„ცისფერყანწელები“ - ცნობილ ქართველ სიმბოლისტ პოეტთა და პროზაიკოსთა უზარმაზარი გაერთიანება, ჯგუფი, რომელიც მეოცე საუკუნის 20-იანი წლების ქართულ ლიტერატურაში გაბატონებულ მდგომარეობას იკავებდა.
ჯგუფი ახალგაზრდა მწერლებმა 1916 წელს, ქუთაისში დააარსეს. მან იარსება მეოცე საუკუნის 30-იან წლებამდე, ანუ მანამდე, სანამ საბჭოთა ხელისუფლებამ უგემოვნოდ, უსარგებლოდ მიიჩნია და დევნა დაუწყო.
„ცისფერყანწელთა“ რიგებში იყვნენ: გრიგოლ რობაქიძე, ტიციან ტაბიძე, პაოლო იაშვილი, ვალერიან გაფრინდაშვილი, კოლაუ ნადირაძე, შალვა აფხაიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, ალექსანდრე არსენიშვილი, სანდრო ცირეკიძე, გიორგი ლეონიძე, სერგო კლდიაშვილი, შალვა კარმელი (გოგიაშვილი).
საუკუნეზე მეტი გავიდა მას შემდეგ, რაც ქუთაისში ამ ჯგუფის ბეჭდური ორგანოს „ცისფერი ყანწების“ პირველი ნომერი გამოვიდა. მასში დაბეჭდილი იყო: გალაკტიონის „მთაწმინდის მთვარე“ და „ლურჯა ცხენები“; რობაქიძის, გრიშაშვილის, ელენე დარიანის, ივანე ყიფიანის, და ა.შ. ლექსები, მინიატურები.
დააკლიკეთ ბმულს და შემოგვიერთდით „ლიბერალის“ ლიტერატურულ კლუბში ფეისბუქზე
ჟურნალის ყდის მხატვრობა ლადო ჯაფარიძეს ეკუთვნის - გამოცემის სახელწოდება და გერბი ცისფრად იყო დახატული.
მის პირველ ნომერში ვკითხულობთ, რომ ამ გამოცემით თვითდამკვიდრებას იწყებს ქართველ სიმბოლისტთა გაერთიანება. ჟურნალის პირველ ნომერში ტიციან ტაბიძე წერდა: „აშკარაა წინა აზიაში ევროპა შემოაღებს კარებს და ამ დროს ჩვენ უნდა დავხვდეთ შეჭურვილი ეროვნული შემეცნებით, ეროვნული კულტურის ყველა ფოლაქებშეკრული, რომ იყოს მთავარი მორგვი, რომელზედაც მოეხვევა ახალი იდეები. ჩვენ ვიზამთ ამას. მაშინ იქნება ნამდვილი რენესანსი და ამ ეროვნული აღორძინების სადღეგრძელოს სრულიად სერიოზულად ვსვამ „ცისფერი ყანწებით“.
საგულისხმოა, რომ ამ პერიოდში „ცისფერყანწელები“ განსაკუთრებული სიყვარულითა და პოპულარობით არ სარგებლობდნენ, ყოველ შემთხვევაში ისეთით არა, როგორსაც იმსახურებდნენ.
ამ საკითხზე მეცნიერებს ვერ ვუსაყვედურებთ - ქართველმა და უცხოელმა ფილოლოგებმა მათი შემოქმედება კარგად შეისწავლეს, გააანალიზეს და გამოსცეს. მიუხედავად ამისა, ფაქტია, რომ „ცისფერყანწელების“ სახელით ცნობილი პოეტების ეპიგონებს, არც ისე ნიჭიერ მიმდევრებს და ხანდახან ამ ეპიგონთა ეპიგონებს, ჩვენს საზოგადოებაში უფრო მეტი სახელი აქვთ მოპოვებული, ვიდრე თავად ამ ავტორებს.
ჩვენ გარკვეულად ვალში ვართ ქართველი სიმბოლისტებისა და „ცისფერყანწელების“ წინაშე, რომლებიც პოეტური ნოვატორობის გარდა, კომუნისტური საზოგადოების სამიზნეებიც გახდნენ და თითქმის მთლიანად განადგურდნენ მეოცე საუკუნის უსასტიკეს 30-იან წლებში. ბევრი მათგანი ფიზიკურად მოისპო, ბევრის პოეზია კარგა ხნით იყო აკრძალული, ბევრის შესახებ კი საერთოდ გაქრა ინფორმაცია.
მოდით, გადავხედოთ ამ ჯგუფის მცირე ისტორიას, გავერკვეთ, რამდენად იმსახურებდნენ „ცისფერყანწელები“ შთამომავლებისგან აღიარებასა და პატივისცემას.
კაცობრიობის ისტორია, კაცმა რომ თქვას, იცნობს, ე.წ. კულტურული შოკის მოვლენას. ერთ-ერთი ასეთი შოკი მთელ მსოფლიოს დაუდგა 1616 წელს, როდესაც 23 აპრილს, (მიუხედავად იმისა, რომ კალენდარში, განსხვავების გამო, ორ სხვადასხვა დღეზეა საუბარი) ორი დიდი გენიოსი - შექსპირი და სერვანტესი გარდაიცვალა, საიქიოს თითქმის ერთდროულად მიადგნენ „ჰამლეტისა“ და „დონ კიხოტის“ ავტორები.
ამ თვალსაზრისით, გამოირჩა 2016 წელიც, როდესაც წავიდნენ დიდი მწერლები: უმბერტო ეკო, ჰარპერ ლი, დარიო ფო, მომღერლები და კომპოზიტორები: დევიდ ბოუი, პრინცი, ლეონარდ კოენი, ჯორჯ მაიკლი...
აი, ასეთი კულტურული შოკი განიცადა ქართულმა საზოგადოებამ 1915 წელს, როდესაც ჯერ 26 იანვარს (ახალი სტილით 8 თებერვალს) 74 წლის აკაკი წერეთელი და 14 ივლისს (ახალი სტილით 27 ივლისს) 53 წლის ვაჟა-ფშაველა გარდაიცვალნენ. ეს იმდენად თავზარდამცემი ამბავი იყო, რომ ილიას მკვლელობის, აკაკისა და ვაჟას წასვლის შემდეგ პოეტური საქართველო გარდაიცვალა.
აკაკის ლექსის და შემდეგ ვაჟა ფშაველას პასუხის - „დაგვიანებული პასუხი აკაკის“ გამოქვეყნების შემდეგ, ქართული პოეზიის ეს ორი ბუმბერაზი ფიგურა ერთმანეთს დაუპირისპირდა. ქართულ საზოგადოებაში ორივეს თავისი გულშემატკივრები ჰყავდა, აკაკის - მეტი, ვაჟას - ნაკლები. მაგრამ, ერთსა და იმავე წელს, ერთი უფროსი და ერთი საშუალო თაობის უკანასკნელი გენიოსის წასვლა ქართულ ლიტერატურაში კულტურულ კატასტროფას მოასწავებდა.
კატასტროფამაც არ დააყოვნა - ქართული ლიტერატურა საშინლად დაკნინდა, დაეცა, პროვინციალიზმის ჭაობში ჩაეფლო. იწერებოდა ლექსები, პოემები, ჩანახატები, მოთხრობები სწორედ აკაკის გავლენით, მაგრამ მისი გენიალური სიმსუბუქის გარეშე. თავად აკაკის შემოქმედება ისეთი პოეტური, არტისტული და მსუბუქი იყო, რომ უნებლიეთ ბევრი შეაცდინა და, იოლი წარმატების იმედით, ხელში კალამი ააღებინა. აკაკის ეპიგონების „ლიტერატურაში“, ბუნებრივია, არ იყო აკაკის სული, სამაგიეროდ იყო ღრმა რწმენა იმისა, რომ ლექსის წერა ყველას შეუძლია.
ბუნებრივია, რომ ილიასა და აკაკის ეპოქაში ლიტერატურის თემები პატრიოტულ, სოციალურ თემებამდე დავიწროვდა. ამ ფონზე კი, წარმოიდგინეთ, რა მოუვიდოდა ლიტერატურას მრავალრიცხოვანი ეპიგონების ხელში?! ჟურნალები წალეკა ფსევდოპოეზიამ, ფსევდოპროზამ, ფსევდოესეისტიკამ...
ქართულ ლიტერატურას გაცოცხლება, გათანამედროვება, გაწმენდა, ამაღლება, ერთი სიტყვით, მოდერნიზაცია ესაჭიროებოდა. დადგა მოდერნის დრო - წვრილი თემებით. პროვინციული სალიტერატურო მეტყველებით გადაღლილ ქართულ მწერლობას თანამედროვეობა მოსწყურდა. როგორც შემდგომში კოლაუ ნადირაძე იხსენებდა, „ქართული ლექსი გახდა გემოვნების დაცემისა და საოცარი ჩამორჩენილობის მაჩვენებელი. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნებოდა, თითქოს რუსთაველი უფრო თანამედროვე პოეტი იყო, ვიდრე აკაკის მიმბაძველ პოეტთა ლეგიონი“.
სწორედ ამ ამოცანას - ქართული ლიტერატურის გადარჩენას, მსოფლიო ლიტერატურულ პროცესში დაბრუნებას, მოდერნიზაციას შეეჭიდნენ „ცისფერი ყანწების“ ავტორები და ამ ამოცანას წარმატებით გაართვეს თავი.
ეს იყო მოვლენა, რომელმაც შეცვალა ჩვენი ლიტერატურა, საბოლოო ჯამში კი - ჩვენი ქვეყანა. წარმოუდგენლად უსამართლოა მეხსიერება ამ ავტორების მიმართ, რადგან წარმოუდგენლად დიდია ამ ჯგუფების როლი. დარწმუნებული ვარ, რომ კულტურული თვალსაზრისით, ქართული პოეზია, ქართული სახელმწიფოც კი სხვაგვარი იქნებოდა „ცისფერყანწელების“ გარეშე.
ამავე დროს უნდა ითქვას, რომ გვყავდა ერთი კაცი, რომელიც ქართულ ლიტერატურაში თავის უღელს მარტო ეწეოდა. ბუნებრივია, გალაკტიონის მსგავს გენიოსს მარტოსაც შეეძლო ქართულ ლიტერატურაში არსებულ იმდროინდელ გამოწვევებთან გამკლავება, მაგრამ საზოგადოებრივი მხარდაჭერისთვის მას დიდი ჯგუფი დასჭირდებოდა. ამიტომაც, არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება „ცისფერყანწელების“ როლის დავიწყება.
თავიდან ამ წამოწყებას სამი მოთავე ჰყავდა: ტიციან ტაბიძე, პაოლო იაშვილი და ვალერიან გაფრინდაშვილი - სამი პოეტი, სამი ამბოხებული კაცი, ქართული პოეზიის სამი რაინდი. სამივე ძალიან ნიჭიერო იყო, ძალიან თამამი, ღირსეული, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მათ მოულოდნელი ნაბიჯი გადადგეს, უარი თქვეს „ცისფერყანწელთა“ ორდენის ლიდერობაზე და ეს პატივი ბრძნულად დაუთმეს მათზე უფროს, მათზე განათლებულ, მათზე ავტორიტეტულ და საზოგადოებაში უკვე აღიარებულ კაცს - გრიგოლ რობაქიძეს.
ამ ნაბიჯს ლოგიკური ახსნა აქვს - ეს ახალგაზრდები, ამბოხებულებად, ლიტერატურულ ხულიგნებად აღიქმებოდნენ. ამიტომაც, მათ სჭირდებოდათ საზოგადოებაში ჭკუადამჯდარ და სერიოზულ კაცად ცნობილი ლიდერი. ჩვეულებრივ, ასე არ ხდება ხოლმე. ჩვეულებრივ, ადამიანი თავისი იდეებით შემოიკრებს მომხრეებსა და თაყვანისმცემლებს, ხოლო ამ შემთხვევაში პირიქით მოხდა - უკვე არსებულმა დაჯგუფებამ თავად მიიწვია ლიდერი.
„ცისფერი ყანწების“ ორივე ნომრის (გაზაფხულის და ზამთრის) რედაქტორი პაოლო იაშვილი იყო. სწორედ პაოლო იაშვილის წინათქმით იხსნება „ცისფერი ყანწების“ პირველი, ე.წ. გაზაფხულის ნომერი:
„საქართველოს მგოსნებს, ყველა მეოცნებეს, ქართველ ხალხს! ისმინეთ ყველამ ჩვენი ქადაგება! მრავალის სასიკვდილოთ გავჩნდით ჩვენ ბინძურ მზით გამთბარ ქვეყანაში, სადაც ხალხმა დაჰკარგა შვენება სითამამისა. საქართველოს ლანდურ არსებას მოვევლინეთ ჩვენ ახალი სხივმოსილობით და ოცნება დაკარგულ ხალხს ვასწავლით განწმენდილ გზას მომავლის ცისფერ ტაძრისაკენ“.
გალაკტიონის სიტყვებით რომ ვთქვათ, აქ მრავალია ცისფერი ფერი, ცისფერი ყანწები, მომავლის ცისფერი ტაძარი და ჰა, დაჰკოცნა ჩვენი სახე ცისფრად მორთულმა ბედნიერებამ.
რატომ მაინცდამაინც ცისფერი? ცისფერი ყვავილი, ისეთივე მისტიკური, როგორც შუა საუკუნეების ქრისტიან რაინდთათვის - გრაალის თასი, რომანტიკოსების ოცნების საგანი იყო.
„ცისფერმა ყვავილმა ზმანებაში ქალის სახე მიიღო და მატილდა დაერქვა“, - სიმბოლისტებმა აიტაცეს ცისფერი, როგორც შორეთის, უსაზღვროსა და იდუმალის, ანუ მიღმური სამყაროს, სულთა საუფლოს ნიშანი, რაც ყოფით ენაზე სიკვდილს ნიშნავს.
ამავდროულად, ცისფერი სამყაროს წარმოქმნის, შესაქმის ფერია, ამიტომაც უწოდა მას ბარათაშვილმა - „პირველად ქმნილსა ფერს“. მას უკავშირდება ყოველი დაბადების, სიახლის სიმბოლიკა. ყველაფერთან ერთად, ის სიყვარული, არაჩვეულებრივი, ბარათაშვილისეული არაამქვეყნიური საგანია. ცისფერი, ისევე, როგორც თეთრი, ღვთაებრივი ფერია, ცისფერი ასოცირდება იუპიტერთან, იუნოსთან, ამონ-რასთან, ვიშნასთან და სხვა ღმერთებთან. ჩინეთში ცისფერი დაოს, ანუ მორალის გზის, ანუ წმინდა გზის არსებულის არსის სიმბოლოა. თეთრთან ერთად ცისფერი ჭეშმარიტების, ერთგულების, უმანკოებისა და მართლმსაჯულების ფერია დიდ ქრისტიანულ ტრადიციაშიც. ცისფერია მიუღწევლისა და სასწაულის სიმბოლოც.
ცისფერი გასაგებია, მაგრამ რატომ ყანწები? თუ ცისფერი მსოფლიოს სიმბოლოა, ჩვენი პოეტების მიერ ყანწი - ღვინის სამშობლოს, საქართველოს სახედ აღიქმება, ამიტომაც ცისფერი ყანწები საქართველოში ჩამოსხმული ევროპა, ქართულ ჭურჭელში ჩამოსხმული ევროპული სულია...
ჟურნალ „ცისფერი ყანწების“ წინათქმაში ევროპეიზმის იდეა იმითაც არის ხაზგასმული, რომ ორი საკულტო ადგილია დასახელებული - საქართველო და პარიზი:
„საქართველოს შემდეგ უწმინდესი ქვეყანა არის პარიზი. ადიდე, ხალხო, ეს ჩვენი მრისხანე ქალაქი, სადაც გიჟური გატაცებით ჯამბაზობდენ ჩვენი ლოთი ძმები - ვერლენი და ბოდლერი, მალარმე, სიტყვების მესაიდუმლე და არტურ რემბო, სიამაყით მთვრალი, დაწყევლილი ჭაბუკი“, - წერდა ტიციან ტაბიძე, რომლის ესეი - „ცისფერი ყანწები“ ასრულებს კიდეც ჟურნალის გაზაფხულის ნომერს.
ამავე ესეიში ვკითხულობთ:
„მოდერნული ხელოვნება ღვიძლი შვილია ქალაქის. მთვრალი გოლიათის სუნთქვით გაიზარდა იგი, მის აკვანზე ნიმფების მაგიერ მოხეტიალე მემუსიკენი მღეროდნენ ნანას, ბუნებას არ უწოვებია მისთვის ძუძუ... აქ იწყება მითის ქმნა, გაძარცვულ სამსხვერპლოზე ჩნდებიან მითის მქნელნი. ძველი პატრიარქალური კულტურა ირღვევა... ქალაქი მბრძანებლობს.
ახალი ფუტურისტების ტერმინოლოგიით თანამედროვე კულტურა წარმოადგენს უზარმაზარ ქალაქს, ლონდონს, ნიუ-იორკს, ჰამბურგს, სადაც ტრუბები მაღალია ტაძრებზე, სადაც ცოფიანად მიჰქრიან ავტომობილები... აქ ჩნდება ორი პოლიუსი, რომელნიც არასოდეს არ შეერთდებიან... ერთი მხრივ: ვაჟა-ფშაველა პანის ღვთაებრივი მჭვრეტელი, ხევის ნიაღვრით დასოლებული მუზით, რომლისთვისაც ბუნება ემბაზიც იყო, საქორწინო საწოლიც და კუბოც. მეორე მხრივ: ოსკარ უაილდი, რომელმაც ბუნებას ხელოვნების მოსამსახურის როლი აკისრა“.
„ცისფერყანწელთა“ ორდენისთვის საქართველოს მომავალი განსაზღვრულია, მისი ევროპული გზა გარდაუვალია. „აშკარაა, წინა აზიაში ევროპა შემოაღებს კარებს და ამ დროს ჩვენ უნდა დავხვდეთ შეჭურვილი ეროვნული შემეცნებით, ეროვნული კულტურის ყველა ფოლაქებშეკრული, რომ იყოს მთავარი მორგვი, რომელზეც მოეხვევა ახალი იდეები. ჩვენ ვიზამთ ამას“.
ამ დიდმა პოეტმა და წინასწარმეტყველმა ევროპული და ქართული ლიტერატურის შეხვედრას, ჩვენი ევროპეიზმის დაფუძნებას სრულიად ახალი განმარტება მოუძებნა, როდესაც ბრძანა, რომ მომავალ დიდ ქართველში „უნდა შეხვდეს რუსთაველი და მალარმე“.
ტიციანის ესეი „ცისფერი ყანწებით“ ჟურნალის ზამთრის ნომერშიც გრძელდება. აქ პოეტი ასეთ დასკვნამდე მიდის:
„უნდა მოხდეს ეროვნული აღდგომა... საქართველოს ეროვნული აღდგომა უნდა იქნეს აღდგომა ლომის ძველი ქართული იდეით. მაშინ არ იქნება საჭირო „მშვენიერი ტყუილი“, რადგან ეროვნული აღდგომა იქნება დიდი სინამდვილე, ქართველი მხატვარიც ნახავს მაშინ თავის ამდენხანს დაკარგულ სულს, ნახავს და გაიხარებს, ეს იქნება უდიდესი სასწაული“.
„ცისფერყანწელებთან“ არის დაკავშირებული კიდევ ერთი ბეჭდვითი ორგანო - „მეოცნებე ნიამორები“, რომელიც 1919-1924 წლებში გამოდიოდა და მას ვალერიან გაფრინდაშვილი რედაქტორობდა. ჟურნალში იბეჭდებოდა: პაოლო იაშვილის, ტიციან ტაბიძის, გიორგი ლეონიძის, შალვა აფხაიძის, სერგო კლდიაშვილის, სანდრო ცირეკიძის, კოლაუ ნადირაძის, რაჟდენ გვეტაძისა და სხვათა ლექსები. ჯამში, „მეოცნებე ნიამორების“ თერთმეტი ნომერი გამოვიდა. ბოლო ნომერი არა „მეოცნებე ნიამორების“, არამედ მხოლოდ „ნიამორების“ სახელით გამოიცა.
მართალია, „ცისფერყანწელები“ თავიანთ თავს სიმბოლისტებად მოიხსენიებდნენ, თუმცა, მათთან დაკავშირებული იყო არა მხოლოდ ევროპული თუ რუსული სიმბოლიზმი, არამედ იმდროინდელი ევროპული კულტურის ყველა თანამედროვე გამოვლინება: ფუტურიზმი, დადაიზმი, სიურეალიზმი, გაცილებით მეტი, ვიდრე უბრალოდ - სიმბოლიზმი.
აქ უნდა დავუბრუნდეთ გალაკტიონს - მიუხედავად იმისა, რომ გალასა და „ცისფერყანწელების“ გზები ერთმანეთს 1916 წელსვე გაიტარა, სწორედ ამ ორმა დიდმა ქართულმა მოვლენამ, ერთი მხრივ - მარტოობის ორდენის კავალერმა, როგორც უწოდა გალაკტიონს ტიციანმა და, მეორე მხრივ, „ცისფერყანწელებმა“, მოახერხეს ქართული პოეზიისა და მთლიანად ლიტერატურის ხელახალი ევროპეიზაცია, ქართული ლიტერატურული პროვინციული ჭაობის ამოშრობა და ლექსისთვის მსოფლიო გასაქანის მიცემა.
ამ რთულ გზაზე გალაკტიონი ჩვენს მთავარ ევროპეისტს, გენიალურ ნიკოლოზ ბარათაშვილს ეყრდნობოდა, ხოლო „ცისფერყანწელები“ მათ მიერვე ევროპეისტად დასახულ ტიტანს, ევროპელ ზეადამიანს - ვაჟა-ფშაველას.
გალაკტიონსა და „ცისფერყანწელთა“ შორის განსხვავება მხოლოდ ამით არ შემოიფარგლებოდა. გალა აკაკის აღიარებდა, ხშირად ახსენებდა მას წყვილში ბარათაშვილთან, ხოლო „ცისფერყანწელები“ ვაჟას პოზიციიდან უპირისპირდებოდნენ აკაკის.
ბუნებრივია, გალაკტიონი და „ცისფერყანწელები“ მარტონი არ ყოფილან ქართული ლიტერატურის მოდერნიზაციის საქმეში. ქვეყანაში ფეხი მოიკიდა ფუტურიზმმაც; პირველად დაჯგუფება აქ რუსმა ფუტურისტებმა ჩამოაყალიბეს, 1922 წელს კი უკვე ქართველ ფუტურისტთა გაერთიანებამ გამოსცა საკუთარი მანიფესტი - „საქართველო ფენიქსი“. ამ მანიფესტს ხელს აწერდნენ: ნიკოლოზ ჩაჩავა, სიმონ ჩიქოვანი, მზია ერისთავი და სხვები. ქართული ფუტურიზმის მიზანი კარგად გამოხატა სიმონ ჩიქოვანმა - „დავარტყათ თავში ლირიკას ჩექმა და დავადინოთ ცისფერი სისხლი“.
საკუთარი ჟურნალი - „H2SO4“ ქართველ ფუტურისტებსაც ჰქონდათ. გამოცემა პირველად 1924 წლის 25 მაისს გამოვიდა.
ლიტერატურის ევროპულ სტანდარტებზე გადაყვანას ხელს უწყობდა, ე.წ. აკადემიური ჯგუფიც, რომელიც 1922-23 წლებში შეიქმნა. ლავრენტი ბერიას შეფასებით, ჯგუფი უკიდურეს მემარჯვენე ფრთას წარმოადგენდა ქართულ ლიტერატურაში. მისი წევრები იყვნენ: კონსტანტინე გამსახურდია, ალექსანდრე აბაშელი, გერონტი ქიქოძე, პავლე ინგოროყვა და სხვები.
ამ ჯგუფის მიერ გამოცემულ ჟურნალ „კავკასიონის“ პირველ ნომერში ისინი წერდნენ: „ერთადერთი საზომი, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში იხელმძღვანელებს „კავკასიონი“, ეს არის მარადიული ხელოვნების იდეა, რომელიც წარმავალ ლიტერატურულ მოდაზე უფრო მაღლა დგას“.
სხვა პოეტურ დაჯგუფებებთან ერთად, ფუტურისტ-მემარცხენეები, აკადემიური ჯგუფი, პროლეტარ მწერალთა ასოციაცია, „ცისფერყანწელები“ არსებობას საქართველოს ოკუპაციისა და გასაბჭოების შემდეგაც განაგრძობდნენ, თუმცა, მოგვიანებით, ფორმალისტობასა და იდეოლოგიურ უსარგებლობაში დაადანაშაულეს. დაიწყო სერიოზული პოლიტიკური დევნა, რაც საბოლოო ჯამში, მათი განადგურებით დასრულდა.
1925 წლიდან მოყოლებული, მას შემდეგ რაც ჟურნალ „დროშაში“ გამოქვეყნდა დადგენილება - „პარტიის პოლიტიკის შესახებ ლიტერატურის დარგში“, რომელმაც პროლეტარულ მწერლობას ძირითადი იდეოლოგიური დატვირთვა მისცა და სამოქმედო მიზნები განუსაზღვრა, საქართველოში მწერალთა სახელმწიფო გაერთიანებების ჩამოყალიბება დაიწყო. 1932 წელს, ცეკას დადგენილებით, დაარსდა საქართველოს საბჭოთა მწერალთა კავშირი, ორგანიზაცია, რომელიც სრულიად იდეოლოგიზებული იყო და ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, პარტიული ნომენკლატურის მიერ იმართებოდა.
კომუნისტური სისტემის საყოველთაო, ტოტალიტარული, არაადამიანური, რეპრესიული წნეხის პირობებში, მწერალთა კავშირის წევრებს, მათ შორის ყოფილ „ცისფერყანწელებსაც“ საკუთარ სინდისთან სერიოზულ კომპრომისზე წასვლა მოუწიათ. მწერლები თანდათან კომუნისტური პარტიის აგიტატორებად იქცნენ. მათ ახლა არა მხოლოდ წერა და მხატვრული სახეებით აზროვნება, არამედ უპირველეს ყოვლისა, კომუნისტური იდეოლოგიის პროპაგანდა და საბჭოთა მითოლოგიის ჩამოყალიბება ევალებოდათ. ეს როლი ზოგმა ნიჭიერმა ადამიანმა ნებაყოფლობითაც კი მოირგო, მაგრამ სტალინის კულტის გამყარებასთან ერთად, ახალი ღმერთის მსახურება სხვებსაც მოუხდათ და რომანტიკულ-სიმბოლისტური ცისფერი - სისხლისფერ წითლად იქცა. ლიტერატურა სტალინზე, ლენინზე, ბერიაზე, პარტიაზე, კომკავშირზე და ა.შ. დაწერილმა, მაამებლურმა, სამარცხვინო, ნიჭიერმა თუ უნიჭო თხზულებებმა წალეკა.
ამ პროცესში ყოფილი „ცისფერყანწელებიც“ იყვნენ ჩართული, თუმცა გულწრფელი, მათ შორის თითქმის არავინ ყოფილა. მხოლოდ გიორგი ლეონიძის სტალინური პრემიები იძლევა ამაში დაეჭვების საბაბს.
მიუხედავად ამისა, 30-იან წლებში, „ცისფერყანწელები“ სასიკეთო საქმეებსაც აკეთებდნენ. განსაკუთრებულია მათი დამსახურება ვაჟა-ფშაველას აღიარებისა და მისი პოეზიის სიმაღლის დადგენის საქმეში. ძველი „ცისფერყანწელების“, განსაკუთრებით კი გიორგი ლეონიძის ძალისხმევით, გარდაცვალებიდან 20 წლის თავზე, დიდუბის პანთეონიდან ვაჟას მთაწმინდაზე გადასვენება მოხერხდა.
ეს ამბავი 1935 წლის 17 ოქტომბერს, იმ დღეს მოხდა, როცა თბილისს, ავადმყოფი დედის მოსანახულებლად, უკანასკნელად სტუმრობდა სტალინი. სამწუხაროდ, ვაჟასთვის აღარავის ეცალა. ამიტომაც, მხოლოდ რამდენიმე კაცმა, პოეტის კუბო მსუბუქი მანქანით წვალებით აასვენა მთაწმინდაზე.
დრო შეიცვალა, სტალინი წავიდა. დაიწყო მისი კულტის ნგრევა და პოეზიაში ნელ-ნელა დაბრუნდნენ: ტიციან ტაბიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, პაოლო იაშვილი, ბოლოს კი გრიგოლ რობაქიძე. საქართველომ კიდევ ერთხელ, იმედია რომ საბოლოოდ, მოიპოვა დამოუკიდებლობა, დაიწყო საუბარი ევროატლანტიკურ მისწრაფებებზე, ევროკავშირში უვიზო მიმოსვლასა და გაწევრების პერსპექტივებზე, ევროპულ ღირებულებებზე. ამ ფონზე დადგა მეოცე საუკუნის ევროპელებზე, „ცისფერყანწელებსა“ და ქართული ლიტერატურის სხვა წარმომადგენლებზე საუბრის დრო, თუმცა მათი საბოლოო, უმაღლესი შეფასების ეტაპი ჯერ კიდევ წინაა.
გავიხსენოთ „ცისფერყანწელები“:
შალვა კარმელი (გოგიაშვილი) - გარდაიცვალა 1923 წელს, 24 წლის ასაკში;
სანდრო ცირეკიძე - გარდაიცვალა 1923 წელს, 29 წლის ასაკში;
პაოლო იაშვილი - თავი მოიკლა სანადირო თოფით მწერალთა სახლში, 1937 წლის 22 ივლისს;
ნიკოლო მიწიშვილი - დახვრიტეს 1937 წლის 13 ივნისს;
ტიციან ტაბიძე - დახვრიტეს 1937 წლის 16 დეკემბერს;
ალექსანდრე (ალე) არსენიშვილი - გარდაიცვალა 1939 წლის 14 ნოემბერს;
ვალერიან გაფრინდაშვილი - გარდაიცვალა 1941 წლის 31 იანვარს;
გრიგოლ რობაქიძე - 1931 წლიდან პოლიტიკური ემიგრანტი იყო და გარდაიცვალა ჟენევაში, 1962 წელს.
გიორგი ლეონიძემ იცოცხლა 1966 წლამდე, შალვა აფხაიძემ - 1968 წლამდე, სერგო კლდიაშვილმა - 1986 წლამდე, ხოლო კოლაუ ნადირაძემ, „„ელთა“ უკანასკნელმა მოჰიკანმა - 1990 წლამდე.
საერთოდაც, „ცისფერყანწელთა“ განადგურება უცნაური ამბავი იყო - სახელმწიფო, რომელიც სიტყვით თავად ქადაგებდა მემარცხენეობას ხელოვნებაში, მემარჯვენე ესთეტიკის პოზიციებზე გადავიდა და მოიძულა ყველა ის შემოქმედი, ვისაც ცვლილებები უნდოდა; ანუ, კომუნისტებმა მოიძულეს მემარცხენეები, რაც სრულიად წარმოუდგენელი მოვლენა იყო.
განადგურდნენ „ცისფერყანწელები“, მაგრამ დარჩა მათი შემოქმედება. მათ შორის, მაგალითად, ტიციან ტაბიძის დადაისტური მადრიგალები, რომლებიც სავსეა აბსურდით, ეპატაჟით, მაგრამ როგორც ჩვენი შესანიშნავი კრიტიკოსი, პროფესორი ლევან ბრეგაძე ამბობს, დღემდე აღაფრთოვანებს ახალგაზრდა თაობის წარმომადგენლებს.
აი, მაგალითად, „უჟმური კვირა“:
„...შემიძლია დავიჩემო, რომ სიზარმაცის
ნამდვილი ღმერთი ვარ.
და თუ ამას დაემატება,
რომ ლოთობა ჩემი სტიქიაა -
ჩემზე ეროვნული პოეტი
არ ყოფილა საქართველოში
ან ორპირის ოქროპირი:
ნეტავ მე ისე მიყვარდეს....
ან „ორპირის ოქროპირი“:
... ნეტავ მე ისე მიყვარდეს პოეზია,
ან თვითონ ორპირი
დედაჩემს რომ უყვარს მეწველი ძროხა...“.
რა ღირებულება აქვს ამ პოეზიას დღეისთვის? ლევან ბრეგაძეს მიაჩნია, რომ ასეთი პოეზია კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს მკითხველზე ახალგაზრდულ ასაკში, რაც ბუნებრივია, იმიტომ, რომ ახალგაზრდა კაცს აქვს სულიერი დისკომფორტი. ახალგაზრდა კაცს, რომელიც თავს იმკვიდრებს და იწყებს ცხოვრებას, აღიზიანებს ბევრი რამ: რაც მას დახვდა, რაც ტრადიციული და, მისი აზრით, მოძველებულია, რასაც უჩიჩინებენ ყოველდღე... უამრავი რამ, რაც ხელს უშლის ცხოვრებაში. ამგვარი ტექსტის კითხვისას კი გრძნობს შვებას, ანუ მეცნიერული ენით რომ ვთქვათ, ეს ყველაფერი იწვევს ამგვარ ვნებათაგან განწმენდას, როგორც არისტოტელემ თქვა - კათარზისს; ახალგაზრდულ ენაზე - ასწორებს. ასწორებს იმიტომ, რომ ღირებულებები, რაც თითქოსდა გრანიტშია გამოკვეთილი, ასეთი პოეზიის პირობებში, იოლ სათამაშოდ იქცევა.
„ცისფერყანწელებმა“ შეძლეს და შეამსუბუქეს პოეზიის ტვირთი. როგორც გვახსოვს და ვთქვით კიდეც, ქართული პოეზია მეტისმეტად დატვირთული იყო სოციალური და ნაციონალური იდეებით. ეს იდეები იმსახურებს ფილოსოფიას, პოლიტიკას, მაგრამ პოეზია მათ ვერ ერევა. ეს არ შეიძლება იყოს პოეზიის ძირითადი საგანი. ამიტომაც, „ცისფერყანწელების“ ძირითადი ამოცანა სწორედ ის იყო, რომ ნგრევით, რომელიც მათ უნდა მოეწყოთ, პოეზიისადმი მსუბუქი დამოკიდებულების შესაძლებლობა ეჩვენებინათ.
კიდევ ერთხელ ვამბობ, რომ არა „ცისფერყანწელები“, ევროპულ ხაზს ჩვენს ლიტერატურაში გაუჭირდებოდა. თუმცა, როგორც უკვე ვთქვით, ერთ კაცს თავისი ხნული დამოუკიდებლად გაჰყავდა და რომ არა ეს ამოდენა მოძრაობა ქართულ ლიტერატურაში, შესაძლოა ეს ლელო გალაკტიონს მარტოს მაინც გაეტანა. თუმცა, რა თქმა უნდა, კარგია, რომ არსებობდა ალტერნატივა და საქართველოს ევროპაში დასარჩენად სხვა ნაბიჯებიც გადაიდგა.
საბჭოთა კავშირის დროს კულტურულად რომ არ გადავგვარდით და სოციალისტურმა რეალიზმმა ბოლომდე ვერ შეგვჭამა, ამაში, ნამდვილად ვიცი, რომ ლომის წვლილი, ერთი მხრივ - გალაკტიონ ტაბიძემ, მეორე მხრივ, „ცისფერყანწელებმა“, მესამე მხრივ კი, აკადემიურმა ჯგუფმა და საერთოდ, ქართულმა მწერლობამ დაიდო.
პროექტის ავტორი და რედაქტორი - გიორგი ჭეიშვილი
