შედევრებზე, გენიოსებზე და არაკონდიციონირებულ ცნობიერებაზე

ჩემო ძვირფასო ოპონენტო, ერთ რამეში უნდა გამარკვიო: რატომ ჩათვალე და დაუშვი, რომ დღეს, დღევანდელი ადამიანისთვის, "სილამზე" და "სიმშვიდე" ხელოვნების ნიმუშში გაცხადებული, (“ღვთაებრივი” ხარისხისაც რომ იყოს) საკმარისია და რომ ეს "სილამაზე/სიმშვიდე", შეიძლება მისთვის სამყაროს სასრულ მიზნად წარმოვიდგინოთ. რა ლოგიკით შემოგაქვს შენ, კლასიკური ნაწარმოების მაგალითი თანამედროვე მხატვრობის ნიმუშებთან შესადარებლად და მეტიც “შესაჯიბრებლად”? ასეთი შედარებები ხომ უკვე დიდი ხანია სრულ ანაქრონიზმად და პროვინციულ აზროვნებად იკითხება ხელოვნების სცენის ინტელექტუალთა შორის?

პიერო დელა ფრანჩესკას სურათის მაგალითზე შენი მსჯელობა ასე რომ ჩამოგეყალიბებინა: ეს არის ერთ-ერთი (რენესანსული) ვარიანტი ღვთაებრივი "სიმშვიდის" და "სილამაზის", რომელიც საკუთარი კულტურული პარადიგმის (კულტურული ცნობიერების ორგანიზაციის ზოგადი წესი, რომელიც ფორმდება და არსებობს დროის და სივრცის გარკვეულ კონტინიუმში) შიგნით პრაქტიკულად იდეალურად გამოითქვა/გამოისახა, მაშინ ჩემთვის შენი აზრი სრულფასოვანი იქნებოდა. მაგრამ ის, რომ შენ ამ ნაწარმოებს/ტექსტს ჩვენს დროსთან მიმართებაში განიხილავ და კიდევ, პრიორიტეტულად ამკვიდრებ - ეს ჩემთვის მხოლოდ და მხოლოდ ნონსენსია და ვეცდები აქ, ამ ტექსტში, განვმარტო, რატომ:

პიეროს ანტროპოცენტრული კონცეფციისთვის (სადაც ჭეშმარიტება ადამიანში გამონათდება) რაც არის "სილამაზე" და "სიმშვიდე", არა ანტროპოცენტრული ბროიგელისთვის ("მონადირეები"),

რომელიც უკვე ცდილობს “ადამიანის” და მისი მოსაზღვრულობის მიღმა გასვლას, "სილამაზეც" და "სიმშვიდეც" სხვა რამეს ნიშნავს და თანაც არანაკლები ხარისხით. - დადე ეს ორი სურათი, ჩემო ოპონენტო და ერთმანეთს შეადარე. ახლა აიღე მესამე - ედვარდ ჰოფერი (“Ground Swell”), რომელთანაც ადამიანი ტრანსცენდენტულის ნაწილი კი არ არის (სულ ერთია ცენტრი თუ პერიფერია - როგორც პირველი ორისთვის), არამედ თავად წარმოადგენს ტრანსცენდეციის არსს და აბა, მასთან ნახე უკვე რას ნიშნავს კომპლექსური "სილამაზე" და "სიმშვიდე" - დინამიკასთან და გამოწვევასთან კავშირში!

მასთან, ადამიანური "აქ" აღარ არსებობს და მხოლოდ ადამიანით არსებული ტრანსცენდეცია გესაუბრება თავისი აქტუალური და არა წარმოსახვითი ფორმით; ილუზია, "ლამაზი” და “მშვიდი" გასრულებულია - ოკეანემ ეს ორივე “ადამიანური” ცნება გადაყლაპა და საკუთარ თავში დაიტია. მაგრამ, ღვთაებრივის ეს "ადამიანური" განსაზღვრა (სილამაზე, სიმშვიდე) რომ მოთავდეს და უნაპირო და უპირობო ოკეანე გაცხადდეს (პარადიგმატული ფორმატების მიღმა) ადამიანს დიდი, უზარმაზარი გაბრძოლება საჭირდება და ამ გაბრძოლებას ეტყობა შენ, ჩემო ოპონენტო, თანამედროვე ადამიანს (შემოქმედს) ან ვერ უფასებ სათანადოდ ან და საერთოდ ვერ ხედავ და ამაშია შენი ანარქო-რევოლუციონერების და ა.შ. აუგად ხსენების ნაივური ენთუზიაზმი და პათოსი.

უნდა გავაცნობიეროთ ერთი რამ - ყოველი "ცნების" ნოუმენს, ფერს ადებს კულტურული პარადიგმა, რომელშიც ის მოხმარებით ფენომენ/ფასეულობად იქცევა. ვილიამ გათრი, ანტიკური ბერძნული ტექსტების ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ექსპერტი, დიდი გაფრთხილება/განმარტებით იწყებს ჩვენთვის ანტიკური ფილოსოფიის სიღრმის გაცნობას: - ცნებები იმ ხანაში სულაც არ ნიშნავდნენ იმას, რა მნიშვნელობებსაც დღეს ჩვენ მათ ვანიჭებთ. ყოველი ცნების უამრავი ჭეშმარიტებების ფორმებია დროში (ეპოქებში) მიმოფანტული - სილამაზე და სიმშვიდეც დროსა და სივრცეში უსასრულოდ ბევრნაირი ჭეშმარიტებით იჩენს თავს. უკიდეგანოდ გადახსნილში (ალეტეია) კი ცნებები ქრება— სანსკრიტზე მას "შუკლამი" (სითეთრე) ჰქვია, რაშიც ყველაფერი ზავდება ერთ განუყოფელ მთლიანში, რომელიც არასდროს არ არის საკუთარი ნაწილების ჯამი!

ისე, პიეროს ამ ფერწერამ, და არა მარტო ამან, ასევე სხვა რენესანსულმა “ეფექტურმა შედევრებმა” უამრავ ქართველ მხატვარს აუბნია გზა-კვალი. ძალიან დიდხანს და დიდი გულმოდგინებით ისინი კოლმეურნეებსაც ამდაგვარდ ხატავდნენ და მუშებსაც! ისე რომ სამყაროსთვის რთულად ასატანი კიჩი დააყენეს გარშემო! მათთვის უცნობი იყო, რომ “სილამაზის/სრულყოფილება/ჭეშმარიტების” ფორმა არსებობს გარკვეული დროისა და სივრცის ტერიტორიის შიგნით, როგორც ლოკალური თვითკმარი რეალობა და მისი ათვისების მიზნად დასახვა, ან მოხმარება/იმიტაცია სხვა სივრცობრივ და დროის პარადიგმის რეალობაში გონიერების ნაკლებობის ნიშანი შეიძლება იყოს მხოლოდ და საკუთარი კონტექსტისგან ამოვარდნილობის მტკიცებულება. გავიხსენოთ რას უკეთებენ, როგორ შემოქმედებითად ეპყრობიან კლასიკურ ციტატებს პიკასო და სტრავინსკი — ეს არის თემაზე შემოქმედებითი ჰერმენევტიკული იმპროვიზირება და არა "ახ! ოხ!" აღფრთოვანება და “აბსოლუტური ჭეშმარიტების” რანგში რაიმეს აყვანა და მისი მიბაძვა, გაღმერთება. ხოლო ზოგადად რომ ვთქვათ, პიკასოს, ისეთი რ ი ს კ ი ა ნ ი და ისეთი მძაფრი გამოწვევის ჰარმონიები აქვს შექმნილი, რომ არცერთი ეპოქის არცერთ მხატვარს არ დაესიზმრება. მაგრამ ამას, "პასტელური" (ყველა გაგებით) გემოვნება ვერ იგებს, რომელსაც მ ყ უ დ რ ო ე ბ ა ჰგონია ტრანსცენდენცია!

ეპისტემები და მათი ესთეტიკური პარადიგმები, ერთმანეთს დროში უსასრულოდ რომ ანაცვლებენ ეს ყველამ ვიცით - ნამეტანი აშკარაა და სათვალეებს არ საჭიროებს, მაგრამ ეს ჩანაცვლებ/გადაფასებები რომ არასწორხაზოვან/არადიალექტიკურია და მათი ბუნება რომ პირობითია, სწორედ ეს თვისებები დააყენა სააზროვნო პრაქტიკის ცენტრში ამომავალ წერტილად თანამედროვე აზროვნებამ და ამაზე დაყრდნობით გააუფასურა ჩვენი შეუმდგარი რწმენები და იმედები "უდროო ღირებულებების" მატარებელ იდეებზე, ცნებებზე, შედევრებზე და გენიოსებზე. სწორედ უახლესმა აზროვნებამ გაანთავისუფლა ადამიანი გარკვეული დროის თუ პერიოდების იდეების ავტორიტარული წნეხისგან, რომლებსაც რატომღაც ლამის "დროის და სივრცის მიღმიერი ნოუმენების" სტატუსი ჰქონდათ მინიჭებული. "გენიოსი", პიერო იქნება ეს თუ შოთა რუსათაველი, მხოლოდ თავისი დროის სულის ფორმაციების საუკეთესო მომკრებ-გამომხატველია, ანუ საკუთარი დროის სულისკვეთების დემიურგი და ამაზე ნამდვილად მთავრდება მისი კომპეტენცია. - ასეთია გოეთეც, რომელიც სულ ახლახანს ევროპის ინტელექტუალურმა ცნობიერებამ, დიდი მოწიწებით, ყველა დროის სულთა მპყრობელ-დამკვალიანებლის პრეტენზიული «სამეფო ტახტიდან» ფრთხილად ჩამოიყვანა და საკუთარი ეპოქის სულისკვეთების სრულყოფილი მატარებლის რეალურ და კეთილშობილ ტერიტორიაზე განათავსა. წარსულში, ან კიდევ უფრო კულტურის დასაბამში, უდროო ჭეშმარიტების რაიმე განმსაზღვრელი პლათფორმის ძიება "დაკარგული სამოთხის" ძიებაა, რაც უკან მოხედვას ნიშნავს და მაცხოვრის მიხედვით გაქვავებას. "სიყვარული" როგორც ცნება, დღეს სრულიად სხვაგვარად იტვირთება მნიშვნელობით, ვიდრე ვთქვათ ხუთ, ათი ან ოცი საუკუნის წინ. როგორც კამიუ ამბობს - "მე ვხედავ ქალის მომხიბვლელ მხარს ზედ სინათლის ანარეკლით და ის მიყვარს…": უყვარს მხარი და არა "ქალღმერთი" ან "პრინცესა", რომლის გულისთვისაც ან ქაჯეთის ციხის ქაჯები უნდა გაწყვიტოს ან მთელი ცხოვრება სევდით ამოივსოს - რახან ამ სიყვარულის ბუნებამ არ იცის რა არის ქაჯი და სევდა, იგი "მომხიბლელ მხარში" ღმერთის ნაკვთს ხედავს (და არა ქალისას) და არც ქაჯისთვის და არც სევდისთვის აღარ სცალია; რადგან მატარებელი ბოლო სადგურს მიადგა და აღარსადაა წასასვლელი, არც საბრძოლველად და არც სევდის ნაპირებისკენ. (ასე განიცდის ძენიც — რა ჩიტსაც არ უნდა ვხედავდე ყველა ღვთაებრივი ჩიტია და მე არასდროს აღარ ვეძებ კუდგაშლილ ფარშევანგს - რადგან ბეღურა და ფარშევანგი ახლა ერთია: ორივე ღვთის ნაკვთებია მხოლოდ, სადაც ღვთაებაა ღირებული და არა რაიმე თვითღირებულების მქონე სუვერენულად აღქმული ფორმა). სიმბოლურ/მითოლოგიური ცოდნა და მისი მექანიზმები ჩამთავრდა: ჩვენმა არახაზობრივმა ისტორიამ და არადიალექტიკურმა გამოცდილებამ შედეგი მაინც მოიტანა და ორივეს — სიმბოლურ/მითოლოგიური და ლოგიკურ-რაციონალური ცოდნის მიღმა ამოვყავით თავი!! დღეს ადამიანს უყვარს ისე, როგორც უყვარს ფილმ «ფილადელფიაში» ტომ ჰენკსს და მის შყვარებულს ერთმანეთი; გენდერის მიღმა მდგომი სიყვარულით, ისე ბუნებრივად, ამაღლებულად და უპრეტენზიოდ, როგორიც მხოლოდ ყველაზე ამაღლებული მუსიკა შეიძლება იყოს (La Mamma Morta, ოღონდ არა ვაგნერიანული გაგებით), ყოველგვარი მიღმიერი პათოსის და მტკიცების გარეშე — რახან თავის გაწირვა და გვერდში სიკვდილამდე დგომა აქ სრულიად და ბოლომდე ნაგულისხმევია და უკვე არც თვითმტკიცებას (ქაჯების კვლას) და აღარც საერთოდ არანაირ მტკიცებას აღარ საჭიროებს! დღეს მიზანი მხოლოდ წინ არის, მაგრამ — არა ცხრა მთას იქით! ჩვენს «უშუალოდ» წინ, და ამ მიზანს უკომპლექსოდ, საკუთარი დროის სულისკვეთების ფორმის შეგნების ადამიანი შეიძლება ემსახუროს მხოლოდ და მხოლოდ! მითოლოგიური და რაციონალურ-პრაგმატული ადამიანი სულ მალე დავიწყებას მიეცემა რახან კამიუს ნახსენები «მხარი» ღვთაებრივი ნათებით უკვე ბრწყინავს უშუალოდ ჩვენს წინ და არც უკან და არც ცხრა მთას იქით აღარ ითხოვს მოგზაურობას. ფილოსოფიურად ეს არის ადამიანი, რომელიც წარმავალობის ფენომენს მძაფრად განიცდის და სრულიად აქვს გაცნობიერებული სამყაროს კულტურული ეპისტემების ფასეული ეკვივალენტურობა (რასაც ვიტგენშტაინმა ასე საზრიანად «ენობრივი თამაშები» დაარქვა), ამიტომ, ის რასაც ეს ადამიანი მის წ ი ნ განთავსებულს ხედავს, ყველაფერში, უსასრულოდ და უწყვეტად მომდინარე მომავალს განიცდის, ასეთი კი მხოლოდ ღ მ ე რ თ ი ა, ან ყველა სხვა სახელი, რომელიც სამყაროს აბსოლუტურ და სრულფასოვნ განცდაზე მიგვანიშნებს. დღეს ეს ყველაფერი უკვე ნათელი და გამჭვირვალეა (ქართულ აზროვნებაში ჯერ არა…) და სწორედ ამიტომ დელა ფრანჩესკას, უჩელოს, ბროიგელის, რუსთაველის, გოეთეს თუ სხვა «გენიოსების» ტექსტები ლოკალური ჭეშმარიტების პირობითი თამაშების უსასრულო (მხოლოდ საკუთარ თავში სრულყოფილ) ფორმებად აღიქმება და არა "დროის მიღმიერ ჭეშმარიტებებად". სიმშვიდე და სილამაზე (ზოგიერთ ისტორიულ პარადიგმაში ასე წინ წამოწეული ფასეულობები) ადამიანის (კაცობრიობის) სავალ რთულ გზაზე მოსასვენებელი პატარა კუნძულებია მხოლოდ, რახან სრულიად და უპირობოდ გადახსნილში (ალეტეია) არც სიმშვიდე და არც სილამაზე არ ნარჩუნდება - წყლის წვეთები (ყველა სახის და ჯიშის ინდივიდუალური ფორმაციები - ცნებები, საგნები) ოკეანეს უერთდება, იქ კი ჩვენთვის (ჩვენი მოსაზღვრული გონებისთვის) მოუხელთებელი რამ ხდება - "დეზიუნქტიური ერთობა", სადაც როგორც ვთქვით მთლიანი საკუთარი ნაწილების ჯამს არ უდრის. ასეთი მოუხელთებელისკენ მოძრაობს და ასეთი მოუხელთებელი ცნობიერებისთვის იბრძვის თავისი ეფემერული არსებობის ფორმებით თანამედროვე ხელოვნება და მისი უტოპისტი და "ირაციონალური ენთუზიაზმის" მატარებელი გმირები, მოუსვენარი სულები; ისეთები, რომლებმაც ერთი წუთითაც კი არ გაყიდეს/დაახურდავეს საკუთარი სულიერი ძალისხმევა და პირად ბედნიერებას, ან საზოგადოებაში სახელის მოპოვებას თავისი გაბრძოლების არც ერთი გრამი არ შესწირეს.

ისტორიული კულტურული კოდები (მაგალითად რენესანსის) ასწლეულობით იშიფრება და ჩვენთვის, კულტურაზე დაწაფებული ხალხისთვის, საუნივერსიტეტო თუ სხვა აკადემიური დისკურსის მიერ გაშიფრული, ფინჯანზე გვაქვს მორთმეული. თანამედროვე კულტურის ვიზუალური ნიშნები კი, სწორედ ახლა ჩვენს თვალწინ იქმნება და მათი წვდომა და წაკითხვა ჩვენ თვითონ უნდა ვისწავლოთ და შევძლოდ (მიუხედავად უამრავი თეორიული კვლევებისა მათ შესახებ, ეს კვლევები მაინც ახლომხედველად რჩება - დროის დისტანციის არქონის გამო და დიდ დახმარებას არ წარმოადგენს). ამიტომ, ჩვენ ჩვენი დროის დიდი ვალდებულება გვაწევს მხრებზე: საკუთარი დროის ენის კოდების სრულფასოვანი წაკითხვა და ამ ენით გადმოცემული შინაარსის აღქმა/გაზიარება.

წარმავალობის ცნება და კულტურულ პარადიგმათა ღირებულებრივი ეკვივალენტურობის იდეა, რამაც ამ ტექსტში გაიჟღერა, არასოდეს არ უნდა იყოს ნახსენები და ნახმარი სევდით ან დანანებით. პირიქით, მათში ყოველივე ჩვენი ნაცხოვრების დინამიური სრულყოფილება, სილამაზე, ჩვენი ადამიანური ლოკალური ჭეშმარიტება და მისი მუდმივი განახლებაა ნაგულისხმევი. "ჭეშმარიტებების თამაშების" ღირებულებრივი ერთფასეულობა, ჩვენი ადამიანური დღესასწაულია, რომელიც ჩვენ უნდა ასევე უსასრულო მოძრაობაში მყოფებმა ვიდღესასწაულოდ… რადგან ეს კონცეფცია გვამცნობს: სინამდვილეში არავის, არასდროს უცხოვრია ან იცხოვრებს უკეთ ან უარესად ვიდრე ჩვენ ვიცხოვრეთ ამ სამყაროში (ამაში ლაიბნიციც გვეთანხმება) და სწორედ ეს არის დღესასწაულის ტოლფასი.