ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრი 2010 წელს კულტურის სამინისტრომ დააარსა. ცენტრის მთავარი მისია ქართული ლიტერატურის საზღვარგარეთ პოპულარიზაცია და ქართველი ავტორების თარგმანების ხელშეწყობაა.
„თუ თვალს გადაავლებთ წინა წლების ქართველი ავტორების საზღვარგარეთ გამოცემას, - გვითხრა ცენტრის დირექტორმა დეა მეტრეველმა, როდესაც მას ცენტრის ოფისში, ინტერვიუს ჩასაწერად ვესტუმრეთ, - ნახავთ, რომ ეს ფრაგმენტული იყო “.
მოდი, დავიწყოთ პირდაპირ ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობის შესახებ …
როდესაც წიგნის ცენტრმა ფუნქციონირება დაიწყო, ამ პროექტის (ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა) კოორდინირებაც მას დაევალა. ქართველ გამომცემლებთან ერთად ჩვენ უცხოელი გამომცემლებისთვის ავტორებისა და ლიტერატურის შეთავაზება შევითავსეთ.
რაში გამოიხატება თქვენი ჩართულობა?
ამას რამდენიმე გზით ვაკეთებთ. პირველია კატალოგები, რომლებსაც ჩვენ ყოველ წელს საერთაშორისო წიგნის ბაზრობებისთვის ვამზადებთ და ფრანკფურტში ამა თუ იმ ავტორს თავისი სინოფსისით, ბიოგრაფიით, ავტორის შესახებ საინტერესო ინფორმაციით ვაწვდით. ასევე, ვებგვერდზე გვაქვს ქართველი ავტორების ელექტრონული ბაზა. ცენტრი უზრუნველყოფს საცდელ თარგმანებს, ნაწარმოებთა 10-15 გვერდს, შემდეგ გერმანელ და უცხოელ გამომცემლებს ვუგზავნით. ისინი ტექსტებს განიხილავენ.
როგორ ვარჩევთ ავტორებს?
გვყავს შვიდკაციანი საბჭო, რომელიც როტაციის პრინციპით, ორ წელიწადში ერთხელ იცვლება. წინა მოწვევის საბჭოს რისმაგ გორდეზიანი ხელმძღვანელობდა, ახალ საბჭოს კრიტიკოსი და ლიტერატურათმცოდნე ივანე ამირხანაშვილი ხელმძღვანელობს. საბჭოში გაერთიანებულია მთარგმნელები, ლიტერატურათმცოდნეები, კრიტიკოსები. მათთან ერთად ჩვენ ვადგენთ ყოველი წლის სტრატეგიას: წელს რომელი ავტორები წარვადგინოთ ჩვენს კატალოგებში; რომელი ავტორების საცდელი თარგმანები შევთავაზოთ ამა თუ იმ უცხოელ გამომცემლებს.
ამავე დროს, ვითვალისწინებთ ძალიან ბევრ ლიტერატურულ პრემიას.
ითვალისწინებთ თუ არა ქართველი გამომცემლების აზრსაც?
ისინიც მოგვმართავენ ამა თუ იმ ავტორის წარდგენის თხოვნით და სურთ, დავეხმაროთ საცდელი თარგმანის მომზადებაში. ჩვენი ცენტრი ამასაც თავის თავზე იღებს და შემდეგ უკვე ქართველი გამომცემლები თვითონ ურთიერთობენ უცხოელ გამომცემლებთან. საბოლოო გადაწყვეტილებას უცხოელი გამომცემლები იღებენ. მერე ჩვენთან მოდის განაცხადი. საავტორო უფლებები უკვე გაფორმებულია, მთარგმნელთან კონტრაქტი უკვე დადებულია. ჩვენგან უკვე ამა თუ იმ კომპონენტის მხარდაჭერას ითხოვენ. ეს არის ან თარგმანი, ან ბეჭდვის ხარჯი. ორივეს ჩვენ არ ვაფინანსებთ.
ანუ ფრანკფურტის ბაზრობაზე, რომელიც დიდი შანსია ქართული ლიტერატურის პოპულარიზაციისთვის, ბოლომდე ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, რომელი ავტორი მოხვდება იქ?
რეალურად ჩვენი ცენტრი ამ ბაზრობის კონტექსტში შეიქმნა. და ჩვენ გვაქვს ძირითადი ინფორმაცია. მაგრამ ფრანფურტის წიგნის ბაზრობამ უკვე გამოაცხადა თავის ვებგვერდზე ოპიციალურად „ოფენ ქოლი“ მსოფლიოს ყველა გამომცემლისთვის. მათ თუ 2010 წლიდან დღემდე ქართული ლიტერატურა თარგმანში აქვთ გამოცემული, ყველა მათგანს კონტრიბუციით, ამ პროექტის ფარგლებში, შეუძლია გააგზავნოს ორ-ორი წიგნი, რომელსაც ფრანკფურტის ბაზრობა პავილიონში გამოფენს. ამ გამოფენას ერქმევა Books on Georgia. იქ უკვე მოხვდება, როგორც ცენტრის მიერ დაფინანსებული გამოცემები, ასევე, სხვა გამოცემები, რომლებიც ჩვენ გარეშე გამოიცემა.
თუ ქართველი გამომცემლები მომართავენ ცენტრს და უცხოელი გამომცემლებიც მათი კონსულტაციებით სარგებლობენ, გამოდის, რომ ფრანკფურტის ბაზრობაზე მოხვდება წიგნები, რომლებიც ქართველი გამომცემლების კომერციული ინტერესების გავლენით შეირჩევა?
როცა განაცხადები შემოდის, საბჭო ამ განაცხადებს განიხილავს. მაგალითისთვის რომ გითხრათ, ყოველ წელს ცენტრში 100-ზე მეტი განაცხადი შემოდის...
რა ხდება მაშინ, როცა რომელიმე ავტორზე საერთოდ არ შემოდის განაცხადი? ვგულისხმობ კლასიკოს ავტორებს, რომლებიც არ შედიან გამომცემლების კომერციულ ინტერესში. ვინ „უპატრონებს“ მათ?
ამას ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრი თავის თავზე იღებს. გამოიცა დავით კლდიაშვილი, გამოიცემა მიხეილ ჯავახიშვილი, ილია ჭავჭავაძე, მინდოდა ილიას პუბლიცისტური წერილების გამოცემაც, თუმცა, რთულია გერმანიაში ამ ტიპის ლიტერატურის თარგმანი გამოსცე. ამ ერთგვარ ვაკუუმს ჩვენ, ცენტრი ვავსებთ. რათა კლასიკური ლიტერატურა ძალიან სერიოზულად იყოს წარმოდგენილი.
თუ, მაგალითად, უცხოელი გამომცემლის ინტერესში არ შედის ილია, რას „ვუშვრებით“ ილიას?
ვცდილობთ, დავაინტერესოთ. თუ ვერცერთი უცხოელი გამომცემელი ვერ მიიღებს გადაწყვეტილებას, ცენტრს არანაირი ბერკეტი არ აქვს, მას ამ ავტორის გამოცემა დაავალოს.
ქართველი ავტორები და მთარგმნელები… მათი ანაზღაურების საკითხზეც ვისაუბროთ.
წიგნის გამოცემა დაკავშირებულია ხარჯებთან: თარგმნა, რედაქტირება, კორექტირება, ჩვენ მარტო თარგმანი ან ბეჭდვა გვეხება. დანარჩენი ავტორსა და გამომცემელს შორის უნდა გაირკვეს, თვითონ უნდა გადაწყვიტონ საავტორო უფლების საკითხი და თანხაზეც თვითონ შეთანხმდნენ. მაგრამ ეს უკვე დამოკიდებულია იმაზე, რა კონტრაქტი აქვს გაფორმებული ქართველ გამომცემელს ავტორთან.
არის ძალიან ბევრი შემთხვევა, როცა საერთოდ არ არსებობს კონტრაქტი გამომცემელსა და ავტორს შორის. და ავტორები არათუ საერთაშორისო დონეზე, არამედ საქართველოში გამოცემული წიგნების ჰონორარებსაც ვერ აკონტოლებენ.
ჩვენ წელს, გარდა ფრანკფურტის ბაზრობისა ივნისში ვატარებთ სემინარს. ეს იქნება ღია სემინარი, არამარტო გამომცემლებისთვის, ავტორებსაც შეეძლებათ მოვიდნენ. მათ წაუკითხავენ სემინარს, როგორ უნდა იმუშაოს ავტორმა მისი ტექსტის გამომცემელთან მისვლამდე, რომ მისი უფლებები მაქსიმალურად იყოს დაცული.
თქვენ ფიქრობთ, რომ გამომცემლებსა და ავტორებს შორის ანაზღაურების საკითხის პრობლემები მხოლოდ საკითხის უცოდინარობას უკავშირდება?
ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა ამ საკითხის უცოდინრობაა. ჩვენთან ლიტერატურის აგენტის ინსტიტუტი ასეთი მყარი არ არის. ხშირად ხდება სამწუხარო შემთხვევებიც.
არის თუ არა საქართველო წიგნის ის ბაზარი, სადაც შეიძლება ლიტერატურის აგენტის ინსტიტუტის განვითარება?
- დიახ არის, მე ამაში დამარწმუნა იმ დიდმა ინტერესმა, რომელიც გერმანელი და უცხოელი გამომცემლების მხრიდან გაჩნდა.
მარტივად გეტყვით: 2010 წელს კულტურის სამინისტროში თარგმანების პროექტი გამოცხადდა. მე იქ პატარა პროგრამის ხელმძღვანელი ვიყავი. მაშინ უცხოელი გამომცემლებისგან სულ სამი განაცხადი შემოგვივიდა. მეორე წელს შემოვიდა ექვსი თუ შვიდი, მერე ოცი და წელს უკვე იცით, რამდენი შემოვიდა? ასზე მეტი - დაახლოებით ას ორმოცდაათამდე. ეს ყველაფერი მოხდა სულ რაღაც ხუთ წელიწადში.
ეს ფრანკფურტის დამსახურებაა?
ეს განაპირობა ფრანგფურტმა, მაგრამ მხოლოდ მისი ფაქტორიც არაა - ეს განაპირობეს ტექსტებმაც. რაც არ უნდა სტუმარი ქვეყანა ვიყოთ ფრანკფურტის ბაზარზე და ლონდონშიც მიგვიწვიონ, თუ ტექსტი არ არის კარგი, არცერთი გამომცემელი, 100% სუბსიდირებითაც რომ დააფინანსო, მაინც არ გამოგიცემს. ეს მათი პრესტიჟის საკითხია.
ძალიან დიდი რისკია ქართველი ავტორის უცხო ბაზარზე შეყვანა. შეიძლება ტექსტი იყოს ძალიან კარგი, მაგრამ მსოფლიო ბაზარი იმდენად გაჯერებულია სხვადასხვა ტიპის ლიტერატურით, რომ უცხოენოვანი ლიტერატურის მიმართ (როცა არ ფიგურირებს დიდი სახელი) მკითხველს სკეპტიკური დამოკიდებულება აქვს. ამ რისკების პრევენციაში ჩვენ ვეხმარებით.
უცხოელი გამომცემლების მიერ გამოცემული ქართული წიგნების რა ტირაჟებზეა საუბარი?
თუ 500-ზე ნაკლებია, ჩვენი საბჭო უარს ამბობს. არის შემთხვევები, როდესაც კარგი წიგნია და გამომცემლობას 300 წიგნის გამოცემა სურს. ჩვენ ვეუბნებით, რომ დაგაფინასებთ, ოღონდ ტირაჟი 500-მდე გაზარდეთ და ა.შ.
მაქსიმუმი ყოფილა ხუთი ათასი. ლაშა ბუღაძის წიგნი, ნინო ხარატიშვილის მიერ ნათარგმნი 7 000-იანი ტირაჟით გამოიცა. ლაშას შემთხვევაში წიგნის წარმატება ხარატიშვილის თარგმანმაც განაპირობა. ასევე, საუბარია არჩილ ქიქოძის წიგნზეც. კულინარიული წიგნი, რომელიც 3 000-ზე მეტი ეგზემპლარით გამოიცა, ფრანკფურტის ბაზრობისთვის გამეორებას აპირებენ.
ქართული ლიტერატურის უცხოურ თარგმანებში რომელი ენა ლიდერობს?
ახლა, ამ ეტაპისთვის გერმანული და ინგლისური. მერე მოდის სხვა ენები: ფრანგული, იტალიური, ხორვატიული… ჩვენ ვამაყობთ, რომ სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზეც აქტიურად ვაფინანსებთ გამოცემას. ჯამში 30 ენაზე 300-მდე წიგნი გამოიცა.
თქვენ ფინანსდებით ბიუჯეტიდან, იცით თუ არა, გარანტირებულად რამდენი ხნით გექნებათ ბიუჯეტი? რამდენ ხანს განაგრძობთ არსებობას?
იმედი მაქვს, ის ინვესტიცია, რაც სახელმწიფომ ამ საქმეში ჩადო, არათუ შენარჩუნდება, არამედ დინამიკურად გაიზრდება. ვიღაცები შეიძლება მიიჩნევენ, რომ ფრანკფურტი ჩვენი საბოლოო პლატფორმაა, მაგრამ ეს კარია, რომელიც გაიღება უფრო და უფრო დიდი და საინტერესო საერთაშორისო ბაზრებისკენ.
შევეხოთ ცენტრთან დაკავშირებით ბოლოს მომხდარ მოვლენებსაც. ვგულისხმობ თქვენს განცხადებას გადადგომის შესახებ. რა ისეთი ცვლილება იგეგმებოდა, რომ ეს რადიკალური ნაბიჯი გადაწყვიტეთ?
გადაწყვეტილება უნდა მიიღებოდეს იქ, სადაც პასუხისმგებელი გუნდი მუშაობს. შენ იყო პასუხისმგებელი პირი სხვაგან მიღებულ გადაწყვეტილებაზე - არც ისე ადვილია.
ჩემი თხოვნა იყო, რომ წიგნის ცენტრს დარჩენოდა მხოლოდ თარგმანები და ლიტერატურა, სხვა დანარჩენი გადაებარებინა სხვა უწყებებს. საბოლოოდ პავილიონიც, კულინარიული პროგრამაც და პიარიც ცენტრს დარჩა.
თქვენი აზრით, რა მოტივაციით გართმევდნენ მართვის ბერკეტებს?
გამიჭირდება, ამაზე რამე გიპასუხოთ. მეც გაუგებრობაში ვიყავი.
მოლოდინები ძალიან დიდია და ეს უნდა გავამართლოთ. ჩვენ ამ მასშტაბის პროექტი არ გვქონია და შეიძლება კიდევ დიდხანს არ გვქონდეს. ყველა რესურსი უნდა გამოვიყენოთ, რომ ევროპის შუაგულში საქართველოს პრეზენტაცია უფრო შთამბეჭდავი გავხადოთ.
