სახალხო ავტობუსს, რომელიც ჭიათურის ცენტრიდან მაღაროელებით დატვირთული სხვადასხვა სოფლის გავლით გადაადგილდება, მანგანუმის საბადოსთან პირველი ცვლა 11:30-ზე მიჰყავს. მადანს ჭიათურის შვიდივე მაღაროში 24 საათის განმავლობაში მოიპოვებენ. გვირაბში ნახევარი საათის განმავლობაში 25-მდე მუშა ძველი, საბჭოთა პერიოდის ე.წ. სახალხო ვაგონით დაახლოებით 300 მეტრის სიღრმეში შედის. ამის შემდეგ კი 7-საათიანი მძიმე სამუშაო იწყება. აქ ყველას თავისი ფუნქცია აქვს. ზოგი გვირაბგამყვანია და მუშების უსაფრთხო გარემოზე ზრუნავს - ფიჭვის მორებით კედლებს ამაგრებს, ზოგი ბურღავს, აფეთქებს, ზეინკალი თავისი საქმითაა დაკავებული, მათთან ერთად არიან მაღაროელები, რომლებიც აფეთქებულ ქვას სპეციალურ ვაგონებში ტვირთავენ, საბოლოო ეტაპი კი ამ აფეთქებული მასის ვაგონებით გარეთ გამოტანა და იქვე, 400 მეტრით დაშორებულ ასევე ძველ, ნახევრადდანგრეულ ქარხანაში მარგანეცის გარეცხვაა.
ჭიათურის მანგანუმის საბადოში ამ დროისთვის 6500-მდე ადგილობრივია დასაქმებული. სხვა შემოსავლის წყარო ამ ქალაქში ფაქტობრივად, არ არსებობს. საშუალოდ ხელფასი კი, 450-დან 900 ლარამდე მერყეობს.
“ამ მაღაროთი არსებობს ხალხი, ყოველდღიურად მიწისქვეშიდან გამოგვაქვს მარგანეცი და პარალელურად, ჭიათურას ძირს ვუთხრით”, - ამბობენ მუშები.
მიუხედავად იმისა, რომ “ჯორჯიან მარგანეზის” ადმინისტრაცია სამუშაო პირობების გაუმჯობესებასა და ტექნიკურ განახლებაზე საუბრობს, მიწისქვეშა რეალობა სულ სხვა რამეზე მეტყველებს. შარშან კომპანიამ ახალი ჩინური მტვირთავი მანქანები შემოიყვანა, თუმცა შუქრუთისა და იხთვისის მაღაროში მომუშავე მუშები ამბობენ, რომ ფაქტობრივად ვერ შეძლეს ამ მანქანების ამუშავება, შესაბამისად, ისევ მოძველებული, მაგრამ შედარებით გამძლე საბჭოთა მტვირთავებში ყრიან აფეთქებულ მასას.
პირველად ჭიათურაში მანგანუმი აკაკი წერეთლის ინიციატივით, 1879 წელს მოიპოვეს. თუმცა, იქამდე, XIX საუკუნის 50-იან წლებში იმერეთში ქვანახშირისა და რკინის საბადოების შესასწავლად გერმანელი აკადემიკოსი ჰერმან აბიხი ჩამოსულა. ჭიათურის სოფელ ნავარძელში მისთვის გლეხებს მარგანეცის საბადოს ნიმუშები უჩვენებიათ. აბიხმა საბადოს მეცნიერული შესწავლა დაიწყო და საბადოს მოკლე აღწერა მეფისნაცვლის კანცელარიაშიც შეიტანა. მიუხედავად ამისა, იმ პერიოდში საბადოს გამოკვლევით არავინ დაინტერესებულა.
1879 წლის ბოლოსვე მადნის მოპოვებაზე მუშაობა აკაკი წერეთელმაც მიატოვა, თუმცა XIX საუკუნის 80-იან წლებში მაგანუმის მრეწველობის განვითარების ტემპი გაძლიერდა. 1895 წელს შორაპან-ჭიათურას შორის “შავი ქვით” დატვირთული პირველი მატარებელი გამოჩნდა. მაგრამ მთავრობამ რკინიგზაზე მაღალი ტარიფები დააწესა, შესაბამისად, ურმებითა და აქლემებით მადნის გადაზიდვა კვლავ დიდ ხანს გრძელდებოდა.
“არსად არაა ისე დამცირებული ადამიანი, როგორც ჭიათურის მაღაროებში. აქ არც ადამიანები ეცოდებათ. არც ცხოველები. მადანი ცხენებითა და ურმებით გამოაქვთ ვიწრო ბილიკებით. თუ მუშას ფეხი დაუცდა, ვეღარავინ გადაარჩენს”, - ამის შესახებ გაზეთი “კვალი” წერდა.
ამის შემდეგ დიდი დრო გავიდა. საბადომ სხვადასხვა კერძო ინვესტორის ხელში გამოიარა. იყო ეკონომიკურად წარმატებული პერიოდები, კრიზისი, წლობით შეჩერებული სამუშაოები…
2007 წელს ჭიათურის სამთო-გამამდიდრებელი კომბინატი “ჯორჯიან მარგანეზმა” სახელმწიფოსგან 45 წლის ვადით ზესტაფონის “ფეროსა” და “ვარციჰესთან” ერთად შეისყიდა. 2009 წელს კი, მადნის მოპოვების 130 წლის იუბილე აღინიშნა.
საიუბილეოდ გამოცემულ გაზეთში - “მაღაროელი”, კომბინატის ადმინისტრაციის სხვადასხვა თანამშრომელი ბოლო 2 წლის განმავლობაში კომპანიის მიერ განხორციელებულ წარმატებებზე საუბრობს.
“ჭიათურის მაღაროში აღვადგინეთ მაღაროს შტოლნები, შევცვალეთ და შევიძინეთ მიწისქვეშა, მიწისზედა და საჰაერო, კიდური ტრანსპორტი, მრავალი მილიონი ლარის ინვესტიცია განვახორციელეთ. ჩვენ მიერ დასახული მიზნები უკიდეგანოა”, - ამბობს ალექსანდრე ზილბერმანი, “ჯორჯიან მარგანეზის” გენერალური დირექტორი.
მისივე თქმით, მაღაროელები “ყველაზე თავისუფალი ხალხია, შმაგი, გამოწრთობილი, მათთვის ადვილი გადასალახავია არახელსაყრელი სიტუაცია, ნესტი, სიცივე, ორპირი, ქარი… ისინი მტკიცედ არიან გამობძმედილნი. ყველას არ შეუძლია მაღაროში ჩასვლა, იქ შეზღუდული სივრცეა, საგანგებოდ წვრთილნი არიან. აი, ვინ არიან სამთოელები”.
ჭიათურაში მადნის აღმოჩენის შემდეგ მართალია საუკუნეზე მეტი დრო გავიდა, განვითარდა გარემო, ტექნოლოგიები, ერთი შეხედვით შეიცვალა ადამიანთა დამოკიდებულებები და სამუშაო პირობები. მიწისქვეშიდან მადანს აქლემებითა და ცხენებით აღარ ეზიდებიან, თუმცა მაღაროელის სამუშაო დღემდე ერთ-ერთ მძიმე და რთულ პირობებთანაა დაკავშირებული.
ჭიათურელების ვარაუდით, ქალაქს დაახლოებით 40 წლამდე მადნის მარაგიღა შემორჩა. 130 წლის წინ მარგანეცის მოპოვებით დაწყებული ამ ქალაქის ისტორია კი დღესაც შემორჩენილია უცნაურ, საქართველოს ყველა რეგიონისგან განსხვავებულ არქიტექტურაში, საბჭოთა შავ, ნახევრადდანგრეული ქარხნების კედლებზე, საცხოვრებელ კორპუსებსა და ჟანგმოკიდებული მოლურჯო ფერის საბაგიროებზე.
