2008 წლის აგვისტოს ომიდან 10 წელი გავიდა. რუსეთ-საქართველოს შეიარაღებულმა კონფლიქტმა ზოგს სიცოცხლე წაართვა, ზოგს საცხოვრებელი ზოგი კი საარსებო წყაროს გარეშე დატოვა. ომში გადარჩენილებისთვის არც შემდგომი წლები ყოფილა უკეთესი - მათ გასათბობად აუცილებელი შეშისა და საქონლის გამო ხშირად თავისუფლებისა და სიცოცხლის სასწორზე დადება და საოკუპაციო ხაზის გადაკვეთა უწევთ. საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლების მკვიდრთა პრობლემებსა და სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხზე „ლიბერალი“ შინაგან საქმეთა სამინისტროს ანალიტიკური დეპარტამენტის ყოფილ უფროსსა და საქართველოს სტრატეგიული კვლევების ინსტიტუტის უფროს მეცნიერ-თანამშრომელს, შოთა უტიაშვილს ესაუბრა.

10 წელი რუსეთ-საქართველოს ომიდან და კვლავ რისკის ქვეშ  არსებული თავისუფლება, ავარიული სახლები, შემოსავლის წყაროს არარსებობა... როგორ ფიქრობთ, რამდენად საკმარისი იყო  ეს 10-წლიანი პერიოდი ხელისუფლების მიერ მათი ძირითადი პრობლემების მოსაგვარებლად?

ყველაზე ტრაგიკული ის არის, რომ მათი უსაფრთხოების პრობლემა პირდაპირ არის დაკავშირებული მათ სოციალურ პრობლემებთან. როცა უსაფრთხოებაზე ვსაუბრობთ, უპირველეს ყოვლისა, დაკავებებს ვგულისხმობთ. იმიტომ, რომ მკვლელობის შემთხვევები 2010 წლის შემდეგ აღარ ყოფილა. რატომ აკავებენ მათ? ძირითადად იმიტომ, რომ სარჩოს მოსაპოვებლად ამ ადამიანებს რისკზე წასვლა უწევთ. სარჩოში იგულისხმება, მაგალითად, საჩხერის მხარისთვის ჯონჯოლი, რის მოსაგროვებლადაც საოკუპაციო ხაზს იქით გადადიან. ხშირად კვეთენ ამ ხაზს იმის გამოც, რომ შეშა არ აქვთ. ისეთი შემთხვევებიც არის, როდესაც თავიანთსავე ბაღებში აკავებენ. მაგრამ ძირითადად მაინც გააზრებულად გადადიან ოკუპირებულ  ტერიტორიებზე, რადგან სხვა გზა არ აქვთ, უნდა გარისკონ.

გამოდის, რომ ადამიანებს აუცილებელი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად სიცოცხლის გარისკვა უწევთ. მოსახლეობის დიდი ნაწილი დარჩა სახნავ-სათესი მიწებისა და  ხე-ტყის გარეშე. რა ალტერნატივა აქვთ დღეს ან რას სთავაზობს სახელმწიფო მათ, რომ თავი გაიტანონ და საოკუპაციო ხაზის გადაკვეთა არ მოუწიოთ?

პრობლემა ის არის, რომ მხოლოდ საოკუპაციო ხაზის პირას არსებულ სოფლებს რომ დაეხმაროს ხელისუფლება, მაშინ იმათ რას ეუბნები, ვინც ცოტა აქეთ არის?! ისინიც იმავე ტყით სარგებლობდნენ, რომლითაც ხაზის პირას მცხოვრებნი, მათაც დაენგრათ ომის დროს სახლები. ამ ადამიანებს რას ვეუბნებით?!  ყველა მათგანის საჭიროების დაკმაყოფილება სახელმწიფოს არ შეუძლია. რის მიხედვით უნდა განსაზღვროს, ვის ეხმარება და ვის არა? სამუშაო ადგილები არც ამ სოფლებშია და არც სხვაგან, ესაა უბედურება.

თუმცა ომის მიერ მათთვის მიყენებული ზარალი და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული რისკი ხომ განსხვავებულია?

მესმის, მაგრამ ისეთებიც ხომ არიან, სახლები საერთოდ რომ დაკარგეს ომის დროს. მაგალითად, ისინი, ვინც წეროვანში გადმოასახლეს. მათ რამდენიმე ოთახის გარდა არაფერი გააჩნიათ, არც ბაღები და არც სახნავ-სათესი მიწები. ამიტომ ძალიან რთულია, გამიჯნო, ვის ეხმარები და როგორ. რამდენად ადეკვატურია ის კომპენსაციები, რაც ომის შედეგად დაზარალებულებმა ამ დრომდე მიიღეს? სახელმწიფოს რაც შეუძლია, იმით ეხმარება. მესმის, რომ მცირეა, მაგრამ მეტი ეკონომიკური შესაძლებლობა ქვეყანას არ აქვს.

თითქოს ჩვეულებრივ ამბად იქცა, რომ ე.წ. მესაზღვრეები საქართველოს მოქალაქეს იტაცებენ, მერე მისი ოჯახი თანხას იხდის და გატაცებული სახლს უბრუნდება, თუმცა არც ისე შორეულ წარსულში ე.წ. მესაზღვრეებმა სამი პირი გაიტაცეს, ორი დაბრუნდა, მესამე კი, არჩილ ტატუნაშვილი - ვეღარ. ანუ, არც რაიმე გარანტია არსებობს და არც სახელმწიფოს შეუძლია ასეთი ფაქტების პრევენცია?

ცხადია, არ გვაქვს იმის გარანტია, რომ ყველას გაუშვებენ ცხინვალის იზოლატორიდან, ვისაც დააკავებენ. ტატუნაშვილის შემთხვევაშიც ეგ იყო, რომ მის ოჯახს უჭირდა და ის ოჯახის სარჩენად მიდიოდა ამ რისკზე. გინდა არ გინდა, უსაფრთხოება ეკონომიკურ მდგომარეობას უკავშირდება. მას რომ სამსახური ჰქონოდა, იმის საჭიროება ხომ აღარ ექნებოდა, რომ სიცოცხლე რისკის ქვეშ დაეყენებინა, მაგრამ რა, ვინც გალში დარჩა, ისინი არ რისკავენ? რისკავენ და სახელმწიფოს არ აქვს არანაირი ბერკეტი, რომ  ისინი დაიცვას.

მაშინ სად და რაშია გამოსავალი? ეს ადამიანები განწირულები არიან და მორჩა?

მე ვფიქრობ, ერთადერთი გამოსავალი კომპლექსური სოციალური და ეკონომიკური განვითარებაა. იმიტომ, რომ დენის ვაუჩერს რომ მისცემს, ეგ რა არის? კაი, ვთქვათ, ვისაც ხე-ტყეზე ხელი არ მიუწვდება, იმას გაზი გაუყვანო და გაზის ვაუჩერი მისცე, მაგრამ მუდმივი სუბსიდირებაც არასწორია და ამის რესურსი არც აქვს სახელმწიფოს.

სახელმწიფომ და დონორებმა რაც გააკეთეს, ესაა სოფლის მეურნეობის ხელშეწყობა, რომ სარწყავი წყალი ჰქონდეს ხალხს, განსაკუთრებით ცხინვალის რეგიონის მიმდებარედ. აუცილებელია, სოფლის მეურნეობა განვითარდეს და ოჯახი ფეხზე დააყენონ, რომ რისკზე წასვლა აღარ მოუწიოთ.

შესაძლებელია ისიც, რომ ის ადამიანები, რომლებიც საოკუპაციო ხაზის სიახლოვეს ცხოვრობენ და მუდმივად საფრთხის ქვეშ არიან, სხვა რეგიონში გადმოასახლოს ხელისუფლებამ. ცხადია, თუ მათ ამის სურვილი ექნებათ.

რატომ არ გაკეთდა ეს ყველაფერი აქამდე? ხელისუფლების ნება არ არსებობდა თუ საჭირო მატერიალური სახსრები?

ამ ადამიანების რეალური პრობლემა უმუშევრობაა. სამუშაო რომ ჰქონდეთ, ჯონჯოლზე არ ივლიდნენ, შეშას იყიდდნენ და საოკუპაციო ხაზს იქით გადასვლა აღარ მოუწევდათ, მაგრამ უმუშევრობა მხოლოდ ამ სოფლების პრობლემა ხომ არაა, სხვაგანაც არის. და როგორ უნდა მოახერხოს სახელმწიფომ ისე, რომ მხოლოდ გარკვეული სოფლის მცხოვრებლები დაასაქმოს და სხვები ისე დატოვოს? მაშინ გალელებსა და ახალგორელებს რას უშვრები? ძალიან რთულად არის საქმე.

ანუ, ამ ადამიანების სიცოცხლე მანამდე იქნება საფრთხის ქვეშ, ვიდრე ქვეყანა ეკონომიკური თვალსაზრისით არ მოძლიერდება? 

თუ კრიზისია, მის მოგვარებაში სახელმწიფომ უნდა მიიღოს მონაწილეობა. მაგრამ მუდმივი სუბსიდირება, თან იქ მცხოვრებთა განსაკუთრებულ კატეგორიად გამოყოფა არასწორია.

თქვენ საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლების მოსახლეობის სხვა რეგიონში  გადასვლაზე საუბრობდით.  ეს კიდევ უფრო მეტ საფრთხეს ხომ არ შეუქმნის საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას? თუ სოფლები დაიცლება და იქ აღარავინ იცხოვრებს, ეს ხომ არ გაუმარტივებს რუს სამხედროებს საოკუპაციო ხაზის გადმოწევას?

მოსახლეობა არ არის მათთვის შემაკავებელი ფაქტორი. ახლა ხომ ცხოვრობენ იქ ადამიანები, მაგრამ მაინც ახერხებენ რუსი სამხედროები ამ ხაზის გადმოწევას. იქ, სადაც მოსახლეობაა, ხან ბაღი ხვდება საოკუპაციო ხაზს იქით, ხან ბოსტანი და ხანაც ნახევარი სახლი.

თანაც ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ისეთი დაცლილია სოფლები, იმის საფრთხე, რომ იქ ხალხი ისე გამრავლდეს, მერე აქეთ გადმოიწიოს, ფაქტობრივად არ არსებობს. 

ჩვენთან საუბრისას ერთ-ერთი სოფლის მკვიდრი ამბობდა, რომ ე.წ. მესაზღვრეები ადამიანებს საკუთარ ბაღებში იჭერენ, საოკუპაციო ხაზს იქით გადაჰყავთ და ფოტოებს უღებენ, თითქოს იმ ტერიტორიაზე დააკავეს ისინი. რა მიზანს ემსახურება ე.წ. მესაზღვრეების ასეთი ქმედება?

კი, ასეთი შემთხვევებიც არის. ასეთი პოლიტიკა აქვთ მათ, თუ ე.წ. მესაზღვრე „საზღვრის“ დამრღვევს დააკავებს, მას რიგგარეშე შვებულება ეკუთვნის. შესაბამისად, მათ ინტერესშია, რაც შეიძლება მეტი ადამიანი დააკავონ და შემდეგ 3-4 დღე დაისვენონ. ამიტომ ისინი თავად გადმოდიან აქეთ.

ისეთი შემთხვევებიც იყო, როცა საოკუპაციო ხაზს აქეთ დარჩენილები თავიანთი სურვილით გადადიოდნენ ცხინვალში. ომის შემდეგ აქტიურად მიმდინარეობდა მშენებლობები და ისინიც იქ საქმდებოდნენ, თუმცა ბოლო წლებში ასეთი შემთხვევები აღარ არის.