არასამთავრობო ორგანიზაცია „ბემონის“ 2014 წლის კვლევის მიხედვით, საქართველოში ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებელთა (ინმ) სავარაუდო რაოდენობა 49 700-ს შეადგენს. საგულისხმოა, რომ ინმ-თა რიცხვი წლიდან-წლამდე იზრდება.
რამდენად ხელმისაწვდომია მკურნალობა/რეაბილიტაციის პროგრამები, როგორც ფინანსურად, ისე გეოგრაფიულად წამალდამოკიდებული ადამიანებისთვის საქართველოში?
სამკურნალო-სარეაბილიტაციო პროგრამები
საქართველოში ნარკოდამოკიდებულების მკურნალობის ორი მეთოდი გამოიყენება, ე.წ. უნარკოტიკო ცხოვრებაზე ორიენტირებული მკურნალობა, რაც დეტოქსიკაციასა და მოკლევადიან პირველად რეაბილიტაციას გულისხმობს.
მეორე კი ჩანაცვლებით თერაპიაა (მეტადონითა და ბუპრენორფინით), რომელიც ნარკოტიკული ნივთიერებების ერთი კონკრეტული ჯგუფისთვის - ოპიოიდებზე დამოკიდებული ადამიანებისთვისაა განკუთვნილი. რაც შეეხება სტიმულატორებზე დამოკიდებულ მომხმარებლებს, ისინი ამ პროგრამაში არ ერთვებიან, რადგან მეტადონითა და ბუპრენორფინით ჩანაცვლებული მკურნალობა მათთვის არაეფექტურია.
საქართველოში დეტოქსიკაციისა და მოკლევადიანი პირველადი რეაბილიტაციის პროგრამა (აბსტინენციაზე (ე.წ. ლომკა) ორიენტირებული მკურნალობა) როგორც სახელმწიფო დაწესებულებებში, ასევე კერძო და არასამთავრობო სექტორში ხორციელდება.
ქვეყანაში ამგვარი მკურნალობა 6 კლინიკაში ტარდება. ცენტრების უმრავლესობა, სადაც ამბულატორიული/სტაციონარული დეტოქსიკაცია და მოკლევადიანი პირველადი რეაბილიტაცია ტარდება, თავმოყრილია თბილისში. მხოლოდ ერთი კლინიკაა ბათუმში.
ნარკომანიის პრევენციის ცენტრის ინფორმაციით, წამალდამოკიდებულების მკურნალობის სახელმწიფო პროგრამა წელიწადში მხოლოდ 500-600-მდე პაციენტის მკურნალობას აფინანსებს. ხოლო ის პაციენტები, რომლებიც სახელმწიფო პროგრამაში ვერ ხვდებიან, მკურნალობის თანხას საკუთარი ჯიბიდან იხდიან.
სტაციონალური დეტოქსიკაციისა და პირველადი რეაბილიტაციის ღირებულება მთავრობის დადგენილებით განისაზღვრება და ის 1600-დან - 2, 250 ლარამდე მერყეობს.
2013 წლის მონაცემებით აბსტინენციაზე ორიენტირებული მკურნალობა, 6-დან 5 კლინიკაში სულ 835-მა პაციენტმა გაიარა.
სახელმწიფო პროგრამაში ჩართვის კრიტერიუმებიც მთავრობის დადგენილებითაა განსაზღვრული, რის მიხედვითაც, პროგრამაში ჩართვისას უპირატესობა ენიჭება ისეთი რისკჯგუფების წარმომადგენელთა დაფინანსებას, როგორიცაა აივ-შიდსის მქონე პაციენტები, სოციალურად დაუცველი ოჯახის წევრები, 18-25 წლის პაციენტები და ისინი, ვინც ჯერ არ ყოფილან ჩართულნი სახელმწიფო პროგრამაში.
ექსპერტთა თქმით, საქართველოში წამალდამოკიდებული ადამიანებისთვის მკურნალობის ეს სერვისი როგორც ფინანსურად, ისე გეოგრაფიულად ხელმისაწვდომი არაა. გარდა ამისა, 2-კვირიანი სტაციონარული დეტოქსიკაცია და შემდეგ 2-კვირიანი პირველადი ფსიქო-სოციალური რეაბილიტაცია, სპეციალისტთა აზრით, მყარი შედეგის (რემისია) მისაღწევად არასაკმარისია და სრულყოფილ მკურნალობად ვერ ჩაითვლება.
„მკურნალობის ეს მეთოდი რომ ეფექტურია, ამაზე პროფესიული და მეცნიერული საზოგადოება შეთანხმებულია. თუმცა აქვე უნდა ითქვას, რომ ეს მკურნალობა იმ მეთოდით უნდა ტარდებოდეს, რომლის ეფექტურობაც დადასტურებულია“, - ამბობს წამალდამოკიდებულების კვლევების ორგანიზაცია „ალტერნატივა ჯორჯიას” ხელმძღვანელი დათო ოთიაშვილი და თუმცა დასძენს, რომ აბსტინენციაზე დამოკიდებული მკურნალობის დროს მის ხანგრძლივობას გადამწვეტი მნიშვნელობა აქვს. გრძელვადიანი სარეაბილიტაციო პროგრამები კი საქართველოში ფინანსური ფაქტორების გამო ხელმისაწვდომი არაა. დღეს არც პაციენტი და არც სახელმწიფო არ არიან მზად, რომ ამ პრინციპულად მნიშვნელოვანი ეტაპის ხარჯი დაფარონ.
იმას, რომ გრძელვადიანი რეაბილიტაცია (რაც იძლევა გარანტიას, რომ რემისია (ფხიზელი მდგომარეობა) ხანგრძლივი იქნება) ნაკლებად განვითარებული და ასევე ნაკლებად მისაწვდომია, სახელმწიფო დაწესებულების, ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ნარკომანიის პრევენციის ცენტრის წარმომადგენელი, თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის ნარკოლოგიის დეპარტამენტის ხელძღვანელი ხათუნა თოდაძეც ადასტურებს.
„ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციით, დეტოქსიკაციის შემდგომი პერიოდი მინიმუმ 6 თვე უნდა გაგრძელდეს, რომ ხელშესახებ შედეგს მივაღწიოთ. სხვა მტკიცებულებებით, საკმაოდ ინტენსიური ჩარევის შემთხვევაში, მინიმუმ 3 თვეა საჭიროა, რომ არამყარი მდგომარეობიდან პაციენტის მდგომარეობა დასტაბილურდეს“, - ამბობს ხათუნა თოდაძე.
მისივე თქმით, ნარკოტიკებზე დამოკიდებულება ქრონიკული დაავადებაა, რომელიც მწვავე სამკურნალო ჩარევების შემდეგ ხანგძლივ რეაბილიტაციას მოითხოვს. რეაბილიტაცია კი, როგორც ფსიქოლოგიური, ისე სამედიცინო ჩარევებისგან და, რაც მთავარია, სოციალური თანადგომისგან უნდა შედგებოდეს, რამაც უნდა უზრუნველყოს პაციენტის რესოციალიზაცია და მისი საზოგადოებისკენ შემობრუნება.
„დამოკიდებულებას ახასიათებს რეციდივები (ავადმყოფობის შებრუნება), რაც შეიძლება სხვადასხვა ფაქტორით იყოს გამოწვეული - მათ შორის ჯანმრთელობის ფაქტორებით, ფსიქიკური დარღვევებით, დეპრესიით, სტრესით. ეს ყველაზე ხშირი მაპროვოცირებელია, რომ პაციენტმა ისევ დაიწყოს ნარკოტიკების მოხმარება. რეაბილიტაციის დროს კი ამ რეციდივის პრევენცია ხდება“, - ამბობს თოდაძე.
შეკითხვაზე - როგორია პროგრამაში რეჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებელი და როგორ ზომავს როგორც სახელმწიფო, ისე პროგრამის განმახორციელებელი კლინიკები პროგრამის ეფექტურობას (რეჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებელი ხარისხის მნიშვნელოვანი ინდიკატორია) - თოდაძე ამბობს, რომ რეჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები სისტემური მიდგომით შესწავლილი არ არის. შეკითხვაზე, რამდენად ეფექტურია ეს პროგრამა, მას პასუხის გაცემა უჭირს.
„კვლევა უფრო ფართოდაც უნდა ჩატარდეს, რადგან ადამიანი მხოლოდ სახელმწიფო პროგრამაში არ ბრუნდება. ის შეიძლება ისეთ პროგრამაში ჩაერთოს, სადაც თვითონ გადაიხდის. ეს ყველაფერი უნდა იყოს მწყობრად შესწავლილი. სამწუხაროდ ამ ეტაპზე ამ მონაცემებს არ ვფლობთ“, - ამბობს ხათუნა თოდაძე.
წამალდამოკიდებულ პირთა ფსიქოსოციალური რეაბილიტაციის ინფრასტრუქტურის განსავითარებლად სხვადასხვა ეტაპზე სახელმწიფოს სხვადასხვა გეგმა ჰქონდა. 2012 წელს ქვეყანა ბაზალეთის ტბაზე დიდი სარეაბილიტაციო ცენტრის აშენებას გეგმავდა. 2013 მინისტრმა დავით სერგენკოომ განაცხადა, რომ ნარკოდამოკიდებული პირებისთვის სამკურნალო და სარეაბილიტაციო ცენტრი სახელმწიფო საბიუჯეტო თანხებით აღარ აშენდება.
დათო ოთიაშვილის ამბობს, რომ შექმნილი ვითარებიდან გამოსავალი, საქართველოს მწირი ფინანსური რესურსის გამო, პატარა, მცირემასშტაბიანი სარეაბილიტაციო ცენტრების აშენება იქნება.
„შესაძლოა საუბარი იყოს ძალიან პატარა ცენტრებზე, ორ-სამკაციანი პერსონალით: ფსიქოლოგი, სოციალური მუშაკი და ექთანი. ექიმის მუდმივად იქ ყოფნა საერთოდ არ არის საჭირო. ექიმი შეიძლება კვირაში ერთხელ მივიდეს. ამგვარი დაწესებულებები შესაძლოა თერაპიული კომუნების დაწესებულების მსგავსი იყოს, სადაც მომხმარებლები თვეების განმავლობაში ცხოვრობენ და მუშაობენ. შესაძლოა პატარა წარმოებაც ჰქონდეთ და ა.შ.“, - ამბობს ოთიაშვილი.
მეტადონით ჩანაცვლებითი თერაპიის პროგრამა
განსხვავებით აბსტინენციაზე ორიენტირებული მკურნალობისგან, მეტადონით ჩანაცვლების თერაპია საქართველოში შედარებით უფრო ხელისაწვდომია. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, პროგრამის მონაწილეებს ფინანსური და გეოგრაფიული ბარიერები არ ჰქონდეთ.
ოპიოიდებით ჩანაცვლების თერაპია ამჟამად საქართველოში როგორც სახელმწიფოს, ისე გლობალური ფონდის ფინანსური მხარდამჭერით და კერძო სექტორის მეშვეობით ხორციელდება. გლობალური ფონდის პროგრამაში ჩართული ბენეფიციარებისთვის მკურნალობა სრულიად უფასოა. სახელმწიფო პროგრამაში მონაწილე პირებს კი ყოველთვიურად საკუთარი ჯიბიდან 110 ლარის გადახდა უწევთ.
საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში სახელმწიფოს დაქვემდებარებაში მყოფი ოპიოიდებით ჩანაცვლების თერაპიის პროგრამა 12 ქალაქში მოქმედებს - 6 თბილისში, თითო-თითო კი შემდეგ ქალაქებში: ფოთი, ქუთაისი, ბათუმი, ზუგდიდი, ოზურგეთი და თელავი.
გლობალური ფონდი ჩანაცვლებითი მკურნალობის ექვსი ცენტრის მოქმედებას უზრუნველყოფს. მათგან ორი თბილისშია, ერთი - გორში, ერთიც - ბათუმში და ორი სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში (თბილისსა და ქუთაისში). თუმცა რჩება რიგი რეგიონები, სადაც ამ ტიპის მკურნალობა ხელმისაწვდომი არაა.
2013 წელს ოპიოდიებით ჩანაცვლების პროგრამით (სახელმწიფო/გლობალური ფონდი) 3, 658 პაციენტმა ისარგებლა. მათ შორის 38 ქალი იყო.
ხათუნა თოდაძის ინფორმაციით, დღეს სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში მკურნალობას ერთდროულად დაახლოებით 2200-მდე ადამიანი გადის. ხოლო გლობალური ფონდის პროგრამების ფარგლებში ერთდროულად დაახლოებით 750 ადამიანი, ჯამში კი წლის განმავლობაში პროგრამით 5000-მდე ბენეფიციარი სარგებლობს.
სპეციალისტების თქმით, 110 ლარის გადახდა სახელმწიფო პროგრამაში მონაწილე ბენეფიციარებისთვის ფინანსურ ბარიერებს ქმნის.
„მავანმა შეიძლება თქვას, რომ ნარკოტიკების მომხმარებლისთვის 110 ლარი არაა დიდი თანხა, რადგან ისინი გაცილებით მეტს ხარჯავდნენ ნარკოტიკებზე, როცა მას აქტიურად მოიხმარდნენ. მაგრამ რეალობა ის გახლავთ, რომ ეს თანხა ძირითადად ოჯახების ტვირთი ხდება და ყველა ოჯახს არ აქვს ამ თანხის რეგულარულად გადახდის შესაძლებლობა. პროგრამიდან გადინების ძირითადი მიზეზის ესაა ხოლმე. ამის გამო ხშირად ადრე წყვეტენ მკურნალობას. ასე რომ, დრო, რომელიც მათ ამ პროგრამაში დაჰყვეს, არ იყო საკმარისი, რომ ორგანიზმი და ფსიქიკა უნარკოტიკო ცხოვრებისთვის მომზადებულიყო“, - ამბობს ხათუნა თოდაძე.
სამკურნალო-სარეაბილიტაციო პროგრამების მსგავსად ასევე არ არსებობს სტატისტიკური მონაცემები იმის შესახებ, როგორია მეტადონის პროგრამიდან პაციენტების გადინების მაჩვენებელი და რამდენი მათგანი ტოვებს პროგრამას ფინანსური პრობლემების გამო.
მეტადონის პროგრამების თანაგადახდის თემამ განსაკუთრებული აქტუალობა მას შემდეგ შეიძინა, რაც ცნობილი გახდა, რომ გლობალური ფონდი საქართველოდან გადის და 2018 წლიდან აღნიშნული პროგრამების განხორციელება მთლიანად სახელმწიფოს დაეკისრება.
როგორც ცნობილია, სახელმწიფო გლობალური ფონდის ფარგლებში არსებული პროგრამების დაფინანსებას გააგრძელებს, თუმცა ამ ეტაპზე უცნობია, სახელმწიფო პროგრამის სხვა მონაწილეთა მსგავსად, გლობალური ფონდის ბენეფიციარებს მოუწევთ თუ არა 110 ლარის ოდენობის თანაგადახდა. თუ როგორი იქნება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა ამ კუთხით, ამის განსასაზღვრად ქვეყნაში საკოორდინაციო საბჭო შეიქმნა, რომელიც აპრილის თვიდან გარდამავალი პერიოდის გეგმის შემუშავებაზე დაიწყებს მუშაობას. გეგმამ უნდა განსაზღვროს - როგორ, რა მოცულობით, რა პირობებით კისრულობს სახელმწიფო გლობალური ფონდის პროგრამების განხორციელებას.
დათო ოთიაშვილი, რომელიც აღნიშნული საკოორდინაციო საბჭოს წევრია, ამბობს, რომ სახელმწიფო გლობალური ფონდის პროგრამების დაფინანსებას გააგრძელებს. თუმცა შეიცვლება მოდელი, რაც ნიშნავს იმას, რომ შესაძლოა გლობალური ფონდის პროგრამის ბენეფიციარებს მოუწიოთ იმ აზრთან შეგუება, რომ მკურნალობის გასაგრძელებლად 110-ლარიანი თანაგადახდა მოუწევთ, როგორც ეს დღეს სახელმწიფო პროგრამის შემთხვევაში ხდება.
2014 წლიდან გლობალური ფონდის გრანტს დაავადებათა კონტროლის და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრია იღებს.
ცენტრის გენერალური დირექტორის მოადგილე ირა ხონელიძის თქმით, ამ ეტაპზე რთულია, პასუხი გასცე შეკითხვას, რა მოდელზე შეაჩერებს ქვეყანა არჩევანს.
მისი თქმით, გარდამავალ გეგმის საბოლო ვერსია წლის ბოლოს უნდა შემუშავდეს. სწორედ მას შემდეგ გახდება ცნობილი დაფინანსების პარამეტრების შესახებ.
თუმცა ხონელიძე აქვე აღნიშნავს, რომ თანადაფინანსების ნაწილში მუნციპალიტეტების მონაწილეობის საკითხიც განიხილება.
„თქვენ იცით, რომ თბილისის შემთხვევაში მუნიციპალიტეტი მზადაა თანადაფინანსების წილში შემოვიდეს. ეს მოდელი შეიძლება განვიხილოთ სხვა მუნიციპალიტეტებთან“, - ამბობს ირმა ხონელიძე.
მეტადონის პროგრამის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პრობლემა მისი რეგულაციებია. მკურნალობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მოსარგებლეებს მეტადონის მისაღებად დაწესებულებებში მისვლა ყოველდღე უწევთ. სპეციალისტები ამბობენ, რომ საქართველოში ამ კუთხით არსებული რეგულაციები ერთ-ერთი ყველაზე მკაცრია იმ ქვეყანასთან შედარებით, სადაც მეტადონის ჩანაცვლებით მკურნალობა ხორციელდება.
„ჩვენ გვყავს პაციენტები, რომლებიც 5-10 წლის განმავლობაში არიან ამ პროგრამებში ჩართული. მათ ამ წლების განმავლობაში ყოველდღე უწევთ ერთსა და იმავე ადგილას მისვლა, რათა მეტადონის კუთვნილი ულუფა მიიღონ“, - ამბობს დათო ოთიაშვილი
ის, რომ აღნიშნული მართლაც პრობლემური საკითხია, ამას აღიარებს ხათუნა თოდაძეც. მისი თქმით, მკაცრი რეჟიმი პროგრამის ერთ-ერთი მთავარი მიზნის - რეინტეგრაციის მიღწევას უშლის ხელს.
„რეინტეგრაცია ამ პროგრამების ძირითადი მიზანია. თუ ადამიანი წლების განმავლობაში იძულებულია გარკვეულ ადგილას მივიდეს მისთვის საჭირო პრეპარატის მისაღებად, ეს, რა თქმა უნდა, მისი დასაქმების შანსებს ამცირებს. ჩვენ გვაქვს წინადადება, რომ ჩვენ, სამედიცინო პერსონალი, თავზე ავიღებთ პასუხისმგებლობასაც, რომ იმ პაციენტებში, რომლებიც იმსახურებენ ნდობას, რამდენიმე დღის ულუფა სახლში გავატანოთ. თავიდან ეს შეიძლება ეს მხოლოდ შაბათ-კვირის დოზას შეეხოს. შესაძლოა სპეციალურმა კომისიამ განსაზღვროს, თუ ვის შეიძლება ჰქონდეს ამის უფლება. ეს დაეხმარება ამ ადამიანებს, რომ ჩვეულ რიტმში იცხოვრონ, დასაქმდნენ და რესოციალიზაციის პროცესი კარგად გაიარონ“, - ამბობს ხათუნა თოდაძე.
მეტადონის პროგრამის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ხარვეზია ისიც, რომ ის ქალი მომხმარებლების სპეციფიკურ საჭიროებებს არ ითვალისწინებს. მეტადონის პროგრამაში ქალების ჩართულობა ძალიან დაბალია - 1% ან 2%-ს შეადგენს. სპეციალისტთა აზრით, ამის ერთ-ერთი მიზეზია სტიგმა. მათი თქმით, საქართველოში ნარკომოხმარება ზოგადად სტიგმატიზებულია. მაგრამ გაცილებით ძლიერია სტიგმა, რომელიც ქალის მიერ ნარკოტიკების მოხმარებასთან არის დაკავშირებული.
„სტიგმა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზეზია. ამ კუთხით პაციენტებთან და საზოგადოებასთან სამუშაოა ჩასატარებელი, რომ გააცნობიერონ, რომ ქალებსაც ისევე სჭირდებათ დახმარება, როგორც მამაკაცებს და, რიგ შემთხვევაში, მათ კიდევ უფრო მეტი ხელშეწყობა სჭირდებათ. გარდა ამისა, უნდა გითხრათ, რომ ყველა ცენტრის ინფრასტრუქტურა არაა ისე მოწყობილი, რომ ქალებს მინიმალური შეხება ჰქონდეთ მამაკაც პაციენტებთან. ამ კუთხით გარკვეული სამუშაოებია დასაგეგმი, რომ არსებული ცენტრები უფრო მორგებული გახდეს ქალ პაციენტებზე“, - ამბობს ხათუნა თოდაძე.
სახელმწიფო სტრატეგია და ევროკავშირის მოთხოვნები
აღსანიშნავია, რომ 2014 წელს სახელმწიფომ ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელმწიფო სტრატეგია შეიმუშავა, სადაც ექსპერტთა თქმით, კარგადაა გაანალიზებული და გაწერილი ის საკითხები, რომლებიც ამ სფეროში აუცილებლად გადასაჭრელ პრობლემათა რიგში დგას.
სტრატეგიაში წერია, რომ საჭიროა „ნარკოდამოკიდებული პირების უზრუნველყოფა სამედიცინო, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ საჭიროებებზე მორგებული მკურნალობით. ამისათვის უნდა განვითარდეს მკურნალობისა და რეაბილიტაციის თანამედროვე სამეცნიერო მტკიცებულებაზე დაფუძნებული მეთოდები, შესაბამისი ინფრასტრუქტურა და ადამიანური რესურსები და აგრეთვე, შეიქმნას მკურნალობის ხარისხის უზრუნველყოფის ინსტიტუციური მექანიზმები. ასევე, უნდა განვითარდეს მკურნალობის, როგორც ნარკოტიკების მოხმარების გამო დასჯის ალტერნატივის, ფუნქცია და შესაბამისი ინსტიტუციური მექანიზმები“.
მიუხედავად დეკლარირების დონეზე აღიარებული საჭიროებისა, ექსპერტები ამ სტრატეგიით გათვალისწინებული ღონისძიებების შესრულების ნაწილში წინსვლას ვერ ხედავენ.
„სტრატეგიის შესრულებისა და მონიტორინგის პროცესმა ჩემში და ბევრ ჩემ კოლეგაში უკამყოფილების გრძნობა გამოიწვია, რადგან შემუშავების პროცესში აქტიურად ჩაგვრთეს, ჩვენი პოზიციაც კი გაითვალისწინეს, მაგრამ დამტკიცების შემდეგ სხვა ვერაფერი ვეღარ დავინახეთ. ვერანაირი ძალისხმევა იმპლემენტაციის მიმართულებით. მოხდა ამ პროცესის ფლუსტრირება. დღეს ვრწმუნდები, რომ ეს ყველაფერი მხოლოდ იმისთვის გაკეთდა, რომ ასოცირებისა და ვიზალიბერალიზაციის პროცესში დაეკმაყოფილებინათ მოთხოვნები და გაეთვალისწინებინათ რეკომენდაციები“, - ამბობს ოთიაშვილი.
მიუხედავად „ფლუსტრირებული“ პროცესისა, ქვეყნის წინაშე სამკურნალო-სარეაბილიტაციო თუ ზიანის შემცირების პროგრამების განვითარების/გაფართოების საკითხი უახლოეს მომავალში მაინც დადგება, რადგან აღნიშნულის დარეგულირების ვალდებულება არამხოლოდ ეროვნული სტრატეგიით იქნება სავალდებულო, არამედ ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებითაც.
ხელშეკრულებაში მნიშვნელოვანი ნაწილი ნარკომომხმარებელი ადამიანებისთვის აუცილებელი და ეფექტური სამკურნალო-სარეაბილიტაციო პროგრამების დანერგვას ეთმობა.
ევროპასთან ასოცირების ხელშეკრულებაში აღნიშნულია, რომ წევრმა ქვეყნებმა საყოველთაო ჯანდაცვის მიზნად ნარკოდამოკიდებულებისა და მასთან დაკავშირებული რისკების შემცირება უნდა დაისახონ. ამასთან, უნდა შეიმუშაონ და განახორციელონ შესაბამისი სტრატეგიები.
საჭიროა ქვეყანამ „ნარკომომხმარებლის ინდივიდუალური საჭიროებებისამებრ უზრუნველყოს ნარკოტიკების გარეშე მკურნალობის, ასევე ჩანაცვლებით მკურნალობის ადეკვატური ფსიქოსოციალური პროგრამები და სარეაბილიტაციო პროგრამები. გათვალისწინებული უნდა იქნეს, რომ ნარკომომხმარებლებს ხელი უნდა მიუწვდებოდეთ მკურნალობის ფართო სპექტრზე. პრევენციისა და მკურნალობის პოლიტიკის ფარგლებში უნდა შეიმუშაონ სხვადასხვა სერვისი, რომლებიც რისკების შემცირებისკენ იქნება მიმართული. რისკის შესამცირებლად ნარკომომხმარებელთა ინფორმირება და შესაბამის სერვისებზე წვდომისთვის ფასილიტაცია. შემცვლელი ნივთიერებების მიღების უზრუნველყოფის კონტროლი მკურნალობაზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის პარალელურად“, - წერია ასოცირების ხელშეკრულებით გათვალისწინებული რეკომენდაციებში, რომელიც ეყრდნობა ევროსაბჭოს რეკომენდაციას „ნარკოტიკზე დამოკიდებულების გამო ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენების პრევენციისა და შემცირების შესახებ“ (18.06.2003).
კითხვაზე, რას აკეთებს სახელმწიფო ევროკავშირის მოთხოვნების შესასრულებლად, ხათუნა თოდაძე პასუხობს, რომ ქვეყანა ამ კუთხით მუშაობს, თუმცა ტემპები ნელია, რისი მიზეზიც ძირითადად არასაკმარისი ფინანსებია.
„ხელშეკრულებაში მოთხოვნები კონკრეტულად არ არის გაწერილი. უბრალოდ ერთ-ერთი მიმართულება გახლავთ ის, რომ ქვეყანაში უნდა შეიქმნას ისეთი გარემო, რომ ნარკოტიკების მომხმარებელ და ნარკოდამოკიდებულ ადამიანებს შეეძლოთ სრულფასოვანი მკურნალობის მიღება. ამაში, რა თქმა უნდა, იგულისხმება რეაბილიტაცია და ზიანის შემცირების პროგრამებიც. ამ თვალსაზრისით მაქსიმალურად ვცდილობთ რეკომენდაციების გათვალისწინებას. ჩვენ ხშირად გვიწევს ევროპის ქვეყნებში ვიზიტი და იქაური პოლიტიკის შესწავლა. ამ მიმართულებით მივდივართ, თუმცა ტემპი შეიძლება არ არის სასურველი, რომელიც ჩვენ ვინდა და ამის მიზეზი პირველყოვლისა არასაკმარისი ფინანსებია“, - ამბობს თოდაძე.
აღსანიშნავია, რომ ქვეყნაში გრძელვადიანი სარეაბილიტაციო პროგრამები მხოლოდ გლობალური ფონდის დაფინანსებით ფუნქციონირებს. ფონდი ამბულატორიული ფსიქოსოციალური რეაბილიტაციის სამ ცენტრს აფინანსებს. ესენია: „კამარა“, საქართველოს საპატრიარქოს ფსიქო-სოციალური რეაბილიტაციის ცენტრი და „ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ნარკომანიის პრევენციის ცენტრის“ სარეაბილიტაციო განყოფილება. ცენტრები ემსახურება როგორც ჩანაცვლებითი თერაპიის, ასევე აბსტინენციაზე ორიენტირებული მკურნალობის პაციენტებს და ყოფილ ნარკომომხმარებლებს. ისინი მათ ინდივიდუალურ, ჯგუფურ და ოჯახურ თერაპიას, ერგო- და არტთერაპიას, კომპიუტერულ კლასებს, რელიგიურ აქტივობებს, მათ მდგომარეობაში მყოფი პირების (თანასწორთა) მხარდაჭერას და ა.შ. სთავაზობენ. აღსანიშნავია, რომ სამივე ცენტრი ერთდროულად არაუმეტეს 50-60 პირს ემსახურება.
აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ გლობალური ფონდის ქვეყნიდან გასვლის შემდეგ, გრძელვადიანი სარეაბილიტაციო პროგრამები დაფინანსების გარეშე დარჩება. აიღებს თუ არა ამ ნაწილს სახელმწიფო თავის თავზე, ეს ჯერჯერობით უცნობია.
ვიდეოში თქვენ შეგიძიათ ნახოთ, თუ როგორ მუშაობს ცენტრი „კამარა“, მოისმინოთ მათი ბენეფინიარების შეფასებები მკურნალობის გრძელვადიანი მეთოდის მნიშვნელობასა და ეფექტურობაზე.
