ჟილ დელიოზი ბევრი პარამეტრით შეიძლება ჩაითვალოს უდიდეს მოაზროვნედ და ფილოსოფოსად. მას, თანამედროვე ფრანგ პოსტ-სტრუქტურალისტ ფილოსოფოსებთან ერთად დიდი როლი აქვს მოდერნიზმის წრფივი და დოგმატური აზროვნების სტილის გადალახვაში.  მისი და ფელიქს გატარის ნაშრომები ძალიან მნიშვნელოვანია, რათა გასული საუკუნის მიწურულის არამატერიალისტური ფილოსოფიის თუ ფისქოლოგიის საფუძვლები გავიგოთ. მიშელ ფუკოს სიტყვებით - 21-ე საუკუნის უდიდესი ფილოსოფოსი ვერ მოესწრო 21-ე საუკუნეს - მაგრამ დელიოზის ნაწერები დღეს იქნებ მეტადაც უფრო აქტუალურია, ვიდრე იმ დროს, როცა  წერდა.  

 

60-იან წლებში მსოფლიოს სოციალურ მეცნიერებებში მოდერნისტული დოგმების ტრიუმფი იყო, რომელიც ამტკიცებდა, რომ ყველაფერი მეტაფიზიკური და მისტიური დიდი ხნის გადაძლეულია, რომ ჩვენ ტენოკრატიული მანქანები გავხდებით და ეს გაგვაბედნიერებს საბოლოოდ - რომ მეცნიერული პროგრესი პანაცეაა.  როცა ეს თეორიები  ჩაფლავდა - სწორედ იმ დროს წამოვიდნენ ფუკო, დელიოზი, დერიდა, ლიოტარი, ბოდრიარი, გატარი და მათი თანამედროვე "ახალი ტალღის" წარმომადგენლები.  ეს იგივე თაობა იყო, რაც ჩვენთან თამაზ ბუაჩიძე, ლერი მჭედლიშვილი, მერაბ მამარდაშვილი, ზურაბ კაკაბაძე, მიხეილ ბეჟანიშვილი და ასე შემდეგ.  პირობითად რომ ვთქვათ, ქართველი პოსტმოდერნისტები - თუმცა, ამ საკითხზე ბევრი ვერ თანხმდება - პოსტმოდერნი იმდენად განსხვავებული ფილოსოფიის მოაზროვნეს აერთიანებს, რომ ძნელია თქვა, რა არის საერთო ნიშანი.  

 

ალბათ, ერთი საერთო ნიშნის მოძებნა შეიძლება - უარყოფა ყველა იმ მეტანარატივისა - ანუ უნივერსალური თეორიისა - რომელიც ყველაფრის ყველგან ახსნას შეეცდება.  ცხადია, პოსტმოდერნიზმი დღეს თვითონ იქცა დოგმად და ჩამოყალიბა კულტურული და გენდერული რელატივიზმის სკოლები, რაც თავისთავად უკვე პათოლოგიას უახლოვდება, ალან ბადიუს სიტყვები რომ ვიხმაროთ, მაგრამ თავის დროზე, 1960-იან და 70-იან წლებში ეს საკმაოდ დიდი გამბედაობას მოითხოვდა.  მოდერნიზმი ისეთივე დოგმა იყო, როგორც დიდი ინკვიზიცია. ყველაფერი "გონების", "რაციონალიზმის" და "პრაგმატიზმის" საზომით იზომებოდა - ამ დგომაში ჯდებოდნენ როგორც ბოლშევიკი ლენინისტ-ტროცკისტ-სტალინისტ-მაოისტი მარქსისტები, ასევე მემარჯვენე "ლიბერტარიანელი" ფრიდმანოლოგ-ჰაიეკისტები - ამ ორ თითქოსდა ურთიერთდაპირისპირებულ ბანაკს აერთიანებდა ერთი დიდი ღირებულება - ან ანტიღირებულება - მატერიალიზმი, და აქედან გამომდინარე ემპირიოცენტრიზმი.   

 

სწორედ ამ დროს აქვეყნებს ჟილ დელიოზი თავის ნაშრომს, "ბერგსონიზმი", რომელიც უპირისპირდება მატერიალისტურ-ემპირიოცენტრისტულ გაგებას "სიცოცხლის ფილოსოფიის" სახელით.  ანრი ბერგსონის მიერ ჩამოყალიბებული ეს მიმდინარეობა სიცოცხლეს და შემოქმედებას ზეიმობდა - ჰუსერლის ფენომენოლოგიისგან განსხვავებით ის დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ინტუიტურ საწყისს და მეტაფიზიკას.  არისტოტელეს "მეტაფიზიკიდან" დაწყებული ბერგსონი იხილავდა ისეთ მოძღვრებებს, რომლებიც წმინდა ემპირიულ - და მხოლოდ ამქვეყნიურ ახსნებზე ზემოთ იდგნენ - ინტუიცია, მისი აზრით იყო მეთოდი - კარგად შემუშავებული მეცნიერული კვლევის მეთოდი, რომელიც თავის მხრივ მეხსიერებაზე და გამოცდილებაზე დგას.  

 

ბერგსონმა თავისი შემოქმედებით საკმაოდ დიდი გავლენა მოახდინა მარსელ პრუსტზეც და თავის ბევრ თანამედროვეზეც - მაგრამ მისი გარდაცვალების შემდგომ 1941 წელს - "სიცოცხლის ფილოსოფია" თითქოს დავიწყებას მიეცა.  იმ დროისათვის სარტრის და კამიუს ეგზისტენციალიზმი უფრო პოპულარული გახდა, ისევე როგორც ფრაიბურგის ფენომენოლოგიური სკოლა თავისი ჰუსერლით და ჰაიდეგერით.  თავის მხრივ, ნეოლიბერალიზმის ჩამოყალიბება სწორედაც რომ ფრაიბურგის სკოლას დაუკავშირეს - მიუხედავად იმისა, რომ ჰაიდეგერი - ჰუსერლის მოწაფე და ფრაიბურგის სკოლის განაცისტებული ლიდერი, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში ჰიტლერის მოძღვრების ხიბლში იყო. მაგრამ ამან მაინც ხელი არ შეუშალა ეკონომიკური ფაშიზმის წარმომადგენელ ნეოლიბერალებს საკუთარ ფილოსოფიურ საფუძვლად სწორედაც რომ ფრაიბურგის სკოლის ფილოსოფოსები მიეჩნიათ. ჰაიდეგერს ნაცისტური "წლები" აპატიეს და მისი ფილოსოფია შეშინებული "კაცუნას" (man-ის) შესახებ ხელსაყრელი აღმოჩნდა მაშინდელი ბიზნეს კონიუნქტურისათვის, რომელიც საყოველთაო შიშსა და კონკურენციას ქადაგებდა.

 

"სიცოცხლის ფილოსოფიის" ფუძემდებელი, გენიალური ებრაელი ფილოსოფოსი ანრი ბერგსონი კი დაივიწყეს ზუსტად ნაციზმზე გამარჯვებულმა ძალებმა - პარადოქსია არა?!  ანრი ბერგსონის სიყვარულის ფილოსოფია და "შემოქმედი ადამიანი" ომში გამარჯვებულმა ანტიფაშისტურმა ისტაბლიშმენტმა უარყო და მის ადგილას ნაცისტი ჰაიდეგერის "შეშინებული კაცი" წამოწია.  პასუხი მარტივია, ისევ ჯონ სტაინბეკის ენით რომ ვთქვათ:  ეს სჭირდებდა Sound Business - კარგად გამართულ ბიზნესის ინტერესებს. ჰაიდეგერი ისევე სასარგებლო იყო ომისშემდგომი ბიზნესისათვის, როგორც ფროიდი თავისი სექსუალური ობსესიებით.  შიში, სექსი და ძალადობა კარგი ბიზნესია, აქ ყველაზე დიდი ფული კეთდება - და ნეოლიბეალიზმმა ფენომენოლოგიის ვიწრო ინტეპრეტაცია აირჩია.  ცხადია, ჰუსერლს პირველ რიგში და ჰაიდეგერსაც (და ფროიდსაც) ბევრი ღირებული აქვთ შექმნილი და ცხადია, რომ მათი შრომა არაა წყალში გადასაგდები.  უბრალოდ, ბერგსონის ფილოსოფია, რომელიც არანაკლები იყო, მეტი თუ არა - დავიწყებას მიეცა.

 

60-იან წლებში ჟილ დელიოზმა გადაწყვიტა ხელახლა გაეცოცხლებინა "ბერგსონიზმი" - თავისი ლტოლვით ინტუიციისაკენ და გამოცდილებისაკენ. ბერგსონის მეთოდის არაჩვეულებრივი ძალა ისაა, რომ აღიარებს ადამიანის გონების სასრულ ძალას უსასრულო სამყაროში - მაგრამ ამავე დროს თვლის - ადამიანის შემოქმედებითი ნიჭი არასდროს ჩერდება, ის მუდმივად ქმნის ახალ გენიალურ ნაწარმოებებს. დიახ, ცხოვრება მუდმივი ცვლილებაა და  ჩვენი გონება და მარტო გონება ამ ცვლილებებს ვერასდროს იწინასწარმეტყველებს - და სწორედ ამიტომაც დოგმატური "რაციონალიზმი" ფიასკოსათვისაა განწირული. ბერგსონი, კვლევის და მეცნიერული დაკვირვების მეთოდს მთლიანად არ უარყოფს.  ის თვლის, რომ 50 პროცენტი არის კვლევა -  დანარჩენი 50 პროცენტი კი  კრეატიული აქტია, რომელიც წმინდა ინტუიციას ემყარება. ეს ინტუიცია კი -  ცხოვრებისეულ გამოცდილებას. გამოცდილება მოცარტმა ან რემბომ ცხოვების ძალიან ადრეულ ასაკში მიიღეს - მაგრამ საშუალო ადამიანს გამოცდილების რეალურ ცხოვრებაში წლებთან ერთად იღებს.  ჩვენ ვიღებთ იმ გამოცდილებას, რომელსაც მერე "სიბრძნეს" ვუწოდებთ.  ბერგსონი კი ამ გამოცდილებას სახავს, როგორც შემოქმედებითი ინსტიქტის საფუძველს, იმ საწყისს, რომელიც ინტუიციას ასაზრდოებს. ზოგიერთ ხელოვნებაში ან ხელობაში სულაც არ არის აუცილებელი ბევრი წლის გამოცდილება ჰქონდეს ადამიანს.   მაგალითად, ცხადზე ცხადია, რომ პოეტს იმდენი წლის გამოცდილება სულაც არ სჭირდება, როგორც პროზაიკოსს. ფეხბურთელს კი ნამდვილად არ სჭირდება იმდენი წლის გამოცდილება, რაც დაუშვათ სახელმწიფო მოღვაწეს.  აღარაფერს ვიტყვი მხატვრული ან სპორტული ტანვარჯიშის წარმომადგენლებზე.  ანუ ყველა ამ ინტუიტური გამოცდილების გამოვლენას კონკრეტული კონტექსტი გასაზღვრავს.  

 

თუმცა, მეოცე საუკუნის მოდერნისტების მთავარი შეცდომა ის იყო, რომ მათ ადამიანი კომპიუტერს გაუტოლეს და  გამოკლეს ემოცია. ბერგსონი ამას წინასწარმეტყველებდა, რადგანაც დოგმატური ემპირიოცენტრული აზროვნება ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში უკვე მყარად იყო ფეხმოდგმული, იმდენად, რომ ნიცშემ ეს ხალხი ინკვიზიტორ კათოლიკურ ეკლესიას შეადარა. თუმცა, ბერგსონმა მეტაფიზიკას მიმართა - და სამყაროს ერთადერთი უცვლელი ფენომენი - დრო, რომელიც მუდმივად იცვლება და სამყაროს მუდმივი ცვალებადობის პრინციპში კრეატიულობა - ანუ შემოქმედება დაინახა. მან პოზიტიურად შეხედა სამყაროს მუდმივ ტრანსფორმაციას და ეს "კრეატიული ევოლუციის" კონტექსტში დაინახა. სპენსერისგან განსხვავებით, ის "სოციალური დარვინიზმის", როგორც განვითარების მთავარი პრინციპის წინააღმდეგი იყო და თვლიდა, რომ ადამიანური გრძნობა, ინტუიცია, რომელიც ემოციასთან საკმაოდ ახლოსაა, გვაძლევს საფუძველს, რომ სიცოცხლე გვიყვარდეს და მაშასადამე გვიყვარდეს მოყვასი ჩვენი.  ბერგსონის იდეები იმდენად პოპულარული გახდა, რომ კოლუმბიის უნივერსიტეტში მის ლექციაზე დასასწრებად იმდენი ადამიანი მივიდა, რომ ბროდვეი თავისი ისტორიის მანძილზე პირველად გადაიკეტა ჯერ კიდევ პირველ მსოფლიო ომამდე.  

 

აქვე უნდა ითქვას, რომ ბერგსონის "კრეატიული ევოლუცია" არ უარყოფდა ღმერთს, როგორც მის თანამედროვეთა დიდი ნაწილი.  ღმერთს ბერგსონი ამ შემოქმედებითი ინსტიქტის მთავარ ავტორად თვლიდა.  ბერგსონისათვის და შემდგომში კი უკვე დელიოზისათვის მსოფლიო ჰაიდეგერის "შეშინებული პატარა კაცუებით" კი არ იყო დასახლებული, არამედ შემომქმედი ადამიანებით, რომლებიც ღმერთის მიერ დადგენილი მუდმივი ცვლილების მონაწილე ხელოვანია.  გარკვეულწილად, ყველა ადამიანი ხელოვანია, რამეთუ ის მონაწილეობას იღებს იმ დიდ პროცესში, რომელსაც დრო ჰქვია და ცვლის სამყაროს გამუდმებულად.  ყველა ადამიანს დიდი მისია და დიდი ფუნქცია აქვს - არავინ არის სხვაზე ნაკლები.  აი, აქ ბერგსონს და დელიოზსაც უკვე შემოაქვს "სიმრავლის" - ჩვენ ენაზე რომ ვთქვათ "მრავალხმოვანების" ფენომენი.  ადამიანები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან თვისობრივად და არა ხარისხობრივად.  ცხოვრება შეჯიბრი კი არ არის, არამედ მრავლი ხმის ჰარმონიული თანაარსებობაა.  ბერგსონის შემდეგ ამ პრინციპს უკვე რუსი მეცნიერი ბახტინი ანვითარებს "დოსტოევსკის პოეტიკის" ანალიზისას. დიახ, სამყარო არ არის დიალექტიკური - ის თანაარსებობის შესაძლებლობას და აუცილებლობას მოიცავს. ჰეგელის დიალექტიკის უარყოფა იყო ის რევოლუციური ნაბიჯი, რომელიც ბერგსონმა გადადგა, რითაც რა თქმა უნდა ბევრი დოგმატური მარქსისტის რისხვა დაიმსახურა.  

 

სამყარო თუ განუსაზღვრელი რაოდენობის სიმრავლეა, რომლიც აუცილებლად თანაარსებობს ერთმანეთთან, მაშინ ადამიანის ტვინს და გონებას, ემოციისა და ინტუიციის გარეშე - რაღა თქმა უნდა, არ შეუძლია მისი პატარა ნაწილის შემეცნებაც კი.  უფრო სწორედ, ძალიან პატარა "ჭეშმარიტებების" აღმოჩენა შეუძლია, როგორიცაა მაგალითად ნიუტონის "მიზიდულობის კანონი", ანაც ჯორდანო ბრუნოს "დედამიწის მრგვალი ფორმა", ანდა ახლა უკვე დამკვიდრებული "კვანტური მექანიკის" კანონები.  მაგრამ, სულიერი საწყისის გარეშე, ადამიანი ამ სამყაროში ვერ განხორციელდება.  არა მხოლოდ იმიტომ, რომ მას სიკვდილი არ უნდა და მისი ეშინია - არა - ის თავს საოცრად უგნურად გრძნობს, როცა მხოლოდ გონების ანუ "რაციონალიზმის" იმედზეა დარჩენილი უსასრულო სამყაროში და არ უნდა რომ ასეთად დარჩეს.  სწორედ ეს პრინციპი დაედო საფუძვად არისტოტელეს "მეტაფიზიკას" და მის მერე ბევრ მოაზროვნეს. საინტერესოა, და მეტაფიზიკურ პრინციპებს ვერც მარქსი გაექცა ბოლომდე და ვერც ბევრი სხვა მარქსისტი. ლუის ალთუსერი ერთ-ერთ ბოლო ნამუშევარში ამტკიცებს, რომ ლენინიც კი თავისი ცხოვრების ბოლო წლებში აღარ იყო ემპირიოცენტრისტი - მას შემდეგ რაც ლენინმა 1910-იან წლებში ჰეგელი წაიკითხა (როგორც იქნა). თუმცა, დასავლელ მარქსისტებს ყოველთვის ახასიათებდათ ბოლშევიკების რომანტიზაცია და ხშირად ცდილობდნენ ლენინისთვის, სტალინისთვის ან ტროცკსითვის ის თვისებები მიეწერათ, რომლებიც მათ არ ჰქონდათ.  მაგრამ, ამას თავი რომ გავანებოთ, მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში უკვე ალთუსერის მსგავსი მარქსისტებიც კი ხვდებოდნენ, რომ მეტაფიზიკური საწყისი მნიშვნელოვანია.

 

ეს მეტაფიზიკური საწყისი ხელოვნებაში გამოიხატება. ეს მომენტი კარგად დაიჭირა ნიცშემ თავის დროზე.  ბერგსონს კი ნიცშესთან შედარებითაც უფრო მწყობრად აქვს ჩამოყალიბებული "ქმნის" პროცესი - ის მუდმივია - ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ღმერთი "შემოქმედია" - მუდმივად ცვალებადი სამყაროს "შემოქმედი". რადგანაც ღმერთმა ადამიანი საკუთარი სახების მიხედვით შექმნა - მისი ვალდებულებაც სწორედ შემოქმედებაა.  შემოქმედებას კი ინტუიტური რისკი სჭირდება - შემოქმედება გიჟური აქტია. ამას "რაციონალური" კოლონიზატორები ყოველთვის ეჭვის თვალით უყურებენ - "ხომ არ გაუფრენია?" ასეთია პირველი რეაქცია შემოქმედების პროცესზე - სინამდვილეში კი ეს სტატუს-კვოს დაკარგვის შიშია - გაუცნობიერებლი შიში ახლისა.  მაგრამ, ეს ახალი, ჩვენგან დამოუკიდებლად მაინც მოდის და ჯობს, მის შექმნაში ჩვენც მივიღოთ მონაწილეობა.  სწორედ, ეს არის დელიოზის "ბერგსონიზმის" მთავარი პრინციპი.  ანტონინ არტო - ამ პრინციპის ერთ-ერთი მთავარი განსახიერება იყო - რომელიც იმდენად მიუღებელი აღმოჩნდა მისი თანამედროვეებისათვის, რომ პირდაპირი მნიშვნელობით საგიჟეთში უკრეს თავი. 

 

ბერგსონიზმი არ უარყოფს ყველანაირ კონკურენციას - ის უბრალოდ თანაარსებობას განამტკიცებს. ჩვენ ვცხოვრობთ ერთ სამყაროში, რომელიც შეიძლება იყოს ჰარმონიული.  არ არის აუცილებელი კონკურენცია - ის ხდება - ეს ცხოვრების ფაქტია - მაგრამ აუცილებელი არ არის.  აი, ეს არის რაც კრეატიული განვითარების მთავარი პრინციპია სპენსერის "სოციალური დარვინიზმისგან" განსხვავებით.  თუკი თანამედროვე დასავლეთმა რაიმე დიდს მიაღწია, სწორედ იმის გაცნობიერებით, რომ "სხვას" და "სხვანაირს" შეუძლია მშვიდობიანი თანაარსებობა.  სამყარო განუზომლად დიდი გააჩინა გამჩენმა - და მასში ყველასთვისაა ადგილი.   მთავარი შეცდომა და მთავარი ცდომილება, რომლის ჩადენაც ადამიანს შეუძლია, რომ იფიქროს "სხვის ხარჯზე" გაბედნიერება - ეს არ ხდება.  "სხვის ხარჯზე" არავის არაფერი შერჩენია და არც შერჩება - მეაფიზიკურად ეს წესი ყოველთვის მოქმედებს - ისევე როგორც შექსპირის "რიჩარდ მესამეში" ან "მაკბეტში" ან კიდევ ბევრ სხვა ხელოვნების ნაწარმოებში.

 

ჩვენს ინტელექტუალურ დისკურსში დიდი ხანია უნდა გავცდეთ მარტივ დიქოტომიებს - და დავიწყოთ ფიქრი სწორედ ასეთ კრეატიულ განვითარებაზე.  ყველა ადამიანში ძევს გენიოსი, რომელსაც აქვს საშუალება შექმნას დიდი პარადიგმა - მთავარია შესატყვისი სამყაროს მოწყობა დაინახოს.  ამისათვის კი ემოცია და ინტუიცია არ უნდა უარვყოთ.  

 

ბერგსონის და დელიოზის შემდეგ ეს საკითხი ძალიან კარგად დააყენეს ფემინისტმა მეცნიერებმა.  დერიდამ მხოლოდ ბიურგერულ "რაციონალურ" აზროვნებაზე დამყარებულ პარადიგმას "ფა-ლოგო-ცენტრიზმი" უწოდა.  დიახაც, ჩვენ "ფა-ლოგო-ცენტრისტულ" საზოგადოებას ვაშენებთ მაშინ, როცა ბიზნეს ინტერესის გარდა არც ერთ ინტერესს და რაც მთავარია, ემოციას არ ვაღიარებთ.  ამით ჩვენ ვკლავთ საკუთარ თავში შემოქმედს და სულს.

 

თანასწორობა და სიყვარული მეტაფიზიკური პრინციპებია, რომლებიც ლოგიკას არ ექვემდებარება.  ისინი ან გწამს, ან არა. უნდა გვწამდეს სიყვარულის და თანაგრძნობის - და ეს გაგვიადვილებს კონკურენციის მიერ მოტანილ ჯოჯოხეთს. უფრო სწორად, იქნებ აგვაცილოს კიდეც. დელიოზი და ბერგსონი მე ნამდვილად მეხმარება.

 

არ დაგვავიწყდეს ემოცია.  არ ვუღალატოთ მას. იქნებ მაშინ ისეთები გავხდეთ, რომ ჩვენი გულგრილობით აღარ დავხოცოთ წელიწადში რვაასი ბავშვი.