარეპისკოპოსის გვამები. ყველანი რწმენის მოწამეები იყვნენ.
გულწრფელი მორწმუნეების გაუტეხლობის გამო იყო, რომ 90-იანი წლების დამდეგს, კარგა ხნის სნეულების შემდეგ საბჭოურმა „არარელიგიურობამ“ ფეხები გაფშიკა. ის ადგილი, რომელიც მას ეკავა, დიდი ხალისით ჩაანაცვლეს რელიგიებმა: რუსეთში, საქართველოში, სომხეთში და სხვაგან ქრისტიანულმა რელიგიებმა, ხოლო აზერბაიჯანში და ცენტრალური აზიის ქვეყნებში ისლამმა, მის შიიტურ და სუნიტურ გამოვლინებაში. ამგვარად, რელიგიებმა შეიძინეს ის, რაც მათ აქამდე არ ჰქონდათ - პოლიტიკური განზომილება. შედეგად მივიღეთ პოლიტიკური მართლმადიდებლობა, პოლიტიკური შიიზმი, პოლიტიკური პროტესტანტობა, პოლიტიკური კათოლიკობა.
ოღონდ ყოველივე ეს სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა დოზით განხორციელდა. იმ ქვეყნებში, სადაც სახელმწიფოებრიობის იდეა ძლიერი იყო, რელიგიამ უფრო მოკრძალებული პოლიტიკური ძალა შეიძინა ვიდრე იმ ქვეყნებში, სადაც სახელმწიფოებრიობის იდეა ბევრად უფრო სუსტი იყო. ერთ-ერთი ასეთი ქვეყანა იყო საქართველოც, ჩვენში ამ დროს უკვე კარგა ხნის დავიწყებული იყო სახელმწიფოებრიობის განცდა.
აქ არ მინდა, ისეთი შთაბეჭდილება შეიქმნას, თითქოს მე რელიგიის კვაიეტისტურ დამოკიდებულებას ვუწევდე პროპაგანდას. ცხადია არა. მე იმას არ ვამბობ, რომ რელიგიის საზრუნავი მხოლოდ წირვა-ლოცვა უნდა იყოს და სხვა არაფერი. წირვა-ლოცვა რელიგიური ადამიანის სულიერი ცხოვრების კერას წარმოადგენს, სადაც იგი სულიერად საზრდოობს, შთაგონების წყაროს ეწაფება და უსამართლობასთან ჭიდილში მიღებულ ემოციურ ჭრილობებს იშუშებს. მაგრამ რელიგიის მთავარი საზრუნავი ადამიანზე მზრუნველობაა. ვილიამ ტემპლი, მეოცე საუკუნის თვალსაჩინო თეოლოგი ამბობდა, რომ „ეკლესია ისეთი ინსტიტუციაა ამ დედამიწაზე, რომელიც არსებობს არა მათთვის, ვინც მის წიაღშია, არამედ მათთვის ვინც მის წიაღს მიღმაა“. ამაში ტემპლი იმას გულისხმობდა, რომ ეკლესია, პირველ რიგში, უნდა ემსახურებოდეს იმ ადამიანებს, ვისაც დახმარება, თანადგომა და გამოსარჩლება ჭირდება. მან უნდა იზრუნოს და ითანამშრომლოს არა მარტო რელიგიურ ადამიანებთან, არამედ არარელიგიურებთანაც. ერთი ჩემი მეგობარი გულწრფელად ფიქრობს, რომ ყველა ეკლესიაში საჭიროა ერთი კარგი ათეისტის ყოლა იმისთვის, რომ ეკლესიამ თავის მოწოდებას არ უღალატოს და ქრისტეს ერთგული დარჩეს. მგონი ამაში არის აზრი. ყველა ეკლესიას და რელიგიას ჰაერივით სჭირდება საღი და გულწრფელი კრიტიკა იმისათვის, რომ ის რელიგიური სიბნელის ჭაობში არ აღმოჩნდეს.
ჩემი აზრით, რელიგიამ სახელმწიფოსთან და სახელმწიფო პოლიტიკასთან მიმართებაში უნდა დაიჭიროს კრიტიკული სოლიდარობის კურსი. მან უნდა მოიწონოს ის, რასაც ხელისუფლება აკეთებს ადამიანის საკეთილდღეოდ და უნდა გააკრიტიკოს ხელისუფლება უსამართლობისათვის და იმისათვის, რაც ადამიანის ღირსებას ხელყოფს. მეოცე საუკუნემ დაგვანახ,ა რას ნიშნავს რელიგიური მეთაურების მიერ გამოჩენილი „კრიტიკული სოლიდარობა“. გერმანიაში ნაცისტური რეჟიმის დროს, სახელმწიფოს კრიჭაში ჩაუდგა გერმანელი ქრისტიანების ის ჯგუფი, რომელიც „აღმსარებელი ეკლესიის“ სახელით არიან ცნობილი. მისი ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელი და მოწამე იყო ლუთერელი პასტორი დიტრიხ ბონჰოფერი. ანდა შეერთებულ შტატებში რასობრივი უთანასწორობისათვის ბრძოლაში თავისი წვლილი შეიტანეს ყველა რელიგიის თვალსაჩინო წარმომადგენლებმა. მათ შორის იყო ამ მოძრაობის სიმბოლოდ ქცეული მარტინ ლუთერ კინგი, ბაპტისტი პასტორი, რომელმაც ასევე მოწამეობრივად დაასრულა თავისი სიცოცხლე. ადამიანის ღირსების დაცვისა და ხელისუფლებასთან დაპირისპირებამ შეიწირა ოსკარ რომერო, რომის კათოლიკე ეპისკოპოსი ლათინურ ამერიკაში. ასვე უფრო ადრე ხელისუფლების კრიტიკის გამო იდევნებოდნენ კონსტანტინეპოლის პატრიარქები ბიზანტიის იმპერაში. ჩვენს დროში ასევე ერაყში ომის წინააღმდეგ გამოვიდნენ ქრისტიანული ეკლესიების წინამძღოლები და მათ შორის კენტერბერიის მთავარეპისკოპოსი როუენ ვილიამსი, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ინგლისის „დამკვიდრებული ეკლესიის“(Established Church) რეალური მეთაურია (ეკლესიის ფორმალური მეთაურია დედოფალი ელისაბედ II).
აქ ლგბტ თემის წარმომადგენლები რა შუაში არიანო, მკითხავთ, ალბათ. შუაში კი არა თავში არიან. ამ თემის წარმომადგენლების უფლებათა დაცვის აქციამ 17 მაისს ფარდა ახადა იმ რელიგიურ რეალობას, რომელშიც საქართველო აღმოჩნდა 90-ანი წლების შემდეგ. ქვეყანში მართლმადიდებელი ქრისტიანობა პოლიტიკურ ძალად იქცა და მანამდე წარმოუდგენელი ძალაუფლება და გავლენა მოიპოვა. ამას შეეწირა ხელისუფლებასთან მიმართებაში კრიტიკული სოლიდარობის განცდა. იმის მაგივრად რომ ეს უზარმაზარი ძალაუფლება მიმართული ყოფილიყო ქვეყანაში სამოქალაქო საზოგადობის გასამყარებლად, დემოკრატიული პრინციპების დასამკვიდრებლად, დასავლეთის ცივილიზაციასთან მჭიდრო კულტურული და სულიერი ურთიერთობის დასამყარებლად, დაჩაგრული და დაუცველი ადამიანის გამოსასარჩლებლად, იგი ძირითად ეკლესიის ინსტიტუციურ გაძლიერებას მოხმარდა. სამწუხაროდ ისეთი შთაბეჭდილებაც კი შეიქმნა, რომ ქრისტიანობა და დემოკრატია ერთმანეთთან შეუთავსებელია, თითქოს ადამიანის უფლებების დაცვაზე ზრუნვა მხოლოდ არსამთავრობო ორგანიზაციების საქმეა და არა ეკლესიისა, თითქოს ეკლესიებისა და რელიგიების თანამშრომლობა ადამიანის საკეთილდღეოდ მიუღებელია და რელიგიურად გაუმართლებელი, თითქოს...თითქოს...თითქოს.
ყველა ხელისუფლებამ საკმარისი საკმეველი უკმია პოლიტიკურ ქრისტიანობას საქართველოში. ირონია ის არის, რომ ვინც ყველაზე გულგრილები იყვნენ რელიგიის მიმართ, ისინი უფრო მეტ ბეჯითობასა და კომკავშირულ ენთუზიაზმს იჩენდნენ კმევაში. პოლიტიკური რელიგია ჩვენში თანდათან სუქდებოდა და ძალას იკრებდა.
17 მაისამდე, საქმეში ჩაუხედავი ადამიანისთვის, საქართველოში ქრისტიანობა ყვაოდა, აღმავლობის გზას ადგა და სადაცაა უნდა „გაბრწყინებულიყო“. 17 მაისმა კი ის დაგვანახა, რომ საქართველოში რელიგიური ქრისტიანობა კი არ ადგა აღორძინებისა და აყვავების გზას, არამედ პოლიტიკური ქრისტიანობა. საქართველოში ამ ბოლო 20 წლის განმავლობაში გაცილებით მეტი ეკლესია და ქრისტიანული დაწესებულება აშენდა, ვიდრე საუკუნეების განმავლობაში. ყველა ფეხის ნაბიჯის გადადგმაზე შენდება ეკლესია, მონასტერი, საკათედრო ტაძარი, სალოცავი, ეკვდერი. გარდა ამისა საქართველოში მართლაც ვერ ნახავ მალე მთას და გორაკს, რომელზეც თავმომწონედ ჯვრები არ იყოს აღმართული, ეკლესიამ ამ ხნის მანძილზე ხელში ჩაიგდო მიწები, ტყეები, ქარხნები, დაწესებულებები, სკოლები, საავადმყოფოები, საბავშვო ბაღები...ის მართლა ყბადაღებული 25 მილიონი და ჯიპები მხოლოდ ზღვაში წვეთია.
შეიძლება კაცმა თქვას, შენთვის ჯიპები რომ ეჩუქებინათ და ბიუჯეტიდან ფული მოექივლებინათ, ასე აღარ ილაპარაკებდიო. არ ვიცი, მსგავსი საჩუქრების მიღებს შემთხვევაში მოვიკვნეტდი თუ არა ენას, მაგრამ ახლა ასეთ ჭკუაზე ვარ და რა ჭჯუაზეცა ვარ იმ ჭჯუაზე ვლაპარაკობ. უფრო სწორად, ვწერ.
თუ ვინმეს ჰგონია, რომ პოლიტიკური გავლენა ქრისტიანობის სიძლიერეზე მეტყველებს, ძალიან მწარედა სცდება. პოლიტიკური ქრისტიანობის სიძლიერეს არანაირი საერთო არა აქვს ქრისტიანობის სულიერ სიძლიერესთან.
სულიერი ქრისტიანობის საზომი სხვაა და პოლიტიკური ქრისტიანობის საზომი სხვა. ქრისტე იქ არის ყოველთვის, სადაც სუსტი და დამცირებულია, სადაც ღარიბი და უპოვარია, სადაც დაჩაგრულია. ქრისტე მჩაგვრელების მხარეზე არასდროს ყოფილა და არასდროს იქნება. იმ ყვითელ ავტობუსში, რომელსაც გავეშებული ბრბო მისდევდა ღმერთის სახელით, ქრისტე იჯდა. ის ტაბურეტკიანი მღვდელთმსახურიც ქრისტეს მისდევდა საცემლად. ის ბრბოც ქრისტეს მისდევდა მოსაკლავად. კი მაგრამ რატომ?
სიბნელე
მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი რელიგიური დაწესებულებაა, საქართველოში რელიგიურმა სიბნელემ წალეკა ქვეყანა. ქრისტიანული განათლება მაინც და მაინც არც წინათ გადაგვდიოდა თავს. ეს რომ არა ან „ვეფხისტყაოსანს“ რა დაგვაწვევინებდა და ან სულხან-საბას რა გვათრევინებდა წვერით. სხვათა შორის, ერთმა ჩემმა მართლმადიდებელმა მეგობარმა, რომელიც კიევის საპატრიარქოს მღვდელმსახურია, ამასწინთ მითხრა, სანამ სამებაში შენც წვერებით არ გათრევენ, მანამდე ვერ მოხვალ ჭკუაზეო.
ძალიან საინტერსო ცნობები შემოგვინახეს უცხოელი მოგზაურობების დაკვირვებებმა რელიგიურ სიბნელეზე საქართველოში. ჟ. შარდენი ჯერ კიდევ XVII წერდა, რომ აღმოსავლელ და დასავლელ ქართველებს „დაუვიწყნიათ აზრი ქრისტიანობისა“ და „არ იციან და არ ასრულებენ არც ერთ მცნებას იესო ქრისტეს მიერ ნამოძღვრალსა“. სამაგიეროდ, ამავე ავტორის თქმით, „ქართველები დარწმუნებულები არიან, რომ რა ცოდვაც არ უნდა ჩაიდინონ, შეენდობათ თუ ეკლესიას ააშენებენ“. შარდენს ისიც შეუნიშნავს, რომ „ქართველები ძლიერ უცოდინარები არიან და ერთობ მცირედაც ზრუნავენ განვითარებაზე“ (ჟ. შარდენი, მოგზაურობა საქართველოში, 1672-1673, გამომცემლობა სახელგამი: თბილისი, 1935, გვ. 86,87, 97).
ისეა ეს დაწერილი, გეგონება ეს კაცი 350 წლის წინათ კი არა დღეს წერდაო. მოდით გამოვტყდეთ, ჩვენ დღესაც ძალიან ბუნდოვანი წარმოდგენა გვაქვს ქრისტიანობაზე. ჩვენ დღესაც გვგონია, რომ ეკლესიის აშენებით ღმერთის გულს მოვიგებთ (კიდევ კარგი, ღმერთის მოქრთამვა შეუძლებელია). დღესაც ვერ გაგვიგია, რომ ყველზე დიდი ქრისტიანობა გაჭირვებულ და დაჩაგრულ ადამიანებზე ზრუნვაა და არა საყდრების შენება. მალე თბილისში სკვერი და ბაღი არ დარჩება ეკლესიის შენობამ რომ არ დაიკავოს. ჩვენ დღესაც ალმაცერად ვუყურებთ განათლებას და თავს არ ვიკლავთ მის მისაღებად. ხოლო როცა რელიგიურ განათლებაზეა ლაპარაკი, აქ ჩვენ სახარებას, საღმრთო წერილსა და საღად მოაზროვნე თეოლოგებისა და ეკლესიის მამებს კი არ ვეტანებით, არამედ დაუჯერებელ, მითებს ზღაპრებსა და ფსიქიურად მოწყვლადი ჯანმრთელობის მქონე ადამიანების რელიგიურ ბოდვებს.
მართალია, ეს ჩემი ნაცოდვილარი წერილი ქრისტიანობის კრიზისს ეხება, მაგრამ წერილის მთავარ ადრესატად მაინც მართლმადიდებელი ეკლესია იკვეთება. ეს ალბათ გასაგებიც არის, ვისაც ბევრი მიეცემა, მას ბევრი მოეთხოვება, ასეთია სახარებისეული ლოგიკა.
თუ სიმართლეს თვალებში ჩავხედავთ, უნდა გამოვტყდეთ, რომ სახარბიელო მდგომარება არც სხვა ქრისტიანულ თემებში გვაქვს. თეოლოგიურად, სოციალურად და პოლიტიკურად უმცირესობის ეკლესიების უმეტესი ნაწილი კვლავ კონსერვატული აზროვნების მარწუხებში ვართ მოქცეული. ყველას გვაკლია სოლიდარობის განცდა იმ თემების მიმართ, რომელიც განაპირებული და დევნილები არიან. გარდა ამისა ჩვენ ვერ შევძელით, თუ ხათრის, თუ პოლიტიკური მოსაზრებებისა, თუ შიშის გამო, რომ ყოველთვის გულახდილები ვყოფილიყავით მართლმადიდებელ ეკლესიასთან და ყოველთვის პირში გვეთქვა მისი საჭეთმპყრობლისთვის ის, რასაც ვხედავდით მიუღებელს და რაზეც ზურგს უკან ვლაპარაკობდით. ამით ჩვენ ჩვენი წვლილი შევიტანეთ საქართველოში სასულიერო ცხოვრების დანაგვიანების საქმეში.
იმის გამო, რომ ქრისტიანული ეკლესიები ვერ ვახერხებთ გულახდილი თეოლოგიური დიალოგის წარმოებას სხვადასხვა სახის საშურ თემებზე, ამით ხელს ვუშლით ერთმანეთის თეოლოგიურ განვითარებას და ერთობისა და თანამშრომლობის სულისკვეთების შექმნას. უმცირესობისა და უმეტესობის ეკლესიებს დღემდე რომ მოგვეხერხებინა გულწრფელი თეოლოგიური დიალოგის გამართვა და პირში გვეთქვა ერთმანეთზე, რასაც ვფიქრობდით, ჩვენი ქვეყანა, ჩვენი ხალხი ამ დღეში არ ჩავარდებოდა. საქართველოში ადამიანს არ დავჩაგრავდით მუსლიმობის გამო და ლგბტ თემის წარმომადგენლებს მოსაკლავად არ გავეკიდებოდით. გვიან არც როდის არის. საჭიროა გავიაზროთ, სადა ვართ და რა გვჭირს. იმისათვის რომ იმკურნალო, კაცმა ჯერ უნდა გაიგო რა სენი გჭირს.
„განტევების ვაცი“ და ძალადობა
საწყენია, რომ მრავალსაუკუნოვანი ქრისტიანული ისტორიის მქონე ქვეყანა ჯერაც ვერ მიმხვდარა, რომ ძალადობა სრულებით მიუღებელია ქრისტიანობისთვის. საიდან ამდენი ზიზღი, სიძულვილი და ძალადობა იმ რელიგიაში, რომელიც სიყვარულის რელიგიად არის ცნობილი? ძალადობა ასევე მიუღებელია ყველა სხვა რელიგიისათვისაც. არ მეგულება დედამიწის ზურგზე თუნდაც ერთი საღად მოაზროვნე ქრისტიანი, მუსლიმი, იუდეველი ანდა თუნდაც ათეისტი, რომელიც გაამართლებს ძალადობას, გაამართლებს იმას, რაც ჩვენში მოხდა და ხდება. 17 მაისს თუ ლგბტ თემის წარმომადგენლების მიმართ იქნა გამოჩენილი ძალადობა, 31 მაისს ასეთივე ძალადობას ქონდა ადგილი მუსლიმური თემის წარმომადგენლების მიმართ აღმოსავლეთ საქართველოში. პირველად ჩვენი ქვეყნის უახლეს ისტორიაში სცემეს მუსლიმი სასულიერო პირი იმის გამო, რომ მას უნდოდა თავისი რელიგიური მოვალეობა შეესრულებინა - ელოცა თავის თანამორწმუნეებთან ერთად. 17 მაისსაც და 31 მაისშიც ჩვენში დაგუბებული ირაციონალური შიშის გადმონთხევას ჰქონდა ადგილი. თუმცა, მასშტაბებით და ორგანიზებული ძალადობის ხარისხით ეს ორი მოვლენა განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან.
მე მინდა 17 მაისის მოვლენისა და საერთოდ ჩვენში გამეფებული ფობიების გასაანალიზებლად მოვიშველიო რენე ჟირარი, ცნობილი ფრანგი სწავლული სოციალურ მეცნიერებათა ფილოსოფიის დარგში.
მისი დაკვირვებით, ყველა კონფლიქტის სათავე არის „მიმეტიკური სურვილი“. ყველა ჩვენი სურვილი სხვა ადამიანების სურვილის მიბაძვას წარმოადგენს. ჩვენ რაღაც გვინდა, იმიტომ რომ ეს რაღაც ვიღაცას სურს. სურვილის დაუკმაყოფილებლობა ბადებს აგრესიას და გზას უხსნის კონფლიქტსა და ძალადობას. ჟირარის აზრით, ადამიანურ კონფლიქტში გადამწყვეტ როლს თამაშობს “განტევების ვაცის მექანიზმი“. იმისათვის რომ „მიმეტიკური მეტოქეობა“ კონტროლის ფარგლებს არ გასცილებოდა კაცობრიობის განვითარების ადრინდელ ეტაპზე გაჩნდა მსხვერპლის შეწირვის მოთხოვნილება და საჭიროება. მსხვერპლი ადამიანს სჭირდება მასში დაუკმაყოფილებელი მიმეტიკური სურვილების მოსათოკად.
„განტევების ვაცის“ ანუ მსხვერპლის შეწირვის სურვილს რამდენიმე მახასიათებელი აქვს. პირველი, ეს სურვილი კრავს და აერთიანებს ხალხის მასას. აკი ვნახეთ როგორ იყო გაერთიანებული 17 მაისს სხვადასხვა თაობის, სხვადასხვა განათლებისა და სოციალური წარმომავლობის ხალხი, ერი და ბერი. მეორე - ის აერთიანებს მეტოქეებს. ჟირარი იხსენებს ერთ ფრაგმენტს ახალი აღთქმიდან, როცა იესოს, როგორც განტევების ვაცის მიმართ სიძულვილმა დაამეგობრა პილატე და ჰეროდე, რომელებიც მანამდე ერთმანეთის მეტოქეები იყვნენ. იგივე მოხდა 17 მაისს ლგბტ თემის როგორც განტევების ვაცისადმი სიძულვილმა გააერთიანა სხვადასხვა ეკლესიების წარმომადგენლები რომლებიც მანამდე ერთმანეთის მეტოქეებად მოიაზრებდნენ თავს. ჩვენ იმ დღეს გვერდი-გვერდ ვნახეთ გლდანის ეპარქიისა და საქართველოს საპატრიარქოს მიმდევრები, მიუხედავად იმისა, რომ მათ შორის მეტოქეობასა აქვს ადგილი. უფრო მეტსაც გეტყვით: იმ აღვირახსნილ მასაში მართლმადიდებლების გარდა იყვნენ სხვა ქრისტიანული ეკლესიების წარმომადგენლებიც. ეს საკუთარი თვალით ვნახე რუსთაველზე.
რა თქმა უნდა, ის რაც მოხდა პასუხისმგებლობისგან არ ათავისუფლებს იმ დომინანტ რელიგიას, რომლის მესვეურებიც მუდამ გვახსენებენ რომ ყველაზე მრავალრიცხოვანი, ყველაზე გავლენიანი და ყველაზე ავტორიტეტულები არიან, მაგრამ თუ ამისა თავად სჯერათ ეს დაუცველობის გრძნობა რატომ აწუხებთ მათ? რისა ეშინიათ? დაუცველობის გრძნობა არის ის, რაც აღვივებს ირაციონალურ შიშს უცხოსადმი და აქეზებს მას ეძიოს განტევების ვაცი ანუ მსხვერპლი, რომელზეც ჯავრს იყრის.
არ მეგულება დედამიწის ზურგზე რელიგია, რომისთვისაც ასე შეუთავსებელი იყოს განტევების ვაცის ძიების სურვილი, როგორც ქრისტიანობისთვის. ეს იმიტომ, რომ ქრისტიანული თეოლოგიის მიხედვით თავად იესო ქრისტე ხდება განტევების ვაცი, „ტარიგი ღვთისა“, რომელიც თავისი სიკვდილით აუქმებს მსხვერპლის საჭიროებას. იესო უკანასკნელი განტევების ვაცია. ის საბოლოოდ გმობს ძალადობის ყოველგვარ გამოვლინებას და თავს აიგივებს ძალადობის თითოეულ მსხვერპლთან.
სულიერი ქრისტიანობისთვის კარგა ხანია დასრულდა ძალადობისაკენ სწრაფვის გზა, რადგან ამ სწრაფვას თავად ქრისტემ დაუსვა წერტილი. რაც შეეხება პოლიტიკური ქრისტიანობას, მისთვის ძალადობა სრულებით მისაღებია.
სიბეცე და ფარისევლობა
განსხვავებული ადამიანის სიძულვილი და მის მიმართ ძალადობის გამოჩენა გაუმართლებელია არა მარტო რელიგიური, არამედ პოლიტიკური პერსპექტივიდანაც. ავიღოთ საქართველოს პოლიტიკური სიტუაცია.
ჩვენ ვართ ქვეყანა რომელსაც ჩამოგლეჯილი აქვს მისი ისტორიული მიწა-წყლის ნაწილი. ჩვენში პოლიტიკური რიტორიკის განუყრელი ნაწილია ტერიტორიების დაბრუნების საკითხი. სამწუხაროდ ჩვენ არ ვლაპარაკობთ იმ ხალხის დაბრუნებაზე, რომელიც ამ ტერიტორიებზე ცხოვრობს. ამას პოლიტიკაში სიბეცეს ეძახიან. ჩვენი პოლიტიკა ამ ხალხს გერებივით უყურებს. იმიტომ, რომ ისინი სხვები არიან. არ ლაპარაკობენ ჩვენ ენაზე და ტომობრივად ქართულ ეთნოსს არ განეკუთვნებიან.
სამწუხაროდ ის საღი აზრი, რომ განსხვავებულობა სიმდიდრეა და არა ნაკლი ნებისმიერი ქვეყნისათვის, ჩვენში ჯერ-ჯერობით ფეხს ვერ იკიდებს. აფხაზებთან და ოსებთან შერიგებაზე ლაპარაკი სერიოზულად არასდროს დამდგარა დღის წესრიგში. ბოდიში არასდროს გვითქვამს მათთვის იმ ძალადობისათვის, რომელიც ჩვენ ჩავიდინეთ მათ წინააღმდეგ. იმათ რომ ჩაიდინესო, მეტყვით და მართალიც იქნებით. მაგრამ მოდით ჩვენი ცოდვები ჩვენ ვაღიაროთ და სხვისი ცოდვების აღიარება სხვას მივანდოთ.
ჩვენ ჯერჯერობით ვერა და ვერ ვისწავლეთ მოწინააღმდეგის თვალით ჩვენი საქციელის დანახვა.
ძველი ბერძნული პოეზიის ნაწარმოებმა „ილიადამ“ შემოგვინახა საკუთარი თავის სხვისი თვალით დანახვის საოცარი ამბავი. აქილევსი კლავს უფლისწულ ჰექტორს და მის გვამს აქეთ-იქით დაათრევს. მოკლულის მამა, მეფე პრიამოსი ღამით შეიპარება აქილევსის ბანაკში, რათა გამარჯვებულისგან ნებისმიერი საზღაურის ფასად გამოითხოვოს შვილის ცხედარი. ბერძნებს მაშინ ასეთი წარმოდგენა ჰქონდათ, რომ თუ ცხედარი ჯეროვნად არ დაიკრძალებოდა, გარდაცვლილის სული მოსვენებას ვერ ეღირსებოდა. შვილმკვდარი მამა აქილევსს ევედრება: „გაიხსენე მამაშენი, შეხედე ჩემს უმწეო სახეს! ჩემს სახეში მამაშენის სახე დაინახე, იმასავით უმწეო და იმასავით ბებერი“.
ეს სიტყვები ალღობს აქილევსის გაყინულ გულს. ის ახლა სხვანაირად ხედავს რეალობას. ჰექტორის მამის ადგილას თავის მამას ხედავს და მისი ცხედრის ადგილას - საკუთარ ცხედარს. მას აღარ შეუძლია შვილმკვდარ მამას დაუკავოს შვილის ცხედარი, რაკი ერთხელ განსხვავებული პერსპექტივიდან შეხედა რეალობას.
წარმოვიდგინოთ თავი ოსებისა და აფხაზების ადგილას. რატომ უნდა გვინდოდეს იმ ქვეყანასთან და ხალხთან პოლიტიკური ერთობა, რომელიც თავის წიაღში არსებულ განსხვავებულობას ვერ იტანს. ის დევნის ქართველ მუსლიმებს, ქართველ კათოლიკეებს, ქართველ პროტესტანტებს. დევნის იმის გამო, რომ მართალია ქართველები არიან, მაგრამ არ არიან მართლმადიდებლები. ის დევნის ქართველ ლგბტ თემის წარმომადგენლებს იმის გამო, რომ ისინი ქართველები და მართლმადიდებლები კი არიან, მაგრამ ისეთი სექსუალური ორიენტაციისანი არ არიან, როგორიც უმეტესობას მოსწონს. (არადა ეს ხალხი ხომ ჩვენი შვილები, ჩვენი ახლობლები და ნათესავები არიან. ისინი ციდან ხომ არ ჩამოცვენილან?!) რატომ გვიჭირს განსხვავებულის მიღება?!
ნუ დავიწყებთ ახლა იმაზე ლაპარაკს, ისინი ავადმყოფები და ცოდვილები არიანო. ეს ასეც რომც იყოს, ავადმყოფს ტაბურეტკით უნდა გამოეკიდო? სად გინახავთ ექიმი საცემლად მისდევდეს ადამიანს, ბრმა ნაწლავის ოპერაცია რომ აქვს გასაკეთებელი! ანდა თუ ცოდვილები არიან, სად გაგონილა, რომ ცოდვილს ცემა-ტყეპა დაუწყოს ეკლესიის მსახურმა? ცოდვა, რომელიც იესოს ყველაზე მეტად ეჯავრებოდა იყო რელიგიური ფარისევლობა ანუ თვალთმაქცობა, რატომ ამ ცოდვის გამო არ დავდევთ ჩვენი მრევლის წევრებს და სასულიერო პირებს ტაბურეტკით ხელში?! ეს ცოდვა ხომ ყველაზე მეტად აღიზიანებდა იესოს?
სიტყვამ მოიტანა და მინდა ფარისევლობაზე შემოგთავაზოთ ჩემი დაკვირვება. ფარისევლობა ყველაზე ფართედ გავრცელებული ცოდვაა ჩვენს საზოგადოებაში.
90-ან წლების ბოლოდან მოკიდებული, როდესაც დიდი კამპანია მიმდინარეობდა რელიგიური უმცირესობების წინააღმდეგ საქართველოში, მაშინ მოძალადეები ითხოვდნენ, რომ უმცირესობები თვითმფრინავებში ჩაესხათ და გაეძევებინათ საქართველოდან. ახლა ვითარება შეიცვალა, ოღონდ არ ვიცი, ეს სასიკეთო ცვლილებაა თუ არა. ახლა უმცირესობების გაძევებას არ ითხოვენ. მთავარი მოთხოვნა მოძალადეებისა ის არის, რომ უმცირესობები უნდა იყვნენ ქვეყანაში, ოღონდ მათ უნდა მიჩქმალონ თავიანთი არსებობა. მაგალითად, ლგბტ თემის წარმომადგენლების მიმართ მოთხოვნაა, რომ თავიანთთვის რაც უნდა ის გააკეთონ, ოღონდ საზოგადოებაში არავინ გაიგოს, რომ ისინი არსებობენ. ასევე - კახეთში ჩასახლებულ აჭარელ მუსლიმებს ეუბნებიან თქვენთვის იმუსლიმეთ, ოღონდ სალოცავი არ აიშენოთ, პარასკევს ჯუმა-ლოცვაზე არავინ დაგინახოთ, რომ ლოცულობთო. მინარეთის ხსენებაზე ხომ სულ კრუნჩხვები ემართებათ, რადგან ამით თვალში საცემი გახდება განსხვავებულობის არსებობა ჩვენს საზოგადოებაში. როცა საქართველოში მოგზაურობ კაცი, არაერთგან წააწყდები ოფიციალურ მინიშნებებს ქუჩაში და ტრასაზე, თუ თბილისში, თუ სხვაგან, რომელიც გატყობინებს სად მდებარეობს მართლმადიდებლური ტაძარი, მონასტერი თუ სხვა დაწესებულება. მაგრამ ვერსად ნახავთ ასეთივე ოფიციალურ მინიშნებებს მეჩეთებზე და სხვა აღმსარებლობის ქრისტიანთა სალოცავებზე და ეკლესიებზე. მიზეზი, ვფიქრობ იგივეა, არ გვინდა ჩვენს წიაღში განსხვავებულობის აღიარება.
ჩვენ გვიჭირს რეალობას გავუსწოროთ თვალი და გვინდა წავაქეზოთ ადამიანი ითვალთმაქცოს: დამალოს ის, ვინც სინამდვილეშია და დაიბრალოს ის, რაც პოლიტიკურად კორექტულია ანდა ეკონომიურად მომგებიანი.
ჩვენ უკვე შევაჩვიეთ თავი თვალთმაქცობას: წინათ ვითომ კომუნისტები და ათეისტები ვიყავით, ახლა ვითომ ევროპელები ვართ, ვითომ დემოკრატები, ვითომ ქრისტიანები, ვითომ მოსიყვარულეები, ვითომ კაი-მეგობრულები, ვითომ კაცთმოყვარენი, ვითომ კაი-კაცები. ბალღებივით ვთამაშობთ „ვითომობანას“ და გვინდა ყველა შემოგვიერთდეს. თუ ვინმეს ეს თამაში არ უნდა, ან ჩვენგან განსხვავდება, და ის უნდა იყოს, ვინც სინამდვილეშია, მზადა ვართ ასეთი ადამიანი ადგილზე გავძიძგნოთ. 17 მაისს პოლიციას რომ არ ეყოჩაღა ის დაშინებული ადამიანები ბრბოსთვის არ გაერიდებინა, ალბათ ეს მოხდებოდა კიდეც.
მე წინააღმდეგი ვარ, რომ მოხდეს იმ ადამიანების დემონიზება, რომლებიც მოძალადეები იყვნენ თუ ლგბტ თემთან, თუ ქართველ მუსლიმებთან ურთიერთობაში. საინტერესო ის არის, რომ ისინი, ვინც სამთაწყაროში მუსლიმებს ხელს უშლიდნენ სალოცავის გახსნაში, თვითონ არიან მონათლული მუსლიმები, რომლებიც შეიძლება გრძნობენ, რომ კულტურულად მაინც მუსლიმური არიან და როცა სალოცავის გახსნის წინააღმდეგ ილაშქრებენ, შესაძლოა, ამ დროს საკუთარ თავს ებრძვიან. ისიც კარგად არის ცნობილი, რომ ვინც ლგბტ თემის წინააღმდეგ დიდი მოშურნეობით იბრძვის, ხშირად საკუთარ თავში ებრძვის იმ მიდრეკილებას, რომელსაც მთელი ცხოვრება საგანგებოდ ჩქმალავს.
პირველად ინგლისში რომ ჩამოვედი, კემბრიჯში იყო ძალიან ცნობილი ბაპტისტი ღვთისმსახური. ეკლესია, სადაც ის მსახურობდა, ყოველთვის გადაჭედილი იყო ხალხით. ქადაგება არ იყო, რომ მას რამენაირად კბილი არ გაეკრა ლგბტ თემის წარმომადგენლებისთვის, ერთთავად მათ კიცხვასა და დევნაში ამოსდიოდა სული. ეს გრძელდებოდა მანამ, სანამ არ აღმოჩნდა, რომ თვითონ გეი იყო. საწყალი კაცი თურმე მთელი ცხოვრება ებრძოდა თავის ორიენტაციას. ისე ცხოვრობდა და ლაპარაკობდა, ვითომ ჰეტეროსექსუალი იყო. რა სჯობია - სიმართლე დამალული იყოს, თუ გამხელილი? ჩვენ გვირჩევნია, რომ დამალული იყოს. არადა გვავიწყდება სახარების შეგონება: „არ არსებობს დაფარული, რომ არ გამომჟღავნდეს”.
დროა ვიზრუნოთ ისეთი საზოგადოების შენებაზე, სადაც დასამალი და მისაჩქმალი არაფერი იქნება. სადაც განსხვავებული ადამიანი მშვიდად და თავისუფლად იცხოვრებს. თავის წვლილს შეიტანს საზოგადოების ცხოვრებაში.
ზოგადად, განსხვავებულის მიმართ ირაციონალურ შიშსა და სიძულვილს საზღვარი არა აქვს. დღეს ერთი განსხვავებული ჯგუფის წარმომადგენლებს შეიძლება დავედევნოთ საცემლად, ხვალ სხვას დავერევით, ზეგ კიდევ სხვას და ვიქნებით ასე “სიამ-ტკბილობაში”.
ქეთელაურის გული
ვაჟას ალუდა ქეთელაურში პოემის მთავარი პერსონაჟი და მისი ოჯახი მსხვერპლი ხდება ძალადობისა, რომელსაც მათ მიმართ თემი იჩენს. ქეთელაურის გულმა მოყვასის სიყვარულთან ერთად მტრის სიყვარულიც დაიტია. თემს არ ესმის ალუდასი. მას ზურგს აქცევენ, მასზე ქირქილებენ, ამცირებენ და ბოლოს მას თემის წიაღიდან მოიკვეთენ. ამის მიუხედავად, ალუდა გულს არ იყრის თემზე. ის თავის გულში ახერხებს ორი დაპირისპირებული მხარის, საკუთარი სინდისისა და მტრად მოკიდებული თემის შერიგებას. ის ტუქსავს თავისიანებს, რომლებიც თემს სიბრმავისა და უსულგულობისთვის კიცხავენ. „ჯვარს არ აწყინოთ, თემს ნუ სწყევთ, ნუ გადიქცევით ცეტადა“ ეუბნება მათ ალუდა.
არ შეიძლება ამან არ გაგვახსენოს მაცხოვრის ჯვარცმის სიუჟეტი სახარებიდან, სადაც იესო თავის გულში ერთმანეთთან ათავსებს თავისი მომხრეებისა და მოწინააღმდეგეების შერიგებას_ „აპატიე მამაო, რადგან არ იციან რას აკეთებენ“_ ევედრება იესო ღმერთს მათთვის ვინც მას ჯვარზე აკრავდა.
ჩვენს კონტექსტშიც ასვე ლეგიტიმურია დაისვას კითხვა, 17 მაისის მოვლენების შუქზე, ლგბტ თემის წარმომადგენლებს უფრო სჭირდებათ მზრუნველობა თუ მათ, ვინც მზად იყო ისინი სასიკვდილოდ გაემეტებინა? თუკი მზრუნველობაზე მიდგა საქმე, მან ვინც ღვთის გზას ადგას, უნდა შეძლოს თავის გულში შეარიგოს დაპირისპირებული მხარეები და ორივეს მიმართ მზრუნველობა გამოიჩინოს. 17 მაისის ვითარებაში ორივე მხარე მსხვერპლი იყო. ერთი პასიური, მეორე აქტიური, მაგრამ მაინც მსხვერპლი.
ლგბტ თემის წარმომადგენლები იყვნენ სიძულვილისა და არაადამიანობის მსხვერპლი. ხოლო მორწმუნე ქრისტიანები იყვნენ მსხვერპლი მათში გაბატონებული სიბნელისა, უმეცრებისა და მათს გულში ფესვგადგმული ფობიებისა. ლგბტ თემის წარმომადგენლებმა დაკარგეს დაცულობის გრძნობა და ასევე დაკარგეს იმედი, რომ მათ სახელმწიფო დაიცავს. მაგრამ ახლა იმაზე დავფიქრდეთ, რა დაკარგეს ქრისტიანებმა?
ქრისტიანებმა დავკარგეთ ქრისტეს ერთგულება. დავკარგეთ ადამიანურობის განცდა და ლამის კაცისმკვლელებად ვიქეცით. ქრისტიანობაში ასეა, გინდა სხვისა სიკვდილი გისურვია და გინდა მოგიკლავს - ერთია. დავკარგეთ იმის გააზრების უნარი, რომ ქრისტიანობას ძალადობასთან არაფერი აქვს საერთო. დავკარგეთ სულიერი კავშირი არა მარტო სახარებისეულ ქრისტიანობასთან, არამედ მომავლის ქრისტიანობასთან. თაობები ილაპარაკებენ იმაზე, რაც 17 მაისს მოხდა. იტყვიან იმას, თუ როგორ ვუღალატეთ ქრისტეს.
მიუხედავად ამისა, მაინც იმედი დავიტოვოთ, რომ მომავლის ქრისტიანები სულგრძელად გვაპატიებენ ჩვენს შეცდომებსა და დანაშაულს. იმედია, იმათ მაინც ედებათ გულში ალუდა ქეთელაურის მსგავსი გული.
ნაციონალური ნარატივი
ირაციონალური ფობიები ყველა ქვეყნისათვის და განსაკუთრებით ჩვენისთანა პატარა ერისათვის სუიციდის ტოლფასია. შეიძლება სეკულარიზმის გამყარება ჩვენს სახელმწიფოში პასუხი იყოს ამ პრობლემის მოსაგვარებლად. სეკულარულ სახელმწიფოში ლეგიტიმაციის წყაროს მხოლოდ და მხოლოდ ხალხი წარმოედგენს. ხელისუფლება თავისი ლეგიტიმაციისთვის არ მომართავს ისეთი ხერხებს, როგორიც შეიძლება იყოს წინაპრების საფლავზე დაფიცება, პომპეზური ცერემონიალი ან საკრამენტული რიტუალი. ასეთი ლეგიტიმაცია მონოგენური ტომობრივი გაერთიანებისთვის იყო მხოლოდ საჭირო წინათ. დღევანდელ ვითარებაში ეგალიტარული პრინციპების დამყარება ერთადერთ გზას წარმოადგენს საზოგადოების კონსოლიდაციისთვის და სამოქალაქო საზოგადოების დაფუძნებისათვის.
აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ სეკულარიზმი რელიგიის მტერი არ არის, პირიქით ის მისი ყველაზე ახლო მოკავშირეა იმ საქმეში, რომ სულიერი რელიგია პოლიტიკურმა რელიგიამ არ ჩაანაცვლოს, და საერთოდ არ მოკლას რელიგიის, როგორც უკიდეგანო სილამაზის იდეა.
საჭიროა, სეკულარულმა სახელმწიფომ, როგორიც საქართველოა (თუნდაც დეკლარირების დონეზე), გააფართოვოს ქვეყნის ნაციონალური ნარატივი, რომელიც ყველა მის მოქალაქეს მიიღებს ისეთად როგორებიც ისინი არიან. ამ ნარატივში ყველას უნდა ქონდეს მიჩენილი ღირსეული ადგილი. ათეისტი ხარ, მორწმუნე ხარ, ურწმუნო ხარ, ქართველი ხარ, სომეხი ხარ, აზერბაიჯანელი ხარ თუ ვინცა ხარ ამას არანაირი მნიშვნელობა არა აქვს - შენ ხარ ამ ქვეყნის მოქალაქე, გაქვს სხვების თანასწორი უფლებები და მოვალეობები. მორჩა და გათავდა. სხვანაირად ეს ქვეყანა ვერ აშენდება და საერთოდ ვერცერთი ქვეყანა ვერ აშენდება. ამაზე ჯერ კიდევ ილია ჭავჭავაძე ფიქრობდა და თვლიდა, რომ რელიგიური განსხვავებულობა ქვეყნის ერთობის შენობას ერთ ქვასაც ვერ გამოაცლიდა. ჩვენში სხვანაირად ფიქრობენ. გუშინ მეგობარმა მითხრა, აჭარაში ქრისტიანად თუ არ მოინათლე, პასუხსაგებ თანამდებობაზე არ დაგნიშნავენო. რა სირცხვილია!
ჩემმა აჭარელმა ძმებმა ამას წინათ მითხრეს ერთი აჭარელი სტუდენტის ამბავი, რომელსაც იმდენი უკიჟინეს კურსელებმა, “თათარო, თათაროო”, რომ საბრალო ბიჭი ერთ მშვენიერ დღეს წამომდგარა ლექციის დროს და უთქვამს, ამიერიდან მე “თათარი” ვარ და ქართველობაზე ხელს ვიღებო. აი, სადამდე მოვიყვანეთ საქმე! ჯერ ერთი, ნებისმიერი ხალხის ეთნონიმის დასამცირებლად გამოყენება ხომ დიდი სიბნელეა და თან როცა ეს ხდება უნივერსიტეტში, რომელიც წესით განათლების კერა უნდა იყოს, ამას არანაირი გამართლება არა აქვს. ჯერ კიდევ ეპისკოპოსმა გაბრიელ ქიქოძემ დაინახა ახალი ნაციონალური ნარატივის საჭიროება. იგი წერდა:
“ჩვენ ქართველი ქრისტიანები ყოველთვის ვიქნებით თქვენი რწმენის [აჭარელი მუსლიმების] დამცველი...არავინ ხელყოფს თქვენს რწმენა, ოჯახს, ადათებსა და წესებს...”(მიწა, 1920, ნომერი 10).
გაბრიელ ქიქოძე თვლიდა, რომ საქართველოს ნაციონალურ ნარატივში ქრისტიანობის გვერდით თავისი ადგილი უნდა დაეკავებინა მუსლიმურ კულტურას, იგი ქრისტიანების სახელით პირდებოდა აჭარელ მუსლიმებს მათი რწმენის დაცვას და პატივისცემას. სამწუხაროდ ჩვენ დღემდე ვერ შევძელით ამ დაპირების შესრულება.
გასულ კვირაში, ტონი ბლეერის ფონდმა მიმიწვია კოსოვოში ინტერ-რელიგიურ კონფერენციაზე. კონფერენცია გახსნა ქვეყნის პრეზიდენტმა ქალმა, რომელმაც იქ ჩასულებს ასეთი რამ გვითხრა: “ჩვენი ქვეყნის ეროვნული ნარატივი ასეთია: ჩვენი ქვეყნის ეთნიკური, ლინგვისტური და რელიგიური ნაირფეროვნება ჩვენი ნაციონალური საგანძურია, ხოლო ჩვენი ნაციის ალამი რელიგიური თავისუფლებაა.” გაოგნებული ვუსმენდი ამ პატარა, ჩვენსავით დატანჯული ქვეყნის პრეზიდენტის სიტყვას და ვფიქრობდი, ბედნიერია ეს ერი, რომელიც თავისი ქვეყნის ნარატივს ისე აფართოებს, რომ მასში კომფორტულად შეუძლია იგრძნოს თავი ნებისმიერმა მოქალაქემ.
როგორია საქართველოს ნაციონალური ნარატივი? ალბათ, ჩვენს კონსტიტუციურ ნარატივს, ერთის შეხედვით, წუნს ვერ უნახავ კაცი. ის აღიარებს მოქალაქეთა სრულ თანასწორობას და მათ რელიგიური ნიშნით თითქოს არ არჩევს. მაგრამ, მეორე მხრივ, ამავე კონსტიტუციის მიხედვით თანასწორთა შორის არიან უფრო თანასწორები, ანუ ისინი ვინც იმ სოციუმშია მოქცეული, რომელთანაც სახელმწიფოს კონსტიტუციური შეთანხმება აქვს გაფორმებული. ჩვენი კონსტიტუცია აღიარებს, მაგრამ რეალურად ეროვნული ნარატივი ჯერ კიდევ ფეოდალური ფორმაციის მარწუხებშია მოქცეული. ნუთუ შეიძლება ცივილიზებულ ქვეყანაში თუ ეთნიკური, თუ რელიგიური, თუ სოციალური ჯგუფი საუკუნეების განმავლობაში ცხოვრობდეს ქვეყანაში, და მისი ადგილი არ მოიძებნებოდეს ეროვნულ ნარატივში, ანდა მოიძებნებოდეს, ოღონდ მეორეხარისხოვანი მოქალაქეების სივრცეში.
შეიძლება გულუბრყვილობით მომდის, მაგრამ მაინც მგონია, რომ ნაციონალური ნარატივის გაფართოებაში დადებითი წვლილის შეტანა შეუძლიათ რელიგიებს, რომლებსაც ყველა ადამიანის ბედი ანაღვლებთ და არავის გარიყვაზე არ უჭირავთ თვალი, რომელთათვისაც ძვირფასია სლოგანი: სიძულვილი არავისი და სიყვარული და თანაგრძნობა ყველასი.
თუ იესოს ერთი გენიალური გამონათქვამის პერიფრაზირებას გავაკეთებთ _ „ადამიანი კი არ არსებობს რელიგიისათვის, არამედ რელიგია არსებობს ადამიანისთვის“ (მარკოზის სახარება 2,27). დაახლოებით 700 წლის უკან ასეთივე აზრი ჩამოყალიბდა მუსლიმურ სამყაროში. ინბ ხალდუნმა და სხვა ანდალუზიელმა მუსლიმმა თეოლოგებმა მკაფიოდ განაცხადეს, რომ მუსლიმური რელიგიის გულისგული არის ადამიანის კეთილდღეობა. ამიტომ ყველაფერი რაც ადამიანისათვის სასიკეთოა, ისლამური ღირებულებაა და პირიქით - რაც ადამიანის სასიკეთო არ არის, ის ვერ იქნება ისლამური ღირებულება.
ჰოდა თუ ეს ასეა, რატომ არ უნდა ემსახურონ არაპოლიტიზირებული რელიგიები ადამიანის კეთილდღეობას? რატომ არ უნდა ჩადგნენ ისინი სხვადასხვა პოლიტიკური, სოციო-კულტურული, რასობრივი, ეთნიკური და ლგბტ ჯგუფების შერიგების სამსახურში?
ფეოდალური ნარატივს თუ ყავლი გაუვიდა, როგორი უნდა იყოს ახალი საქართველოს ნაციონალური ნარატივი? ზუსტად არ ვიცი, როგორი ფორმულირება უნდა ჰქონდეს ამ ნარატივს, მაგრამ მე ის ვიცი, რომ მან ღირსეული ადგილი უნდა მიუჩინოს საზოგადოების ყველა წევრს: მუსლიმს, ქრისტიანს, იუდეველს, ათეისტს, სომეხს, ქართველს, აზერბაიჯანელს... ნებისმიერი ეთნიკური, კულტურული და ლგბტ თემის წარმომადგენელს.
ჩემი მოკლე ჭკუით, ამ ახალი ნაციონალურ ნარატივს საფუძვლად უნდა დაედოს სამი პრინციპი: მშვენიერებისა (პლატონი), მრავალფეროვნებისა (რუსთველი) და თავისუფლებისა(ვაჟა).
პლატონის აზრით, მშვენიერება მარტო ის არ არის, რაც გარეგნულად არის ლამაზი. ნამდვილი მშვენიერება შინაგანი სიკეთეა და სათნოება. ისლამურ თეოლოგიაში “ღმერთი არის მშვენიერი და უყვარს მშვენიერება.”(საჰიჰ მუსლიმ, ტ. 1, მ. 164). ქრისტიანულ თეოლოგიაში “ღმერთი სიყვარულია.” ებრაულ თეოლოგიაში სიყვარული და სამართალი თავს იყრის “ხესედ”-ის კონცეფციაში. ალბათ, შეიძლება ითქვას, რომ მშვენიერება მოიცავს სიყვარულს, სამართალს და სილამაზეს. გარდა ამისა მშვენიერება ასევე მოიცავს საზოგადოების სისაღეს. საზოგადოებისა, რომლის ქვაკუთხედსაც წარმოადგენს მისი თითოეული წევრის თანასწორობა უფლებათა და მოვალეობათა საქმეში.
მრავალფეროვნება, რუსთველის მიხედვით, ღვთისაგან ნაბოძვარი საჩუქარია: “ჩვენ კაცთა მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავის ფერითა.” მრავალფეროვნება ეთნიკური, ლინგვისტური, რელიგიური, სოციალური. ყოველივე ეს ამდიდრებს ქვეყანას და არ აღარიბებს. ამიტომ მას გაფრთხილება და დაფასება სჭირდება. ქართული კულტურა არასდროს ყოფილა მონოგენური. ისტორიულად მის განვითარებასა და გამდიდრებაში მონაწილეობას ღებულობდნენ: ანტიკური (ბერძნულ-რომაული), მუსლიმური (სპარსულ-არაბულ-ოსმალური-ჩრდილოკავკასიური), ქრისტიანული (ბიზანტიურ-ასურულ-სომხურ-რუსული) კულტურები. მრავალფეროვნება ჩვენი კულტურის ერთ-ერთი ყველაზე მიმზიდველი თავისებურება იყო და უნდა დარჩეს.
თავისუფლება პიროვნებისა ვაჟას მიხედვით არის ის, რაც ადამიანს კეთილშობილებასა სძენს და მას სიმართლის, გამბედაობისა და მიუკერძოებლობის სამსახურში აყენებს. ვაჟასთან გმირები - ალუდა ქეთელაურიც, მუცალიც, ზვიადაურიცა და ჯოყოლაც - თავისუფლები არიან ფობიებისაგან. ალუდა ქეთელაური თავისუფალია ყველანაირი სიძულვილისაგან, ეთნიკური, რელიგიური კარჩაკეტილობისაგან. ალუდა კიცხავს ადამიანის ექსკლუზივისტურ მიდრეკილებებს:
“ჩვენ ვიტყვით, კაცნი ჩვენა ვართ,
მარტოთ ჩვენ გვზრდიან დედანი;
ჩვენა ვსცხონდებით, ურჯულოთ
კუპრში მიელის ქშენანი.”
მე ვფიქრობ, ვაჟა, სანამ ჩვენი ცივილიზაცია იარსებებს, ყოველთვის თანამედროვე იქნება. დასანანი მხოლოდ ის არის, რომ გვიჭირს მისთვის ყურის დაგდება და მის მიერ შემოთავაზებული ვადაგაუსვლელი ღირებულებების გაზიარება.
დემითოლოგიზაცია
მითები და ლეგენდები ადამიანური კულტურის განუყრელი ნაწილია. მითებში ასახვას პოვებს ამა თუ იმ ხალხის ოცნებები და მისწრაფებები. მითი პროზაული პოეზიაა და იგი ასეთად უნდა იყოს აღქმული და გაგებული. არც მეტი და არც ნაკლები.
მითი შეიძლება საფრთხედ იქცეს, როცა მას აღიქვამ არა როგორც პოეზიას, არამედ როგორ ემპირიულ ფაქტს, რომელსაც წყალი არ გაუვა. საბჭოთა კავშირის დაქცევამდე ჩვენში მრავალი მითი ტრიალებდა და დადებით როლს ასრულებდა, იმისათვის, რომ ჩვენს კულტურას თავისი თვითმყოფადობა შეენარჩუნებინა და გადარჩენილიყო. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ და საქართველოს სახელმწიფოებრიობის აღდგენის შემდეგ მითების რაოდენობამ არა თუ იკლო, არამედ კიდევ გავრცელდა და სარეველასავით მოედო ჩვენი ხალხის აზროვნებას.
აქამდე თუ ეს მითები შინაურ წრეებში ტრიალებდა, ახლა ისინი გარეთ გამოვიდა და სახელმწიფო რიტორიკის ნაწილი გახდა. პოლიტიკოსები ნამდვილი მქადაგებლები გახდნენ. ისინი ერთმანეთს ეჯიბრებიან ამა თუ იმ მითისა პოპულარიზაციაში. არადა, ეს მითები სერიოზულად აბრკოლებენ ნაციონალური ნარატივის გაფართოებას და ამით საფრთხეს უქმნიან სახელმწიფოებრიობის იდეას.
ჩვენი მითოლოგიის ერთ-ერთი მთავარი მოტივი ქართველი ერის განსაკუთრებულობის მითია. ამ მითის მიხედვით სისხლით ქართველი ყველასგან გამორჩეულია და ყველა სხვაზე უკეთესია არა იმიტომ, რომ უფრო განათლებულია, უფრო შრომისმოყვარეა, უფრო ლმობიერია, არამედ იმიტომ, რომ ქართველია.
ამავე მითზეა მიბმული მეორე მითი, რომლის მიხედვითაც მარტო ქართველი ერი კი არ არის გამორჩეული მესიანური მოვლენა ამ პლანეტის ცხოვრებაში, არამედ ქართულ ენას აქვს ესქატოლოგიური ფუნქცია. ამ მითის მიხედვით ღმერთმა ქართული ენით უნდა განიკითხოს სამყარო. ეს მითი ეფუძნება მეათე საუკუნის ბერის იოანე ზოსიმეს შესანიშნავ პოეტურ ნაწარმოებს, რომელსაც ეწოდება “ქება და დიდებაი ქართულისა ენისაი.” პოეზია არის პოეზია და ის ასე უნდა გავიგოთ. არ შეიძლება მისი ისტორიულ დოგმატურ თეოლოგომენად ქცევა. ეს ორივე მითი ძირშივე ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ თეოლოგიას, რომლის მიხედვითაც ყველა, ენა, ტომი და ერი თანასწორია ღვთის თვალში. ქრისტეში აღარ არსებობს ტომობრივი უპირატესობა, აღარ არსებობს “იუდეველი და ბერძენი”, ასევე აღარ არსებობს გენდერული უპირატესობა, აღარ არსებობს “ქალი და კაცი”.
მითი ღვთისმშობლის წილხვედრობის შესახებ, მართლაც, ძალიან ლამაზი მითია. იგი ადამიანს ქრისტიანობასთან ემოციურად აახლოებს. მისი წყალობით სულიერი და ემოციური კავშირი მყარდება ქრისტიანულ სულიერებასთან. ეს მითი შესანიშნავი გამოხატულებაა ქრისტიანული პოეზიისა. ასეთი პოეტური დამოკიდებულება ბევრი ქრისტიანული ერისთვის არის დამახასიათებელი. მაგრამ ეს მითი სახიფათო ხდება, როცა იგი ნაციონალური ნარატივის ნაწილად მკვიდრდება ქვეყნის პოლიტიკურ სივრცეში. საბჭოთა კავშირის დაქცევის შემდეგ პოლიტიკოსი არ დარჩენილა, რომ ღვთისმშობლის მიხვედრილობა არ ეფრიალებინა პოლიტიკურ გამოსვლებში.
ყველა მითი უნდა დარჩეს პოეზიის დომენში. მათი ადგილი პოლიტიკურ დისკურსში არ არის. პოეზიის პოლიტიზირება კარგ დღეს არ დააყრის ჩვენს ისედაც მყიფე დემოკრატიას. იმის გამოცხადება, რომ საქართველოს მიწა-წყალი ღვთისმშობლისაა, პოლიტიკურად რიყავს მოსახლეობის იმ ნაწილს, რომელიც ქრისტიანი არ არის, ან სხვა რელიგიის აღმსარებელია ან საერთოდ ათეისტია. თანაც ამ მითს არანაირი თეოლოგიური დატვირთვა არა აქვს და იგი მხოლოდ მორწმუნე ქრისტიანების გამხნევებასა და ნუგეშისცემას ემსახურება.
დემითოლოგიზაციის გარეშე შეუძლებელი იქნება საღი საზოგადოების შენება. ჩვენ უნდა ვთქვათ, რომ ეთნიკური ქართველი ისეთივე ადამიანია, როგორც ეთნიკური აზერბაიჯანელი, სომეხი თუ სხვა, არც მეტი, არც ნაკლები. ასევე, ქართული ენა ისეთივე ენაა, როგორიც ნებისმიერი სხვა ენა. ყველა ენას აქვს თავისი განუმეორებელი თავისებურება და ქართული გამონაკლისს არ წარმოადგენს. ეთნიკურობით და რჩეულობის იდეით მანიპულირება არის არა ქრისტიანული, არამედ ფაშისტური ასპირაციების გამოვლინება. ჩვენ სამართლიანად ვგმობთ იმას, როცა დიდი ერები ალმაცერად გვიყურებენ, ჩვენ ასევე უნდა მოვახერხოთ სხვა ეთნიკური და რასობრივი წარმომავლობის ხალხებს ალმაცერად არ ვუყუროთ და მივიღოთ ისინი ისეთები, როგორებიც არიან.
ახალი ეპოქა
ყველა ჩვენგანისთვის კარგად არის ცნობილი კეთილი სამარიელის ამბავი, რომელიც იგავის ენაზე გადმოსცემს ქრისტიანობისა და საერთოდ ყველა რელიგიის მთავარ საზრისს: იმ ადამიანის სამსახურში დგომას, ვისაც შენი მზრუნველობა საჭიროა. კაცი დაჭრეს, გაძარცვეს და გზაზე დააგდეს. ჩამოიარა მღვდელმა - გვერდი ჩაუარა, ჩამოიარა ლევიანმა - იმანაც გვერდი ჩაურა. სავარაუდოდ, მღვდელმა და ლევიანმა თავი იმიტომ აარიდეს დაჭრილის მიხედვას, რათა რიტუალურად არ გაუწმიდურებულიყვნენ და ხელი არ შეშლოდათ რიტუალური და ლიტურგიკული მოვალეობის შესრულებაში - თითქოს ეს უფრო მნიშვნელოვანი იყო, ვიდრე განსაცდელში ჩავარდნილი ადამიანის პატრონობა. იმათ მერე ჩამოიარა სამარიელმა, რომელიც დაჭრილისთვის მტრად ითვლებოდა. ამ კაცმა მიხედა მას და სიკვდილს გადაარჩინა.
ამ იგავით იესოს იმის თქმა უნდოდა, რომ მისმა მიმდევრებმა და საერთოდ ყველამ, ვისაც რელიგიურობაზე აქვს პრეტენზია „სხვებად“ და „ჩვენებად“ არ უნდა დაყონ ადამიანები. ამ ცისქვეშეთში ყველანი ერთმანეთს ვეკუთვნით. ღვთისმოსავი ადამიანი მოვალეა ყველაზე იზრუნოს და ყველა უყვარდეს. ღმერთში „სხვა“ არ არსებობს. ამ ცისქვეშეთში ყველა ყველასა და ყველაფერს ვეკუთვნით.
ამასწინათ ასეთი ამბავი გავიგე. უფსალას მთავარეპისკოპოსი ნათან შოედერბლომი მატარებლით სადღაც მიდიოდა. კუპეში თურმე ვიღაცა გლეხს უცვნია ეპისკოპოსი და უთქვამს:
“კეთილი სამარიელის იგავი ხომ იციო,”
“ცხადია ვიციო,” უპასუხია ეპისკოპოსს.
“ხოდა იმ იგავის მღვდლის ეპოქამაც ჩაიარა და იმ ლევიანის ეპოქამაც. ახლა კეთილი სამარიელის ეპოქა უნდა დადგესო.”
(მღვდლის ეპოქაში ის გლეხი თურმე გულისხმობდა აღმოსავლურ და დასავლურ ეკლესიას, ლევიანში კი - პროტესტანტულ და ანგლიკანურ ეკლესიებს).
ხომ გულუბრყვილოდ ჟღერს იმ გლეხის აზრი, მაგრამ მართლა რა იქნებოდა, რომ ქრისტიანებმა და ყველა სხვა რელიგიებმა ადამიანზე მზრუნველობა გაიხადონ უმთავრეს მიზნად და არა მათი ზომბირება და დარაზმვა განსხვავებული ადამიანების წინააღმდეგ!
17 მაისმა აჩვენა, რომ თუ დროზე გონს არ მოვალთ, და კრიტიკულ აზროვნებას არ დავიწყებთ, მალე თავზე დაგვემხობა ყველაფერი. კრიტიკულ ფიქრში იგულისხმება საკუთარი დამოკიდებულებისა და ნამოქმედარის გაანალიზება, რომელსაც უნდა მოყვეს აზრის შეცვლა. მე მინდა ეს ჩემით დავიწყო.
აღსარება
იმაში, რომ დღეს გაბატონებული რელიგია დღეს ასე პოლიტიზებულია და ამით სულიერად დაკნინებული, ბევრი ვინმე და რამეა დამნაშავე. თავის დროზე ამას ხელი შეუწყვეს შევარდნაძემ, ზურაბ ჟვანიამ და მისმა გუნდმა, მერე სააკაშვილმა და მისმა გუნდმა, მერე სხვა უამრავმა ადამიანმა. მაგრამ მე ახლა სხვების განკითხვას მირჩევნია საკუთარი თავი განვიკითხო. დიახ, ვაღიარებ, რომ იმაში რომ დღეს საქართველოში პოლიტიკური მართლმადიდებლობაა გაბატონებული, ამაში ჩემი წვლილიც არის.
კონსტიტუციური შეთანხმება, რომელზეც ედუარდ შევარდნაძემ და ილია მეორემ მოაწერეს ხელი, დიდხანს მზადებოდა. რამდენადაც ვიცი, თვითონ შევარდნაძე არ იყო ამისი მომხრე, მაგრამ ზურაბ ჟვანიამ და მისმა გუნდელებმა ხელები გადაუგრიხეს და ბოლოს დაიყოლიეს.
ხელისუფლების თანადგომის გარდა, ამ საქმეში საჭირო იყო საქართველოში არსებული რელიგიური გაერთიანების მხარდაჭერის მოპოვება.
ისტორიული და სხვა პირობების გამო მაშინ საქართველოში ხელისუფლება და მართლმადიდებელი ეკლესია მხოლოდ ოთხ ეკლესიას და ორ რელიგიურ გაერთიანებას ელაპარაკებოდა - სომხურ სამოციქულო ეკლესიას, რომის კათოლიკურ ეკლესიას, ევანგელურ ბაპტისტურ ეკლესიას, ევანგელურ ლუთერულ ეკლესიას, მუსლიმურსა და იუდეურ თემს.
ამ უკანასკნელი ორი თემის ხელმძღვანელები მაშინვე დაჰყაბულდნენ მართლმადიდებელი ეკლესიის თხოვნას და ხელი მოაწერეს მათთან მხარდაჭერის აქტს. სომხური და კათოლიკური ეკლესიების მეთაურებიც დასთანხმდნენ რომ მხარს დაუჭერდნენ „კონკორდატს“, - ასე ეძახდნენ მაშინ საკონსტიტუციო შეთანხმებას, - რადგან ეგონათ, რომ მათ მხარდაჭერას დააფასებდა მართლმადიდებელი ეკლესია და წართმეულ უძრავ ქონებას, ეკლესიებს, დაუბრუნებდა. ევანგელურ ბაპტისტურ და ლუთერულ ეკლესიებს ქონებრივი ინტერესი არ გვამოძრავებდა, მაგრამ მაინც მოვაწერეთ ხელი შეთანხმებას მართლმადიდებელ ეკლესიასთან.
მე ხელი მოვაწერე შეთანხმებას საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიასა და ევანგელურ ბაპტისტურ ეკლესიას შორის ორი მიზეზის გამო. მაშინ მეჩვენებოდა რომ ეს მიზეზები გამართლებული იყო. ერთი მიზეზი ის იყო, რომ ამ დოკუმენტზე ხელმოწერით, შეიძლებოდა აღმდგარიყო გულწრფელად მეგობრული ურთიერთობა ჩვენსა და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის. არადა ეს მეგობრობა მართლა უპრეცედენტო იყო ჩვენი ეკლესიების ისტორიაში.
ვიდრე რელიგიური ნაციონალიზმი წალეკდა ჩვენს ქვეყანას, მართლმადიდებელი და ბაპტისტური ეკლესიები ერთმანეთთან ძალიან მეგობრობდნენ. ილია მეორისა და გოგი ბოლღაშვილის (ბაპტისტური ეკლესიის წინამძღოლი) ინიციატივით მიმდინარეობდა თეოლოგიური დიალოგი ამ ორი ეკლესიის წარმომადგენლებს შორის. დიალოგის მიზანი ის იყო, რომ საქართველოში დაწყებულიყო ერთობლივი წირვების ტრადიცია, რომელშიც მონაწილეობას მიიღებდნენ როგორც მართლმადიდებლები, ისე ბაპტისტები. მონაწილე მხარეები შეთანხმდნენ უამრავ საკითხზე, მათ შორის ნათლობაზე და ევქარისტიაზე. მათ მიერ შედგენილი დოკუმენტი შეიძლება ნამეტანი ღრმა არ იყოს თეოლოგიურად, მაგრამ უსაზღვროდ გულწრფელია და შთამბეჭდავი.
თეოლოგიური დიალოგის გარდა, გადაიდგა ასევე უპრეცედენტო ნაბიჯები, რომელიც ამ ორი ეკლესიის დაახლოებისაკენ იყო მიმართული. ასე მაგალითად ბაპტისტი მოძღვარი, გიორგი ბოლღაშვილი ერთხანს რეგულარულად ქადაგებდა სიონის საკათედრო ტაძარში, და ბაპტისტური ეკლესიის გუნდი რეგულარულად გალობდა სიონში. მაშინ ახალგაზრდა ბაპტისტი მეცნიერი თავის მართლმადიდებელ და ებრაელ კოლეგებთან ერთად მუშაობდა ბიბლიის პირველ თანამდროვე ქართულ თარგმანზე.
ყოველივე ეს მოიშალა და დავიწყებას მიეცა მას შემდეგ, რაც საბჭოთა კავშირი დაინგრა. მე იმედი მქონდა, და დღესაცა მაქვს ეს იმედი, რომ იმ უპრეცედენტო ურთიერთობის აღდგენა შესაძლებელია. პირველ რიგში ამიტომ მოვაწერე ხელი შეთანხმებას მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, თუმცა, ისიც კარგად მქონდა გააზრებული, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის ეკუმენური ურთიერთობების აღდგენა ძნელი იქნებოდა მას შემდეგ რაც მან დატოვა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო და ევროპის ეკლესიათა კონფერენცია.
იყო მეორე მიზეზი, რის გამოც მე მოვაწერე ხელი იმ შეთანხმებას. მეგონა, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია მართლა დაუბრუნებდა კუთვნილ ეკლესიებს კათოლიკეებს და სომხური სამოციქულო ეკლესიის მრევლს. მე მაშინ ჩავთვალე, ჩვენი ხელმოწერა ხელს შეუწყობდა ამ ორ ეკლესიას დაებრუნებინათ თავიანთი კუთვნილი უძრავი ქონება. არა მარტო მე მოვაწერე ხელი ამ შეთანხმებას, არამედ ლუთერელ ეპისკოპოს, გერტ ჰუმელსაც მე ვურჩიე, რომ მოეწერა მართლმადიდებელ ეკლესიასთან შეთანხმებაზე ხელი. მანაც გამიგონა და ხელი მოაწერა.
ყველანი გაწბილებულები აღმოვჩნდით: კათოლიკეებმა და სომხებმა წართმეული ეკლესიები ვერ დაიბრუნეს, ჩვენ უპრეცედენტო მეგობრობა ვერ აღვადგინეთ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან. მაგრამ ყველაზე მთავარი ის არის, რომ ჩვენ შევუწყეთ ხელი, საქართველოში მტკიცედ გაედგა ფესვი არა სულიერ არამედ პოლიტიკურ მართლმადიდებლობას.
ჩემი წილი დანაშაულის გამო, მე ბოდიშს ვუხდი ყველას, განსაკუთრებით გულწრფელად მორწმუნე მართლმადიდებლებს. ვაღიარებ, რომ ჩემი წვლილიც არის იმაში, რომ მართლმადიდებლობა პოლიტიზირებულ რელიგიად იქცა საქართველოში. ჩემი წვლილიც არის იმაში, რომ 17 მაისს მოსაკლავად გაიმეტეს ლგბტ თემის წარმომადგენლები. ბოდიშს ვუხდი მათ და პატიებას ვთხოვ.
ბოდიშს ვიხდი იმაზეც, რომ 15 მაისს ცხრა რელიგიის წარმომადგენლებს შორის ჩვენც მოვაწერეთ ხელი განცხადებას, რომელიც, მიუხედავად ჩვენი ეკლესიის დაჟინებული თხოვნის საფუძველზე შერბილებული ტონისა, მაინც ჰომოფობიურ ქარგაზე იყო მოჭრილი.
იმ დიდი დარბევის შემდეგ, როგორც მე ეს აქ შევიტყე, ლგბტ თემის წარმომადგენლები თბილისის ქუჩებში კიდევ ერთხელ გამოსულან, ოღონდ ამჯერად არა თავიანთი, არამედ აჭარელი მუსლიმების რელიგიური თავისუფლების დასაცავად. ისინი ამით გამოესარჩლნენ იმ თემის წარმომადგენლებს, რომლის წინამძღოლსაც 17 მაისის ამბის შესახებ საჯაროდ ჰქონდა ნათქვამი, ლგბტ წარმომადგენლებს “ჩვენც ზუსტად ეგრე მოვიქცეოდითო.” ლგბტ ადამიანებმა, რომელსაც გარყვნილ-გათახსირებულები და ავადმყოფები ვეძახეთ, ნამდვილი ქრისტიანობისა და რელიგიურობის მაგალითი გვაჩვენეს - გამოესარჩლნენ იმათ, ვინც მანამდე მათ არ გამოესარჩლნენ.
აქვე იმასაც ვაღიარებ, რომ ლგბტ თემის აქტივობის წყალობით ბევრ რამეს მოეფინა ნათელი: გამოჩნდა რომ ქრისტიანობა, განათლების საქმე და სახელმწიფო კრიზისს განიცდის, და სამივეს შველა ჭირდება. თან რაც მალე, მით უკეთესი.
ცხადია, ლგბტ თემის წარმომადგენლების წვლილი ჩვენი ქვეყნის კულტურული და სულიერი აღორძინების საქმეში ამით არ ამოიწურება. ჩვენ გვეგონა, რომ ისინი საფრთხეს უქმნიდნენ ჩვენს საზოგადოებას, არადა პირიქით აღმოჩნდა თურმე, ისინი გვეხმარებიან ჩვენი საზოგადოების გამოჯანსაღების საქმეში. თუ ჩვენ ჩვენგან განსახვავებულებისთვის ყურის დაგდებას ვისწავლით, კიდევ ბევრს გავიგებთ და კიდევ მეტს შევიძენთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ჩვენს შთამომავლებს შერცხვებათ ჩვენი სიბნელისა და უსულგულობისა.
კრიზისი
როგორც ვთქვით, ჩვენს ქვეყანაში ამჟამად ქრისტიანობა კრიზისს განიცდის. არა იმიტომ რომ პოლიტიკური და ეკონომიური თვალსაზრისით რამე აკლია, არამედ იმიტომ, რომ ამ მხრივ არაფერი აკლია და ყველაფერი აქვს. აკლია მხოლოდ საღი განათლება და ასევე გაჭირვებულებთან, დამცირებულებთან და განაპირებულებთან თანადგომის სურვილი და უნარი. ეს კი ნებისმიერი რელიგიისათვის სერიოზულ ნაკლს წარმოადგენს.
კრიზისს იმიტომ ქვია კრიზისი, რომ იგი გადამწყვეტი ეტაპია თუ ადამიანის თუ საზოგადოების ცხოვრებაში. თვითონ სიტყვა კრიზისი ბერძნულია და ქართულად ‘გადაწყვეტილების მიღებას’ ნიშნავს. კრიზისი ცუდი არ არის, იგი შანსია, რომ ადამიანი იქნება ეს თუ საზოგადოება წარსულს გამოეთხოვოს და ცხოვრების თვისობრივად განსხვავებულ და შინაარსობრივად განახლებულ ეტაპზე გადავიდეს.
საქართველოში გადაწყვეტილების მიღების ჟამი დაგვიდგა. ჩვენ ახლა უნდა გადავწყვიტოთ და განვსაზღვროთ რა გვირჩევნია - პოლიტიკური ქრისტიანობა, რომელსაც ქრისტესთან საერთო ბევრი არაფერი აქვს, თუ სულიერი ქრისტიანობა, რომელიც ადამიანთა განსხვავებულ ჯგუფებს შორის სიყვარულის, შერიგების და მშვიდობის სამსახურში დგას.
თუ ჩვენ არჩევანს სულიერ ქრისტიანობაზე გავაკეთებთ, მაშინ ჩვენ შევძლებთ ნამდვილი ქრისტიანულ ღირებულებების ქადაგებას და დამკვიდრებას ჩვენს ქვეყანაში. ღირებულებებისა, რომელიც საზოგადობის ტრანსფორმაციასა და მის ფსიქოლოგიურ სუბლიმაციას შეუწყობს ხელს, მითებისა და ლეგენდების ტყვეობიდან გამოგვიხსნის და იმ ფობიებისაგან გაგვათავისუფლებს, რომელიც მოსვენებას არ გვაძლევს.
როდემდე უნდა გვქონდეს ირაციონალური შიში ყველაფრისა: ევროპისა, ამერიკისა, თანამედროვე ტექნოლოგიებისა, განათლებისა, განსხვავებული ადამიანებისა, განსხვავებული რელიგიებისა, განსხვავებული კულტურებისა, და ასევე - წარსულისა, აწმყოსი და მომავლისა! სიკვდილის დამთრგუნველმა აკი ბრძანა: “ნუ გეშინიათო.” დარწმუნებული ვარ ,იესო აქ ყველანაირ შიშს გულისხმობდა, რაციონალურსაც და ირაციონალურსაც (ფობიები). მე იმისაც მჯერა, რომ მის სიტყვას ყავლი არა გასვლია და არც არასდროს გაუვა. მთავარი ახლა ის არის, რომ ცხოვრებაში ერთხელ მაინც გავუგონოთ მას და თავიდან მოვიშოროთ ჩვენი შიშები, ფარისევლობა და ახირებები.
Dixit et animam levavi – “ვთქვი და ამოვისუნთქე.”
ოქსფორდი,
გაერთიანებული სამეფო,
11 ივნისი 2013
