“მაგრამ იმ დღისა და იმ საათისა არავინ არაფერი იცის, არც ანგელოზებმა ცაში, არც ძემ, არამედ მხოლოდ მამამ. ფრთხილად იყავით, იფხიზლეთ და ილოცეთ, რადგან არ იცით, როდის მოაწევს ჟამი” (მარკოზის სახარება 13:32-33).

არსებობს ცოდნისა და გამოცდილების გადაცემის პრობლემა. ის მარტივად აისახება ამგვარ ბანალურ გამონათქვამშიც კი: “ჭკვიანი სწავლობს სხვის შეცდომებზე, სულელი საკუთარზე”. ზოგადად კი, ეს ცოდნის თუ გაგების (შემცნების) პრობლემაა. მერაბ მამარდაშვილი დაახლოებით ამგვარად ამბობდა: მავანი შეიძლება მაქსიმალურად ახლოს მიიყვანო იქამდე, რომ გაიგოს, მაგრამ ყოველთვის ნარჩუნდება რამ ღრეჩო, გაგების ღრეჩო, რომელიც თავად ცოდნის მიმღებმა, ანუ უმჭიდროესად ახლოს მიყვანილმა თავად უნდა გადალახოს, რათა გაიზიაროს გადაცემადი ცოდნა და გამოცდილება.  მეტიც, ეს ღრეჩოს გადალახვა ხორციელდება “აზრში ჩავარდნის” სახითაც, ანუ ხდება თავად, ერთგვარი "მადლის" ძალით. გაგება უნდა მოხდეს - და თუ ის მოხდა ის მოვლენაა. გამზიარებელის ამოცანაა, როგორც ვთქვით, ადრესატი მიიყვანოს უკიდურეს ზღვრამდე, შექმნას მის გარშემო ისეთი დამუხტული ველი, რომ ელექტრონივით აენთოს გაგების ნაპერწკალი...

მამარდაშვილი იმეორებს სხვადასხვა ადგილას, რომ სიბრძნის მოყვარული ადამიანის -ანუ მაძიებელი ინდივიდის - ამოცანაა იცხოვროს   a propos (სათანადოდ, შესაბამისად). ამგვარი ცხოვრება გულისხმობს ერთგვარ შემზადებას რამ აქტისათვის, სწორად და სათანადოდ მოქცევისათვის იმ მომენტში, როცა ეს ქცევა საჭიროა. მაგალითად, მამაკაცმა იცნოს ის ქალი ვინც სწორედ მას შეეფერება, მისთვისაა შესაფერისი. მაგრამ, უმეტესად ხდება, რომ ვერ ცნობს, გვერდს ჩაუვლის და ვერ იცნობს. ან, უნდა დაეხმაროს ადამიანს, მაგრამ არ შეუძლია, რადგან არააა მომზადებული, არაა სათანადო იმ ქმედებისათვის, რომელიც დახმარება იქნებოდა მოცემულ მომენტში...

ეს მამარდაშვილის ნარატივია, მაგრამ ის ასოციურად ემთხვევა მართმადიდებლური ღვთისმასახუების ერთ მომენტს. კერძოდ, ძველქართულად გამოიყენება  სიტყვა “შუენება”, მაგ.: “რამეთუ შენ გშვენის დიდება პატივი და თაყვანისცემა...”.  ეს, რა თქმა უნდა, ბერძნულიდანაა თარგმნილი, სადაც “გშვენის” შესატყვისია πρέπει (due/appropriate, подобает: “Яко подобает Тебе всякая слава”... შდრ: “შენ კი ის ილაპარაკე, რაც შეჰფერის საღ მოძღვრებას.// ხოლო შენ იტყოდე, რომელი შუენის სიცოცხლისა მას მოძღურებასა” (ტიტე 2:1).

საქმე იმაშია, რომ ეს სიტყვა თავდაპირველად ნიშნავდა “შემჩნეულობას”, “დანახულობას”(ანუ იმას, რომ გამჩნევენ, გხედავენ). შემდეგ ის გადაიქცა “შესაფერისად”, “სათანადოდ”, “სწორად”, “სამართლიანად”. ქართული “შუენება” თავდაპირველის ნიუანსს არ უგულებელყოფს და  “მშუენიერებას” და “სათანადოს” აახლოებს ერთმანეთს - ის რაც სამართლიანია და სწორია ის არის მშუენიერი.  ასე რომ, მამარდაშვილისეული a propos (რომელსაც იგი ფრანგ რენესანსელ მიშელ მონტენისაგან იღებს: http://burusi.wordpress.com/2014/08/03/montaigne/) ქართულად მშუენიერ ცხოვრებადაც გადმოდის - ასოციურად, რა თქმა უნდა. ცხადია, ანტიკური და ქრისტიანული თახვედრილობა მშვენიერებისა და სათანადოსი (ეთიკურის) თანამედროვებაში აღარაა უტყუარი და ძალაში მყოფი კონცეპტი, მაგრამ a propos-ს მაინც შეგვიძლია დავუტოვოთ რამ ესთეტიური, თუნდაც რაინდული შტრიხი...

არის კიდევ ერთი მომენტი, რომელიც შეიძლებოდა მიწებებოდა მამარდაშვილის a propos-ს. მამარდაშვილი საუბრობდა ფორმის შესახებ. იგი თვლიდა, რომ ფორმა არის რამ მექანიკური გახანძლივება ამა-თუ-იმ ვითარების: “უნდა არსებობდეს საგნები, რომლებიც მაქსიმალურად... ავიწროვებენ ველის კონტურებს, რათა მის შიგნით აენთოს  თავისუფალი რამ მოვლენა/ხდომილება... [ამგვარი] ფორმის თვისებაა... გამოიწვიოს სუბიექტის [ანუ ამ ფორმაში მოხვედრილის და მცხოვრების] გაგების შემოქმედებითი აქტი” (М.К.Мамардашвили, Обязательность формы). მაგალითად, დემოკრატიული ინსტიტუტები შეიძლება განხილულ იქნას როგორც ფორმა, რომელიც გარკვეული წესით აწესრიგებს, "გაადემოკრატიულებს" პიროვნება/საზოგადოების ცხოვრებას. ასევე, მართმადიდებლური ლიტურგია შეიძლება განხილულ იქნას ამგვარივე ფორმად, ანუ ის "ამართმადიდებლურებს” თემის ცხოვრებას.  მამარდაშვილის ეს მომენტი, ვფიქრობ, მხედველობიდან გამორჩებათ ხოლმე საჯაროდ მისი ფილოსოფიის შესახებ ამა-თუ-იმ სახით მოსაუბრეთ და წინწამოწევენ რაღაც ჰიპერ-ჰეროიკული გმირის, ზეკაცის სახეს ადამიანისას, რომლის შესახებაც ვითომცდა მეტყველებს და პროპაგანდას უწევს მამარდაშვილის ფილოსოფია. ანუ, ჩემს მიერ გაგებულ მამაედაშვილისეული ადამიანი არა მხოლოდ საკუთარი ძალისხმევისა და "ზეგარდამო" იღბალის (მადლის) ნაყოფია, არამედ ის მოწესრიგებული გარემოს, როგორც ფორმის, შედეგიცაა. წესიერი და ნორმალური ფორმა ნორმალურად აცხოვრებს და აგებინებს ადამიანს იმას რაც სათანადოა, ხდის მას a propos. ხოლო, სათანადო ფორმის მხარდამჭრი ალბათ უნდა იყოს თანამედროვე სახელმწიფოც და, შესაძლოა, სწორედ ეს იყოს მისი ძირითადი მოვალეობა. მაგრამ, რომელია სათანადო ამ ორ ურთიერთგამომრიცხავ დისკურსთაგან: მართლმადიდებლობა თუ დემოკრატია?..

ზემონათქვამი პირდაპირ თუ არა რაღაცნაირად მაინც უკავშირდება ადამიანის თავისუფლებას. ანუ, თავისუფლებისა და ღირსების თემაა ეს ყველაფერი. თავად აღმოსავლურ ქრისტიანულ (მართმადიდებლურ) თეოლოგიაშიც კია  მსგავსი რამ. კერძოდ, მის მიხედვით, თავისუფლება არაა მხოლოდ არჩევან ორ მოცემულობას შორის. ამგვარი არჩევნისეული თავისუფლება მხოლოდ ერთ-ერთი და ნაკლული მხარეა ძირითადი და მთავარი თავისუფლებისა. ანუ, ნამდვილი თავისუფლება მაღლაა არჩევანისეულზე.

თავისუფლება, ერთი მხრივ, არის პიროვნული ძალისხმევა (ასკეტიკა/ვარჯიში) და, მეორე მხრივ, ფორმალური (ასკეზის ფორმა, ღვთისმსახურების სახე). ამასთან, ესენი უკავშირდებიან ხელოვნებასა და ესთეტიკას (ღვთისმასახურების შემოქმედებითი და ესთეტიკური განზომილება). ღვთისმსახურება რომ იყოს სათანადო, ის უნდა იყოს მშვენიერი - აქედანაა ბიზანტიური მსახურების მაქსიმალური ესთეტისზმი: “უფალო... განწმინდე შენი სახლის კეთილ-მშვენიერების (ευ-πρέπειαν, კეთილ-სათანადოობის) მოყვარულები” (ოქროპირის წირვიდან). მაშასადამე, შუასაუკუნეების მართმადიდებლობის ინტუიციის მიხედვით ფორმა და მის შიგნით გამოვლენილი შემოქმედებითი ძალისხმევა არის სათანადოობა და თავისუფლების წიაღში ყოფნა - სად გაქრა ეს ინტუიცია დღეს, არ ვიცი...

დავუბრუნდები a propos.

სათანადო საქციელი აკმეა ადამინის ცხოვრების. ამგვარი აქტი აფეთქებასავითაა იმ სამზადისის ნიადაგსა და მასალაზე, რასაც ადამიანი გასწევს. ის "მეორედ მოსვლისავითაა" რომლის  დღისა და საათის შესახებ არავინ იცის რამე (შდრ, მარკოზის სახარება 13:32-33). ამგვარი მოვლენა იშვიათად ხდება ადამიანის სიცოცხლის განმავლობაში და, შეიძლება, სასურველი ინტენსივობით არც კი მოხდეს. ოღონდ, თუ მოხდა, მაშინ ის მარადიული ხდომილებაა. პირადად ჩემთვის ეს ამოცანაა. მაგრამ, ერთხელ მოხდა ისე, რომ შევესწარი ამგვარ ხდომილებას.

გიგი უგულავა და მე ავლაბრის ყოველთა წმინდათა ეკლესიის საღამოს მსახურებიდან მოვდიოდით. ზამთარი, 1995 წელი. უკვე ღამეა და ნახევრადგანათებული კი არა თითქმის  ჩაბნელებული ქუჩები, ცარიელი. ბარათაშვილის ხიდზე ჯერ არ ავსულვართ. სულ ორად-ორი მანქანა მოძრაობს - ორივე ჟიგული. ერთი ავლაბრიდან ეშვება ხიდზე შემოსასვლელად - მეორე კი ვარანცოვიდან ამოდის. გზა არ დათმო არცერთმა. კინაღამ შეეჯახნენ. გადმოხტნენ მძღოლები, გაექაჩნენ  და იარაღები დაუმიზნეს ერთმანეთს. მონუსხული ვიდექი. გიგი გაქანდა და ჩადგა მათ შუაში. წამი-წამზე გავარდნადი იყო რომელიმეს - ან ორივეს- იარაღი. წრეზე ამოძრავდნენ იარაღშემართულები, რომ გიგისთვის აერიდებინათ იარაღის სამიზნე დრუნჩი. ალბათ მოახერხებდნენ კიდეც, მაგრამ გიგიმ ისკუპა და ჩაეხუტა ერთ-ერთს.  რაღა დამრჩენოდა, მე მეორეს დავუდექი წინ - ამიყოლია გიგიმ. დაუშვეს იარაღები. ჩასხდნენ მანქანებში და წავიდ-წამოვიდნენ. გიგიმ და მე გავაგრძელეთ გზა და საუბარი.

წამში იმოქმედა გიგიმ. ფიქრის დრო არ იყო. ის იყო მომზადებული. მისი საქციელი იყო სათანადო, შესაფერისი, მშვენიერი და ეთიკური... რაინდული... ღირსეული და თავისუფალი!

დღეს ის საპყრობილეშია!

ძალიან ბევრჯერ გამხსენებია ეს ამბავი. როდესაც მამარდაშვილის a propos-ს პირველად ვკითხულობდი ეს გამახსენდა. ეს მახსენდება დღესაც a propos-ზე და თავისუფლებაზე და, კიდევ, ციხეზე...

იესოს ზეცად ამაღლებისას მოციქულებმა ჰკითხეს, “უფალო, ნუთუ ამ ხანებში აღუდგენ სამეფოს ისრაელს? და უთხრა მათ: თქვენი საქმე არ არის დროთა და ვადათა ცოდნა, თავისი ხელმწიფებით რომ დაადგინა მამამ” (საქმე მოციქულთა 1:6-7).