თამრიკო და სოფკა გაკვეთილების მერეც სკოლაში რჩებოდნენ. მე სახლში მივდიოდი, მაგრამ ჩვენ მაინც ვმეგობრობდით. მერე ისე მოხდა, რომ დედას სოფკა არ მოეწონა და მითხრა, არ ეამხანაგოო. მე მგონი, სოფკა კი არა, სოფკას მამა არ მოეწონა, იმიტომ რომ ეს ერთი მშობელთა კრების მერე მითხრა, სადაც სოფკას მამა იყო მისული. სოფკას მამა დედაჩემს კი არა, სოფკას დედასაც არ მოსწონს, საერთოდ, რა მოსაწონია, მაგრამ სოფკა ხომ მამამისი არაა? არც მე ვარ, ჰო, მამაჩემი?
როცა პატარა ხარ, სამყარო ძალიან პატარაა, პრობლემები კი - იმდენად დიდი, რომ ვერცკი ხედავ, როგორც წრუწუნა ვერ ხედავს მთას...
არჩა ვიგრაჰა დასი, „შემთხვევით, დედაშენი“
იყო კონცერტი: დიდი დარბაზი, დარბაზში - ხალხი, სცენა, სცენაზე - როიალი. მე მეცვა შავი კაბა და ახალი ფეხსაცმელი, და მეშინოდა, რომ როიალამდე ვერ მივაღწევდი, გზაში დავეცემოდი, იმიტომ რომ ფეხსაცმელს სრიალა ძირი ჰქონდა და კაბა გრძელი იყო, ფეხებში მებლანდებოდა.
ავიწიო? არა, ეგ ვის გაუგია. არ შეიძლება.
მერე ვიჯექი სკამზე და კლავიატურას დავცქეროდი, და უცებ მივხვდი, რომ დამავიწყდა. ყველაფერი დამავიწყდა: რა უნდა შემესრულებინა, რომელი ხელი იწყებდა. საერთოდ, ყველაფერი დამავიწყდა, და ძალიან მინდოდა, მეტირა, მაგრამ არ მიტირია. ხალხში ტირილი არ შეიძლება.
კიდევ კარგი, შურას არასოდეს აგვიანდება. შურამ გამაღვიძა და საშინლად გამიხარდა, რომ კონცერტი სიზმარი იყო. ისე გამიხარდა და შურას ისე შევცინე, რომ შურას გაუკვირდა კიდეც. დილით, როგორც წესი, სულ არ მეცინება.
საერთოდ, ძალიან მიჭირს გაღვიძება. რომ მიმიშვან, სულ ვიძინებ, მაგრამ ბევრი ძილი - ეგ ყველამ იცის - არ შეიძლება.
არ შეიძლება, იმიტომ რომ ბევრი საქმე მაქვს და ბევრი რომ ვიძინო, ვერაფერს მოვასწრებ.
ყოველ დილით, სანამ, როგორც დედაჩემი იტყოდა, ცხოვრებას დავიწყებდე, ჯერ კედელთან ვდგავარ. კეფა, მხრები, უკანალი და ქუსლები კედელზე მაქვს მიბჯენილი და ჩემს წინ, თაროზე მდგარ, შურას მიერ გადატრიალებულ ქვიშის საათს ვუყურებ. საათი სამწუთიანია. სამი წუთი ასე უნდა ვიდგე. მერე, მთელი დღის განმავლობაში, ძალიანაც რომ მოვინდომო, ვერ მოვიხრები და აღარ ვივლი ხვლიკივით და მდაბიო გოგოსავით, როგორც დედაჩემი ამბობს ხოლმე.
საუზმის დროსაც ასეა: თავზე მადევს წიგნი - უკანასკნელი სამი თვეა, დავითვალე, აღარ ჩამომვარდნია, - და ასე გეახლებით შვრიის ფაფას, რომელიც მეზიზღება, მაგრამ ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია, კარაქიან-თაფლიან პურს, რომელიც ჭირის დღესავით მძულს, მაგრამ ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია, და შავ, უშაქრო ჩაის, რომელიც ჯანმრთელობისთვის მთლად აუცილებელი არაა, მაგრამ წესია ასეთი - დილით ჩაი უნდა დალიო. ჩაი დალიე? კი, დავლიე. აბა, წავედით!
მე მაცვია ელეგანტურად - ასე ამბობს დედაჩემი, და მოსაწყენად - ასე ამბობს შურა. თმაც ელეგანტურად და მოსაწყენად მაქვს შეჭრილი, ისე, რომ არც ამეჩეჩოს და არც დამეტკეპნოს.
კოხტა გოგო ვარ. შურას თქმით, ნამდვილი გიმნაზისტკა, ელეგანტური და მოსაწყენი.
ადრე სკოლაში დავდიოდი. იქ ორი მეგობარი მყავდა: თამრიკო და სოფკა. თამრიკო და სოფკა გაკვეთილების მერეც სკოლაში რჩებოდნენ. მე სახლში მივდიოდი, მაგრამ ჩვენ მაინც ვმეგობრობდით. მერე ისე მოხდა, რომ დედას სოფკა არ მოეწონა და მითხრა, არ ეამხანაგოო. მე მგონი, სოფკა კი არა, სოფკას მამა არ მოეწონა, იმიტომ რომ ეს ერთი მშობელთა კრების მერე მითხრა, სადაც სოფკას მამა იყო მისული. სოფკას მამა დედაჩემს კი არა, სოფკას დედასაც არ მოსწონს, საერთოდ, რა მოსაწონია, მაგრამ სოფკა ხომ მამამისი არაა? არც მე ვარ, ჰო, მამაჩემი?
მე ვუთხარი მაშინ დედაჩემს, ერთ კლასში ვართ და, აბა, როგორ არ ვეამხანაგო-მეთქი? თუ თამრიკოს ვეამხანაგები, ის და სოფკა დაქალები არიან, და აბა, როგორ-მეთქი?
მაშინ გადაწყდა, რომ ბევრს ვლაპარაკობ, და შემოდგომიდან სკოლაში აღარ ვისწავლი, ვისწავლი გიმნაზიაში, სადაც წესიერი ხალხი სწავლობს. თან გიმნაზია სახლიდან ორ ნაბიჯშია და ათის რომ გავხდები, მე თვითონაც შევძლებ სიარულს.
ახლა უკვე გიმნაზიის მოსწავლე ვარ. რასაკვირველია, კარგად ვსწავლობ. ყველა საგნის მასწავლებელი მაქებს. დედაჩემი მამაჩემს საღამოობით როცა ელაპარაკება ხოლმე, სულ მესმის, რომ კარგად ვსწავლობ და მასწავლებლები ამბობენ, რომ ყოჩაღი ვარ, მაგრამ დედა მე ამას არ მეუბნება. წესია ასეთი: შვილის შექება არ შეიძლება.
შურამ მითხრა, მეც არ ვიცოდი, თურმე, არ შეიძლებაო. დედაშენმა რომ შეგაქოს, თავში აგივარდება და გაყოყოჩდებიო. ძალიან მინდა, დედამ შემაქოს, მაგრამ თუ არ შეიძლება, რას ვიზამ.
ისე, ისიც არ შეიძლება, მამაჩემის და დედაჩემის საუბრებს რომ ვუსმენ, მაგრამ რა ვქნა, მესმის. კი, კარი კარგად რომ მივხურო, ვერ გავიგონებ, მაგრამ გაგონება რომ მინდა? ვიცი, არ შეიძლება, და ამიტომ მარტო შურას ვუთხარი, შეღებული მაქვს და მესმის-მეთქი, და შურამ მითხრა, კარგი, ნუ დახურავ, ოღონდ, იცოდე, ჩემთვის არაფერი გითქვამსო. რასაკვირველია! ეს ჩემი და შურას საიდუმლოა და საიდუმლოს სხვისთვის თქმა არ შეიძლება.
მე და შურას კიდევ ერთი საიდუმლო გვაქვს: გიმნაზიაში შურას მივყავარ, მაგრამ ასეთ რამეს ვაკეთებთ - შურას კუთხემდე მივყავარ და მერე დგება და მიყურებს, მე კი მარტო შევდივარ შენობაში. ვითომ, მარტო მოვედი. ვინც მარტო არ მოდის, იმას დასცინიან. მე არ დავცინი, დაცინვა არ შეიძლება, მაგრამ ისიც არ მინდა, რომ მე დამცინონ. და გაკვეთილები რომ მორჩება, მაშინაც კუთხემდე მარტო მივდივარ და იქ მხვდება შურა. თუ ბავშვებთან ერთად ვარ, არ იმჩნევს, რომ მიცნობს, ან ისე შვრება, ვითომ შემთხვევით შევხვდით ერთმანეთს: უი, რა მაგარია! და ერთად მივდივართ შინისკენ, შურა - სახლის საქმის საკეთებლად, მე - სამეცადინოდ. სამეცადინო ბევრია: გაკვეთილები, ინგლისური, მუსიკა. კიდევ კარგი, შურამ რუსული პატარაობიდან მასწავლა და რუსულის მასწავლებელი მაინც არ დადის ჩემთან. ამდენს, ალბათ, ვერ მოვასწრებდი.
მამაჩემი მუსიკოსია და დედამ და მამამ თავიდანვე იცოდნენ, რომ მეც მუსიკოსი ვიქნები. პიანისტი. მუსიკალური ნიჭი მემკვიდრეობითია, თუ მამა კარგი პიანისტია, შვილიც კარგი პიანისტი გამოვა. უბრალოდ, ამისთვის ბევრი უნდა იშრომოს. რიხტერს უთქვამს: თუ ერთი დღე არ ვიმეცადინე, მე ვამჩნევ; თუ ორი დღე არ ვიმეცადინე, ჩემი პედაგოგი ამჩნევს; თუ სამი დღე არ ვიმეცადინე, ამას უკვე მსმენელიც მიხვდება. ჩემი პედაგოგი ზოგჯერ ცდება ხოლმე - ამბობს, რომ არ ვიმეცადინე, მაგრამ ცდება, ასე არაა, მე ყოველდღე ვუკრავ, მაგრამ, ცხადია, პედაგოგს არ ვეუბნები, რომ ცდება, იმიტომ რომ უფროსისთვის სიტყვის შებრუნება არ შეიძლება.
რა საინტერესოა, როდის გავხდები იმ ხნის, როცა სიტყვის შებრუნება უზრდელობა აღარ იქნება? შურას ვკითხე. შურამ მითხრა, თუ გინდა, ხმა ამოგეღებოდეს, მაგარი უნდა იყო, ასაკს მნიშვნელობა არა აქვსო. მე მგონი, მართალია. აი, შურა ნამდვილად არაა პატარა გოგო, მაგრამ ხმა არ ამოეღება. თვითონ მითხრა ასე: მე რა ხმა ამომეღებაო.
ერთხელ - მაშინ პატარა ვიყავი, მაგრამ კარგად მახსოვს, - შურამ სიმღერა მასწავლა. შურა სულ მასწავლიდა სიმღერებს: „Ой ты зимушка зима“, და „Лиловый негр“, და „Уточка луговая“ - ესენი სულ შურამ მასწავლა. დედაჩემის მეგობრები როცა მოდიოდნენ, მიძახდნენ, და მეც ინსტრუმენტთან ვჯდებოდი, ვუკრავდი და ვმღეროდი ხოლმე. მე მგონი, ყველა კმაყოფილი იყო, რა ვიცი... ჰოდა, იმ ერთხელ შურამ სიმღერა მასწავლა, გავგიჟდი, ისე მომეწონა. თან მომიყვა, როგორ ამბავში მღეროდნენ ხოლმე ამას: ღამით კოცონს ანთებდნენ, ამბებს ჰყვებოდნენ, მანამდე კი ლაშქრობებში დადიოდნენ, ზღვაში ცურავდნენ, დაკარგულ განძს ეძებდნენ. ძალიან კარგ ამბებს მომიყვა შურა.
საღამოს დედაჩემის „გოგოები“ მოვიდნენ, და მისასალმებლად რომ გავედი, გამოვაცხადე, სიმღერა ვიცი-მეთქი, ახალი. აბა, გვიმღერეო. მივუჯექი ინსტრუმენტს და დავიწყე:
Взвейтесь кострами
Синие ночи!
Мы – пионеры,
Дети рабочих!
რა ამბავი ატყდა! ისე ახარხარდნენ, უცებ გავჩუმდი. დედაჩემს არც გაუღიმია, მითხრა, გაჩუმდი და გადიო, და მეორე დღეს, შურა რომ მოვიდა, სახლში ის მოხდა, რასაც შურა „ურაგანს“ უწოდებს ხოლმე. შენ აქ ვინა ხარ საერთოდო, დედა უყვიროდა, შენ ვინ დაგავალა ბავშვის გაგიჟებაო.
რასაკვირველია, ხმა არ ამომიღია, უფროსების საუბარში ჩარევა როგორ შეიძლება, მაგრამ მერე კი ვკითხე შურას, რატომ არ მოუყევი, რა მაგარი სიმღერაა-მეთქი, და შურამ მითხრა, რომ მას ხმა არ ამოეღება.
პატარა რომ ვიყავი, სულ ვფიქრობდი: შურას ხმა რატომ არ ამოეღება, ამ დროს ხომ უფროსიცაა და თან ძალიან მაგარიცაა. შურამ ყველაფერი იცის, ყველაფრის გაკეთება შეუძლია, თან რამდენი რამე უნახავს, სად აღარ ყოფილა... შეიძლება, ისაა პრობლემა, რომ შურას ქმარ-შვილი აღარ ჰყავს? მაგრამ დედაჩემის ქმარიც ხომ არ ცხოვრობს დედაჩემთან ერთად, და გიმნაზიას რომ დავამთავრებ, მეც წავალ სადმე სწავლის გასაგრძელებლად, და რა, მერე დედაჩემსაც ხმა არ ამოეღება? მაგრამ არ მიკითხავს, იმიტომ რომ პატარა ვიყავი და ზედმეტი კითხვების დასმა - ეს ყველამ იცის, - არ შეიძლება.
...სახლისკენ რომ მივდიოდით, შურას მოვუყევი, რომ გიმნაზიაში ბავშვების უფლებების დაცვის კონვენციის 25-ე იუბილე უნდა აღვნიშნოთ და დედაჩემს უნდა ვთხოვო, ჩემი დაპატარავებული ტანსაცმელი გამატანოს - ღარიბი და ქუჩის ბავშვების დასახმარებლად. კონვენციაზე ვუყვებოდი, როგორი მნიშვნელოვანია, მაგრამ შურა არ მისმენდა. ძალიან გამიკვირდა, ასეთები არ სჩვეოდა. რა მოხდა-მეთქი?
შურამ მითხრა, რომ სახლში „ურაგანია“. გახსოვს, დედაშენს დაბადების დღეზე წიგნი რომ ვაჩუქეო? მეთქი, მახსოვს. იცი, რა წიგნი იყოო? არა-მეთქი, არ ვიცი-მეთქი. ჰოო, შურამ.
მე კი ვიცი, რომ ზედმეტი კითხვების დასმა არ შეიძლება, მაგრამ მაინც ვკითხე:
- მერე?
შურამ მითხრა, რომ ეს წიგნი საგანგებოდ ეძება, დიდხანს. რომ ავტორი ნობელის პრემიის ლაურეატია და აი, ვინაა მაგარი ქალი!
მაინც ვერ გავიგე ვერაფერი - მერე, „ურაგანი“ რატომ?
იმიტომ რომ ამ ქალმა დაწერა „პიანისტი ქალი“, და შურამ - პირი დავაღე! - ეს წიგნი დედაჩემს იმიტომ აჩუქა, რომ თვითონ ხმა არ ამოეღება, ის ქალი კი ნობელის პრემიის ლაურეატია და ზუსტად ის აქვს დაწერილი, რის თქმაც შურას დედაჩემისთვის უნდოდა, აგერ უკვე რვა წელია, სულ ამის თქმა უნდოდა და ვერ ამბობდა. შურას უფიქრია, რომ დედაჩემი ამ წიგნს წაიკითხავდა, ყველაფერს მიხვდებოდა და მეც გადავრჩებოდი. შურა ერთ თვეზე დიდხანს ელოდა, რომ დედაჩემი ამ წიგნს წაიკითხავდა, და იმას დღეს დაუწყია კითხვა, მე რომ გიმნაზიაში წავედი, მაშინ, და ორ საათში დედაჩემი შურას სამზარეულოში შევარდნია და უთქვამს, ბავშვს მოიყვან და მერე აღარასოდეს დაგინახოო.
უკვე ჩვენს ქუჩაზე მოვაბიჯებდით. გავჩერდი.
მერე, შენ რას აპირებ-მეთქი? რას უნდა ვაპირებდე, წავალო. მერე, მე რა ვქნა-მეთქი? შურამ მითხრა, დაგირეკავ ხოლმეო და შევხვდეთ ხოლმეო.
მე ვუთხარი, რომ ტყუილია. ასე მეუბნებოდნენ თამრიკო და სოფკაც: დაგირეკავთ ხოლმე და შევხვდებითო, მაგრამ მე ხომ ვიცი: ტყუილია. კი, დამირეკეს, მაგრამ აბა, როგორ შევხვდები? როდის? სად? მე სამეცადინო მაქვს! ბევრი საქმე მაქვს ძალიან! და ვერ მოვასწრებ, ვერაფერს ვერ მოვასწრებ, და რა, ტყუილი ვუთხრა დედაჩემს და მუსიკის გაკვეთილის მაგივრად შურას შესახვედრად ვიარო? ეგ როგორ შეიძლება? შურა, როგორ უნდა წახვიდე, ეგ როგორ შეიძლება, როგორ შეიძლება ადამიანის მარტო დაგდება?
ვიცი, ვიცი, რომ ქუჩაში ტირილი არ შეიძლება, არც უფროსთან ხმამაღლა ლაპარაკი, მაგრამ ვაიმე, შურა, შენ რომ წახვიდე, მე რაღა ვქნა? და ვიდექი და საშინლად ვტიროდი და ძალიან, ძალიან ცუდ სიტყვებს ვეუბნებოდი შურას.
მერე - არაფერი. მე სახლში შევედი, შურა წავიდა.
დედაჩემს არაფერი უთქვამს. არც მე მითქვამს რამე. ან რა უნდა მეთქვა, მე რა ხმა ამომეღება. მივუჯექი სუფრას, თავზე წიგნი დავიდე და სადილს შევექეცი. არც დღეს გამომვარდნია წიგნი. როგორც ჩანს, მალე აღარ დამჭირდება, მალე ნამდვილი მანდილოსანი გავხდები.
მერე ინსტრუმენტს მივუჯექი. ორმოცდაათი ასანთის ღერი ჩამოვდე მარცხენა მხარეს. სამ საათში ორმოცდაათივე ჯერ მარჯვნივ გადაინაცვლებს, მერე - ისევ მარცხნივ, და დღევანდელი გეგმა შესრულებული მექნება.
საღამოს, დაკვრას რომ მოვრჩი, ვმეცადინეობდი. ხვალისთვის ბავშვთა უფლებების დაცვის კონვენცია უნდა ვიცოდე.
გამახსენდა, შურამ მიამბო:
ერთხელ, როცა შურა სულ პატარა გოგო იყო, ის და მამამისი შანხაიში ცხოვრობდნენ, უზარმაზარ ქალაქში. იქ იმდენი ხალხი ირეოდა, რამდენიც ალბათ სხვებს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში არა ჰყავთ ნანახი, და უამრავი ქუჩის ბავშვი დაწანწალებდა.
ერთხელაც შურას მამამ ტორტი უყიდა საკონდიტროში. ტორტი კრემის ვარდებით იყო მორთული, მუყაოს კოლოფში იდო, და როცა იყიდეს, გამყიდველმა გოგომ კოლოფი დიდი, ვარდისფერი ბაფთით შეკრა და შურას მიაწოდა. შურა გაგიჟებულა სიხარულისგან.
მერე, შინისკენ რომ მიდიოდნენ, დასწევიათ ვიღაც ბავშვი - შურამ თქვა, როგორ გაჩნდა ჩემს გვერდით, ვერც შევამნჩიეო, - და ტორტი ხელიდან გამოუტაცია. შურა ბაფთას ჩასჭიდებია, ბაფთა გახსნილა და ტორტი ძირს დანარცხებულა. და უცებ - როგორც სიზმარში! - უამრავი ბავშვი მოცვივდა და ძირს დაგდებულ ტორტს ეცა. თურმე, პირდაპირ ასფალტიდან ლოკავდნენ ვარდისფერ კრემს, თან ერთმანეთს თმას აწიწკნიდნენ, ჩხაოდნენ...
შურას მამას შურასთვის ხელი დაუტაცია და გაქცეულა, და შურა თურმე ტიროდა და ტიროდა, ვერ ჩუმდებოდა, და მამა ვერ ამშვიდებდა, იმიტომ რომ თვითონაც საშინლად ტიროდა. იმიტომ კი არ ტიროდა, რომ ტორტი ენანებოდა, არა, სხვა რაღაც ატირებდა თურმე.
- აბა, რა ატირებდა? - ვკითხე მაშინ შურას. - ის ბავშვები შეეცოდნენ?
მე სულ არ შემცოდებიან. ქურდობა, ყაჩაღობა - ეს როგორ შეიძლება?
შურამ მაშინ მითხრა, რომ გავიზრდები და გავიგებ. და თუ მაგარი ქალი ვიქნები, ასეთი რამეები ნაკლებად მოხდება.
სიმართლე რომ ვთქვა, კი გავიზარდე თითქოს, მაგრამ ნამდვილად ვერ გავიგე, და იმასაც ვერ ვხვდები, მე თუ მაგარი პიანისტი გავხდები, შანხაის მაწანწალა ბავშვები როგორ გადაეჩვევიან ყაჩაღობას.
ოდნავ გამოღებული კარიდან დედაჩემის ხმა მესმოდა. მამაჩემს უყვებოდა, რომ ჩემი ტანსაცმელი გადაარჩია და უზარმაზარი ჩანთა გამოუვიდა. არცკი ვიცი, გიმნაზიამდე როგორ მივათრევ, ამ ორ ნაბიჯზე ტაქსის გამოძახება მომიწევსო. ასეთებს ლაპარაკობდა. შურაზე საერთოდ არაფერი უთქვამს.
ძალიან მინდოდა, გავსულიყავი და მეკითხა: რატომ არ ლაპარაკობ შურაზე? რა წიგნია ასეთი? იქ რაც წერია, შურას ხომ არ უთქვას, ნობელიანტმა ქალმა თქვა! რატომ გააგდე ჩემი შურა? მე რაღა ვქნა, დედა, ჩემო დედა, მე რა ვქნა, რა წყალში ჩავვარდე?
მაგრამ არ მითქვამს.
მე ვიჯექი და ვმეცადინეობდი, ზეპირად ვსწავლობდი ბავშვების უფლებების კონვენციას. ხვალ რომ მკითხონ - ალბათ, მკითხავენ, - კარგად უნდა ვიცოდე, რომ არ შევრცხვე.
ბავშვი რომ ხარ, კი უნდა იცოდე შენი უფლებები. ოღონდ ვერ გავიგე: ზედმეტი კითხვების დასმა და უფროსებთან ხმამაღლა ლაპარაკი ხომ არ შეიძლება, და მე ხომ ხმა არ ამომეღება, და აქ კი წერია, აზრის გამოთქმის და მოსმენის უფლებაო... ეს როგორ გამოდის? რაღაც შეცდომაა ალბათ.
ნეტა, შურა მყავდეს. იმას კი ვკითხავდი.
სადღაა შურა.
ქართველ მწერალთა ესეები მომზადდა ბავშვის უფლებათა კონვენციის 25-ე წლისთავის ფარგლებში იუნისეფის და საქართველოს მწერალთა სახლის მხარდაჭერით.
